Virüsler
Virüsler
VİRÜSLER
Ön Bilgi
- Virüs kelimesi, Latincede ‘’zehir’’ anlamına gelmektedir.
- İlk defa tütün bitkilerinde keşfedilmiştir.
- Tütünlerin yapraklarında, tütünün büyümesini engelleyen, tütün yapraklarının benekli hale gelmesine neden olan ve bu nedenle
- ‘’Tütün Mozaik Hastalığı’’ olarak adlandırılan ve bulaşıcı olan etmen olarak keşfediliyor.
- Işık mikroskobu ile yapılan incelenmelerde bu patojen bulunamamıştır. Elektron mikroskobunun icadından sonra ancak keşfedilebilmiştir.
VİRÜSLERİN GENEL ÖZELLİKLER:
1- Virüsler canlı ve cansız arası bir formdur. Sahip oldukları bazı özellikler canlılara benzerken bazı özellikleri de cansızlara benzer.
2- Hücresel yapı göstermezler. Yani, hücre zarı, çekirdek, sitoplazma ve organelleri yoktur. Bu nedenle ‘’Sınıflandırma kategorileri’’ içine alınmazlar.
3- Nükleik asit ve protein kılıftan oluşur. Yani, Nükleoprotein yapılıdır.
4- Nükleik asit olarak yapısında DNA ya da RNA molekülü taşırlar. Genetik maddelerine GENOM adı verilir.
5- Genomları ( DNA veya RNA ları) proteinden oluşmuş bir kılıfla kapatılmıştır. Bu kılıfa KAPSİT denir.
Dikkat Et !
- Virüslerin yapısında DNA ve RNA birlikte bulunmaz! Bir virüsün yapısında ya sadece DNA ya da sadece RNA bulunur.
- Yapısında sadece DNA bulunan virüslere ‘’ DNA virüsleri’’ , sadece RNA bulunan virüslere de ‘’ RNA virüsleri’’ denir.
- Virüslerin genom adı verilen genetik materyalleri tek ya da çift sarmallı DNA ya da RNA dan oluşabilir.
- Buna göre virüslerin genomları 4 farklı şekilde olabilir.
1- Çift zincirli DNA
2- Çift zincirli RNA
3- Tek zincirli DNA
4- Tek zincirli RNA
6-Enzim sistemleri yoktur.
7- Metabolizmaları yoktur. ( Yani, solunum, protein sentezi, ATP üretimi sentezi vb. faaliyetleri yapmazlar.)
8- Enzim sistemleri olmadığı için hücre içi zorunlu parazitlerdir. Canlı içerisinde canlı, canlı dışındayken kristal ( cansız) yapı gösterirler. (Cansız ortamda yüzyıllarca hatta bin yıllarca kristal halde kalabilirler.)
9- Ancak canlı hücre içerisinde (konak içinde ) aktivite gösterir yani yaşayıp çoğalabilirler. Dış ortamda cansızdırlar.
⇒Virüslere ‘’konakçı’’, yaşayıp çoğalabildiği hücreye ‘’konak hücre’’ denir.
⇒Virüsler, konağa özgüdür.
10- Virüsler mutasyona uğrayabilir. Mutasyon, genetik çeşitliliğin artmasına neden olur. Böylece virüsler farklı ortam koşullarına kolayca uyum sağlayabilir.
11- Enzim sistemleri olmadığı için Antibiyotiklerden de etkilenmezler.
12- Bağışıklık sisteminden virüslere karşı protein yapılı ‘’İnterferon’’ denilen maddeler sentezlenir. Virüsler İnterferonlardan etkilenirler.
13- Viral hastalıklara ( Virüslerin neden olduğu hastalıklara ‘’viral hastalık’’ denir.) karşı bağışıklığı sağlamak için aşı, koruyucu ve tedavi edici olarak serumlar kullanılır.
14- Virüsler ancak yüksek sıcaklık, pH, radyasyon gibi faktörler ile yok edilebilir.
NOT:
- İnterferon, komşu hücrelere sızarak bu hücrelerde virüslerin çoğalmasını engelleyen başka kimyasal maddeler üretilmesini sağlar.
- Bu yolla interferonlar nezle, grip gibi enfeksiyonlarda virüslerin hücreden hücreye yayılmasını engeller.
- Aynı zamanda interferonlar fagositoz yapan hücreleri uyararak mikroorganizmaların fagositozla yok edilmesini sağlar.
- Antibiyotikler; hastalık yapıcı hücrelerin enzim sistemlerini inhibe ederler.
- Virüslerde enzim sistemi bulunmadığından virüslerin neden olduğu hastalıklar antibiyotikler ile tedavi edilemez.
- Virüsler, bakteri hücrelerini enfekte eden Bakteriyofajlar ( Faj ) , bitki hücrelerini enfekte eden Bitki Virüsleri ve hayvan hücrelerini enfekte eden Hayvan Virüsleri olmak üzere üç̧ grupta incelenebilir.
- Bakteriyofajlarda, genetik materyal DNA, bitki virüslerinde genellikle RNA, hayvan virüslerinde ise genellikle DNA’dır.
- İnterferon, virüs hücreye girdiğinde salgılanan ve virüsün hücre içinde çoğalmasını engelleyen bir maddedir.
Virüsün Yapısını Oluşturan Kısımlar Şunlardır:
1- Kapsit denilen protein yapıda koruyucu ( DNA veya RNA yı koruyucu) kılıf.
2- DNA ya da RNA yapısından oluşan genom.
3- Konak hücrenin hücre zarını eritmek için hidroliz enzimine sahip olan kuyruk.
⇒Genomları kapsit adı verilen proteinden yapılmış bir kılıfla çevrilidir.
⇒Bundan dolayı virüsler nükleoproteinden oluşmuştur.
♦Enzim üretimi yapamazlar ancak, içine girecekleri hücrenin zarını eritecekleri ve RNA virüslerinde RNA’yı DNA’ya dönüştürecek enzimleri vardır.
♦Konak hücrenin hücre zarını eriterek genomlarını yollar, ve konak hücrenin enzim, nükleotid, ATP, ribozom, tRNA ve amino asitlerini kullanarak kendilerinden üretirler.
♦mRNA ‘yı da kendi DNA şifresine göre sentezlettirir. Yani doğrudan bakterinin mRNA ‘larını kullanmaz.
♦Konak hücrenin mRNA ve DNA larını kullanmazlar.
Virüslerin Çoğalması:
- Virüsler, canlı hücrenin dışına kristal formdadırlar ve ancak canlı hücre içine girerek çoğalabilirler.
- Canlı hücrelerin bulunmadığı yapay bir besi ortamında virüsler çoğalmaz.
- Virüs kendi genomunu canlı hücre içine bırakır ve hücrenin amino asit, protein, enzim, ATP ve ribozomunu kullanarak kendisi için gerekli olan maddeleri konak hücreye sentezletir.
⇒Virüsler kendilerine özgü hücreler içerisine girerek üreme yaparlar.
⇒Virüslere Konakçı, kullandıkların ya da içine girdikleri canlıya ise Konak denir.
⇒Bakterileri konak olarak kullanan virüslere Bakteriyofaj ya da kısaca Faj denir.
⇒Virüslerde hayat döngüsü Litik ya da Lizogenik olarak gerçekleştirilir.
- Virüslerin çoğalmasını bir bakteriyofaj üzerinden anlatacak olursak:
Bakteriyofajlarda (Bakteri Yiyen Virüs) Çoğalma:
- Bakteriyofajlar iki şekilde çoğalmaktadır.
1- Litik döngü: Virüs genomunu, konak hücreye girdikten sonra hücrenin metabolizmasını ele geçirerek kendi protein ve genomunu üretir. Hücreyi parçalayarak yeni üretilen virüsler serbest kalır.
Kısaca, konak hücrenin ölümüyle sonuçlanan çoğalma döngüsüdür.
Litik Döngüde sırasıyla gerçekleşen basamaklar şunlardır:
1- Virüs, konak hücre zarına tutunur ve tutunma ipliklerindeki enzim ile konak hücrenin zarını eritir.
2- Genomunu( DNA veya RNA ‘ yı) hücre içine yollar. Virüsün protein kılıfı ( kapsit) ve diğer kısımları dışarda kalır.
3- Genom, konak hücrenin nükleotidlerini kullanarak eşlenir. Yine içine girdiği bakterinin amino asitlerini kullanarak protein kılıflarını ( kapsitlerini) üretir. (Kısaca virüs bakterinin metabolizmasını ele geçirir. )
4- Virüsün genomu üzerindeki genetik bilgiye göre üretilen kapsitin içine virüsün çoğaltılan genomu yerleştirildikten sonra yeni virüsler konak bakteri içinde oluşmaya başlar.
5- Aşırı çoğalan yeni virüsler konak hücreyi parçalayarak çıkarlar.
NOT:
- Virüsler konak hücre içinde çoğalırken kendisine ait sadece DNA şifresini kullanır.
- Bakterinin nükleotit, amino asit, ribozom, ATP ve tRNA ‘larını kullanılır.
- mRNA ‘yı da kendi DNA şifresine göre sentezlettirir.
- Yani doğrudan bakterinin mRNA ‘larını kullanmaz.
2- Lizogenik Döngü: Virüs genomunu konak hücreye girdikten sonra genomu ile hücrenin genetik maddesinin birleştirerek hücreye zarar vermeden birlikte yaşar.
Kısaca, virüs genomunun konağa zarar vermeden çoğalmasını sağlayan olayları içerir.
Lizogenik Döngüde sırasıyla gerçekleşen basamaklar şunlardır:
1- Virüs, konak hücre zarına tutunur ve tutunma ipliklerindeki enzim ile konak hücrenin zarını eritir.
2- Genomunu( DNA veya RNA ‘ yı) hücre içine yollar. Virüsün protein kılıfı ( kapsit) ve diğer kısımları dışarda kalır.
3- Virüsün genomu ( DNA veya RNA’sı) , bakteri DNA ‘ sı ile kaynaşarak PROFAJ olur.
4- Bakterinin ikiye bölünmesi sırasında DNA ‘ sı eşlenirken ,virüs DNA ‘sı da eşlenir. Böylece bakteriler çoğalırken virüs DNA ‘sı da çoğalmış olur.
NOT:
- Oluşan yavru hücrelerdeki profaj hücre içinde serbest kalırsa bu durumda litik döngü başlar, hücre parçalanır.
NOT:
- Virüsler genetik mühendislerin çalışmalarında gen aktarımında ‘’vektör’’ olarak kullanılmaktadır.
- Hasarlı genlerin, sağlam genlerle değiştirilmesinde kullanılmaktadır.
- Kanser hücreleri üzerinde toksik etki gösterecek genlerin taşınmasında.
Virüslerin İnsan Sağlığına Etkileri
- Virüslerin neden olduğu hastalıklara ‘’Viral’’ veya ‘’Virütik’ ’hastalık denilir.
- Virüsler çok kolaylıkla mutasyona uğramaları nedeniyle, konaklarını kısa bir süre içinde değiştirebilirler.
- Viral, hastalıklarının tedavisi için üretilen ilaç ve aşılarda virüslerin sık mutasyona uğramalarından dolayı bir süre sonra işe yaramayabilir.
Viral Hastalıklar
Grip:
- Grip virüsünün genetik materyali RNA ‘ dır.
- Üst solunum yolarına etki eder.
- Baş ağrısı, ateş, öksürük ve halsizlik gibi belirtiler gösteren çok yaygın bir viral hastalıktır.
- Çok fazla çeşitte grip virüsü vardır.
- Aşılama ve kişisel hijyen kurallarına uyarak korunulur.
Uçuk (HERPES):
- Ciltte bulaşıcı yaralar oluşturan viral bir hastalıktır.
- Kabarcıkların patlaması, virüsün yayılmasına neden olur. Ayrıca her türlü temasla başkalarına bulaşır.
Kuduz :
- Hayvanlardan insanlara bulaşan viral bir hastalıktır.
- Virüs, beyin ve omuriliğe yerleşerek canlının ölümüne neden olur.
- Özellikle; kedi, köpek, yarasa ve kurt gibi canlılardan bulaşır.
- Aşılama ile hastalıktan korunulur.
Hepatit :
- Karaciğer hastalığıdır. Hastalığın ilerlemesi kanser, siroz gibi hastalıklara neden olabilir.
- Bu hastalığa yol açan farklı çeşitte virüsler vardır.
- A, E ve F tipi hepatitler; virüs bulaşmış olan su ve besin maddelerinin vücuda alınması ile bulaşır.
- B, C, D ve G türü hepatitler ise kan, tükürük ve cinsel temas yoluyla bulaşır.
AIDS:
- HIV virüsü ile kan, cinsel yolla ve diğer vücut sıvıları ile bulaşan bir hastalıktır.
- ’’ Elisa ‘’ adı verilen bir test ile hastalık tespit edilebilir.
- Bu virüs kişinin bağışıklık hücrelerini konakçı olarak yerleşir ve bağışıklık sisteminin çökmesine neden olur.
- Hastanın bağışıklığını düşürdüğü için hasta savunmasız kalır ve farklı bir hastalık etkeni canlının ölmesine yol açar. Günümüzde kesin bir tedavisi yoktur.
KONU TARAMA
Soru: 1. HIV insanda AIDS hastalığına neden olan bir virüstür.
Bu hastalığın tedavisinde güçlüklerle karşılaşılmasına bu virüsün,
I. mutasyon hızının yüksek olması,
II. bağımsız yaşam döngüsünün olmaması,
III. çoğalmak için bağışıklık hücrelerini kullanması
özelliklerinden hangileri neden olabilir?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
Cevap:1. E
Açıklama:
I. mutasyon hızının yüksek olması. Doğru. (Virüsler çok hızlı mutasyona uğradıklarından dolayı tedavi amacıyla bulunan ilaçların ve aşıların etkisiz olmasına sebep olur.)
II. bağımsız yaşam döngüsünün olmaması. Yanlış. ( Virüslerin bağımsız bir yaşam döngüsünün olmaması yani parazit olması doğrudur. Ancak bunun tedavi edilmesinin zor olmasıyla bir ilgisi yoktur.)
III. çoğalmak için bağışıklık hücrelerini kullanması. Doğru. ( AIDS virüsü çoğalmak için Akyuvarları (T-lenfositleri) konak olarak kullandığından dolayı bağışıklık sistemini zayıflatır ve kişiyi her türlü hastalığa karşı zayıf düşürür.)
SORU: 2. Virüslerin zorunlu parazit olmalarının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Enzim sistemlerinin olmaması.
B) DNA’larının olmaması.
C) Sitoplazmalarının olmaması.
D) RNA’larının olmaması.
E) Hücre duvarlarının olmaması.
Cevap:2. A
Açıklama:
A) Enzim sistemlerinin olmaması. Doğru. ( Enzim sistemlerinin olmaması tüm metabolik faaliyetlerini ATP üretimi gibi yapamazlar. Bu nedenle de zorunlu parazittirler yani başka canlının metabolizmasına ihtiyaçları vardır.)
B) DNA’larının olmaması. Yanlış. ( DNA veya RNA taşırlar. )
C) Sitoplazmalarının olmaması. Yanlış.
D) RNA’larının olmaması. Yanlış. ( DNA veya RNA taşırlar. )
E) Hücre duvarlarının olmaması. Yanlış. ( Hücre duvarı olamayan birçok canlı hücre vardır.)
SORU: 3. Bir virüs içine girdiği konağın hangi hücresel yapısını kullanmaz?
A) Nükleotid B) mRNA C) Enzim D) Ribozom E) tRNA
Cevap:3. B
Açıklama:
A) Nükleotid. Kullanır.
B) mRNA. Kullanmaz.
C) Enzim. Kullanır.
D) Ribozom. Kullanır.
E) tRNA. Kullanır.
Hatırlatma:
♦Konak hücrenin hücre zarını eriterek genomlarını yollar, ve konak hücrenin enzim, nükleotid, ATP, ribozom, tRNA ve amino asitlerini kullanarak kendilerinden üretirler.
♦mRNA ‘yı da kendi DNA şifresine göre sentezlettirir. Yani doğrudan bakterinin mRNA ‘larını kullanmaz.
♦Konak hücrenin mRNA ve DNA larını kullanmazlar.
SORU: 4. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi virüslerin canlılara benzer bir özelliğidir?
A) Hücresel yapıya sahip olmama.
B) Canlı hücre dışında kristalleşme.
C) Mutasyona uğrama.
D) Cansız ortamda çoğalamama.
E) Metabolik faaliyetlerinin olmaması.
Cevap:4. C
Açıklama:
A) Hücresel yapıya sahip olmama. Yanlış.
B) Canlı hücre dışında kristalleşme. Yanlış.
C) Mutasyona uğrama. Doğru. (Cansızlarda mutasyona uğrama söz konusu değildir. Sadece canlılar mutasyona uğrar.)
D) Cansız ortamda çoğalamama. Yanlış.
E) Metabolik faaliyetlerinin olmaması. Yanlış.
SORU: 5. Aşağıda verilen özelliklerden hangileri virüslerin yapısında, bulunmaz?
I. Nükleoprotein yapı,
II. Nükleik asit,
III. hücre zarı,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap:5. C
Açıklama:
I. Nükleoprotein yapı. Bulunur. (Virüslerde genomlarını (DNA veya RNA’yı) koruyan ve kapsit denilen protein kılıf vardır. Yapılarında hem protein yapılı kılıf hem de DNA ve ya RNA olarak nükleik asit taşıdıklarından dolayı ‘’ nükleoprotein’’ yapılıdırlar.)
II. Nükleik asit. Bulunur. ( Virüslerde DNA ve ya RNA nükleik asiti bulunur.)
III. hücre zarı. Bulunmaz.
SORU: 6. Virüslerin çoğalması sırasında aşağıda verilen moleküllerden hangileri konak hücreden sağlanır?
I. Nükleotit.
II. Amino asit.
III. ATP.
IV. tRNA.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Cevap:6. E
Açıklama:
I. Nükleotit. Konak hücreden sağlar.
II. Amino asit. Konak hücreden sağlar.
III. ATP. Konak hücreden sağlar.
IV. tRNA. Konak hücreden sağlar.
Hatırlatma:
♦Konak hücrenin hücre zarını eriterek genomlarını yollar, ve konak hücrenin enzim, nükleotid, ATP, ribozom, tRNA ve amino asitlerini kullanarak kendilerinden üretirler.
♦mRNA ‘yı da kendi DNA şifresine göre sentezlettirir. Yani doğrudan bakterinin mRNA ‘larını kullanmaz.
♦Konak hücrenin mRNA ve DNA larını kullanmazlar.
SORU: 7. Verilen özelliklerden hangisi virüsler için hangisi yanlıştır?
A) Yönetici molekül olarak ya DNA ya da RNA bulundururlar.
B) Protein yapılı bir kılıfa sahiptirler.
C) Dış ortamda kristalleşirler.
D) Uyruklarında konakçı hücre zarını eritmek için hidroliz enzimleri vardır.
E) Ribozom organelleri vardır.
Cevap:7. E
Açıklama:
A) Yönetici molekül olarak ya DNA ya da RNA bulundururlar. Doğru.
B) Protein yapılı bir kılıfa sahiptirler. Doğru.
C) Dış ortamda kristalleşirler. Doğru.
D) Uyruklarında konakçı hücre zarını eritmek için hidroliz enzimleri vardır. Doğru.
E) Ribozom organelleri vardır. Yanlış. (Ribozom dahil zarsız veya zarlı hiçbir organeli yoktur.)
SORU: 8. Bir bakteriyofajın litik döngüsü sırasında gerçekleşen olaylar aşağıda verilmiştir.
Buna göre verilen olayların gerçekleşme sırası hangi şıkta doğru olarak verilmiştir?
I. Konak hücrenin parçalanması.
II. Yeni bakteriyofajların çoğalması
III. Bakteriyofaj genomunun konak içine girmesi.
IV. Konak hücre zarının delinmesi.
V. Yeni bakteriyofajların serbest kalması.
A) I-II-III-IV-V B) V-IV-III-II-I C) IV-III-I-II-V D) IV-III-II-I-V E) V-II-I-IV-III
Cevap:8. D) IV-III-II-I-V
Açıklama:
I. Konak hücrenin parçalanması. ( 4. )
II. Yeni bakteriyofajların çoğalması. ( 3. )
III. Bakteriyofaj genomunun konak içine girmesi. ( 2. )
IV. Konak hücre zarının delinmesi. ( 1. )
V. Yeni bakteriyofajların serbest kalması. ( 5. )
Litik Döngüde sırasıyla gerçekleşen basamaklar şunlardır:
1- Virüs, konak hücre zarına tutunur ve tutunma ipliklerindeki enzim ile konak hücrenin zarını eritir.
2- Genomunu( DNA veya RNA ‘ yı) hücre içine yollar. Virüsün protein kılıfı ( kapsit) ve diğer kısımları dışarda kalır.
3- Genom, konak hücrenin nükleotidlerini kullanarak eşlenir. Yine içine girdiği bakterinin amino asitlerini kullanarak protein kılıflarını ( kapsitlerini) üretir. (Kısaca virüs bakterinin metabolizmasını ele geçirir. )
4- Virüsün genomu üzerindeki genetik bilgiye göre üretilen kapsitin içine virüsün çoğaltılan genomu yerleştirildikten sonra yeni virüsler konak bakteri içinde oluşmaya başlar.
5- Aşırı çoğalan yeni virüsler konak hücreyi parçalayarak çıkarlar.
KONU BİTTİ.
Bir yanıt yazın