Mayoz ve Eşeyli Üreme
Mayoz ve Eşeyli Üreme
MAYOZ BÖLÜNME
- Eşeyli üreyen canlılarda, üreme ana hücrelerinin gametleri (üreme hücrelerini) üretmek amacı ile yapmış olduğu özel bir bölünme şeklidir
HATIRLATMA !
- Mayoz bölünme, Eşeyli Üreyen canlılarda gametleri (üreme hücrelerini) oluşturur.
- Mayoz bölünme, Sporla Üreyen canlılarda sporları (üreme hücrelerini) oluşturur..
Mayoz Bölünmenin Amacı:
- Mayoz bölünme kromozom sayısının yarıya inmesini sağlamaktır.
- Bu bölünme ile diploit (2n) hücrelerden haploit (n) hücreler meydana gelir. Bu durum tek bir DNA eşlenmesinden sonra arka arkaya iki hücre bölünmesiyle sağlanır.
- Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda döllenme ile birlikte kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
»Eğer mayoz bölünme ile kromozom sayısı yarıya inmeseydi bir türdeki bireylerin kromozom sayısı her yeni kuşakta bir kat artarak devam edecekti .
Mayoz Bölünmenin Genel Özellikleri
1- Sadece 2n kromozomlu ÜREME ANA HÜCRELERİNDE (ve spor ana hücrelerinde ) görülür.
( Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ve erkek bireylerin testilerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür. )
Mayoz bölünme;
- Dişi üreme hücresine yumurta, erkek üreme hücresine ise sperm denir
- Çiçekli bitkilerde yumurta ve polenin oluşmasını sağlar.
- Çiçeksiz bitkilerde ve mantarlarda sporların oluşmasını sağlar.
2- Bölünme sonucunda 4 tane “ n “ kromozomlu üreme hücreleri oluşur.
3- Mayozla meydana gelen bu haploit (n) hücrelere GAMET (ÜREME HÜCRESİ) denir. (Spor ana hücresinden oluşanlara “spor” denir. ) ve gametlerin hücre bölünmesi yapma yetenekleri yoktur(genellikle).
4- Kromozom sayısı yarıya iner.
5- KALITSAL ÇEŞİTLİLİK OLUŞUR. (Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinden farklıdır.)
ÖNEMLİ / UNUTMA
MAYOZ BÖLÜNMEDE KALITSAL ÇEŞİTLİLİĞE NEDEN OLAN İKİ OLAY VARDIR.
Bunlar:
1- HOMOLOG KROMOZOMLARIN RASTGELE AYRILMASI.
- ( Her Mayozda Olur. )
2- KROSSİNG –OVER OLAYI.
- ( Her Mayozda Krossing-over Olmak Zorunda Olmak Zorunda Değildir. )
- (Ancak krossing – over olacaksa sadece mayoz bölünmede olur asla mitozda krossing-over olmaz.)
DİKKAT ET !
♦Krossing-over olmaz ise “mayoz II” mitoza benzediğinden dolayı oluşan hücrelerin ikisi birbirine benzer, diğer ikisi de birbirine ve bu iki iki birbirine benzeyen dört hücre kendilerini oluşturan ana hücreye kalıtımsal olarak benzer.
♦Şayet mayoz bölünmede krossing – over olursa oluşan hücrelerin dördü de kalıtımsal olarak birbirinden farklıdır.
6- Mayoz bölünmenin hücre döngüsü; BİR İNTERFAZ ve İKİ MİTOTİK EVREDEN oluşmuştur.
7- Birinci mitotik evreye MAYOZ 1, ikinci mitotik evreye ise MAYOZ 2 ( mitoza benzer)denir.
8- Mayoz 1’ de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz 2’ de ise kromozom sayısı değişmez, Mayoz 2’ de gen sayısı yarıya indirilir.
♦Mayoz 1 de Homolog Kromozomlar, Mayoz 2 de Kromatidler Ayrılır.
9- Mayoz 2 kural olarak mitoz bölünmenin aynısıdır.
10- Tetrad , Kiyazma , Sinaps ve Krossing-over görülür.
11- Mayoz geçirmiş hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz geçirebilir.
- Karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) Mayoz I ve Mayoz II de birer defa olmak üzere ikişer defa gerçekleşir.
- Mayoz öncesinde, interfaz evresi gerçekleşir.
- DNA eşlenmesi bu interfazda bir defa gerçekleşir.
- Sentrozom eşlenmesi iki defa gerçekleşir.
- Üreme ana hücreleri mayoza başlamadan önce interfaz adı verilen bir hazırlık evresi geçirir.
- Bu bölünme sonunda bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş, kalıtsal yapısı değişmiş 4 yeni hücre oluşur.
Homolog kromozomların şansa bağlı ayrılma olasılığı;
- İnsanda 23 çift homolog kromozom vardır. Onun için sadece homolog kromozomların şansa bağlı olarak kutuplara gitmesine dayalı olarak insanda 223 = 8,4 milyon kadar farklı kombinasyonun olması mümkündür.
MAYOZ BÖLÜNME ÖRNEKLERİ:
HOMOLOG KROMOZOM
- MAYOZ sırasında eşler yapan, büyüklük ve biçim olarak birbirine benzeyen , aynı özelliklerin etkileyen genleri taşıyan, biri anadan diğeri babadan gelmiş kromozomlara homolog kromozom denir.
- MAYOZ BÖLÜNME EŞEYLİ ÜREMENİN TEMEL MEKANİZMASIDIR.
Mayozun bölünmenin önemi :
1- Krossing – overla kalıtsal çeşitlilik sağlar.
2- Kromozom sayısını yarıya indirerek, döllenme sonunda türe özgü kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
Mayoz bölünme ile oluşan yapılar:
1-Sperm
2-Ovum
3-Makrospor
4-Mikrospor
5-Spor
Mayoz bölünmenin görüldüğü yapı ve organlar:
1-Testis
2-Ovaryum
3-sporangium
4-Anterler (arkegonium (dişi organ), anteridyum (erkek)organ sporla üreyen bitkilerde )
5-Tohum taslağı (Ovaryum)
Mayoz bölünmenin görüldüğü hücreler:
1-Sperm ana hücresi (Hayvanlarda)
2-Ovum ana hücresi (Hayvanlarda)
3-Spor ana hücresi (Çiçeksiz bitkilerde)
4-Makrospor ana hücresi (Çiçekli bitkilerde)
5-Mikrospor ana hücresi (Çiçekli bitkilerde)
6-Zigot (Su yosunlarında)
Mayoz Bölünme Evreleri
» Bir İNTERFAZ, evresinin ardından önce 1.KARYOKİNEZ ve 1. SİTOKİNEZİN görüldüğü MAYOZ I, daha sonra 2. KARYOKİNEZ ve 2. SİTOKİNEZİN görüldüğü MAYOZ II den oluşur.
Sırasıyla ;
* İNTERFAZ
1- MAYOZ I
Profaz I
Metafaz I
Anafaz I
Telofaz I
* 1. SİTOKİNEZ
2- MAYOZ II
Profaz II
Metafaz II
Anafaz II
Telofaz II
* 2. SİTOKİNEZ
Mayozun İnterfazı
- Mitoz öncesinde görülen interfaz gibi burada da DNA replikasyonu gerçekleşir. ( DNA eşlenmesi interfazda sadece bir kere olur. )
- Böylece her kromozom genetik olarak aynı yapıda olan iki kromatitli hâle gelmiş olur.
- Bir kromozomdaki kardeş kromatidler sentromer bölgelerinden birbirlerine bağlıdır.
- Bu evrede sentrozomların eşlendiği de görülür,
- Ayrıca; büyüme, solunum(ATP), RNA sentezi ve protein sentezi gibi metabolik olayların hızlanması yine üreme ana hücrelerinin interfazında görülen olaylardandır.
İNTERFAZ: Hücrenin hayatsal faaliyetlerini yerine getirdiği ve bölünmeye hazırlandığı evredir.
⇒G1, S ve G2 olmak üzere üç ana evreden oluşur.
G1 Evresi:
- Bir önceki bölünme sonucunda yeni oluşmuş hücrenin büyüyerek normal hayatsal faaliyetlerini gerçekleştirdiği evredir. ATP, RNA, protein, enzim ve organel sentezi yoğun bir şekilde gerçekleşir.
S Evresi:
- Hücre bölünme olgunluğuna eriştiğinde sinyal molekülleri sayesinde bölünme emri gelir.
- Bunun sonucunda hücrede replikasyon yapılır.
G2 Evresi:
- Replikasyon kontrol edilir. ATP, RNA, protein, enzim ve organel sentezi devam eder.
- Sentrozomun eşlenmesi bu evrede gerçekleşir.
2n=4 kromozomlu bir hayvan hücresinde mayoz evrelerinin incelenmesi:
A. MAYOZ I: Kromozom sayısının yarıya inmesini sağlayan, mayozun birinci mitotik evresidir.
a. Karyokinez – I
PROFAZ – I
•Mayozun en uzun ve en karmaşık evresidir.
PROFAZ I ‘de gerçekleşen önemli olaylar şunlardır.
1- Kromatin iplik, kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
2- Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller erimeye başlar. ( Profaz I sonunda kaybolur. )
3- İnterfazda kendini eşleyen, Sentrozomlar iğ ipliklerini oluşturur ve hücrenin zıt
kutuplarına doğru çekilir.
4- Profaz 1 sonunda çekirdek zarı, tamamen kaybolur ve iğ iplikleri kromozomların
kinetokorlarına bağlanır.
5- Homolog kromozomlar, yan yana dizilir. ( yani tetrat oluşumu gerçekleşir. )
♦(Homolog kromozomlar: biri anneden, diğeri babadan gelen ve aynı karakterlerle ilgili genleri taşıyan kromozomlardır.)
6- Homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü kromatit grupları oluşur. Bu dörtlü gruplara TETRAT denir.
♦(Tetratların sayısı haploit kromozom sayısına eşittir.)
7- Homolog kromozomlar yan yana gelerek kardeş olamayan birbirine değmesine KİYAZMA denir.
8- Kiyazma halindeki homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine sarılmasına SİNAPS denir.
9- Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine dokunan parçacıkları arasında gen değiş tokuşu olur. Bu olaya KROSİNG- OVER denir.
10- Krossing- over ile kalıtsal çeşitlilik sağlanabilir.
- Krossing -over, mayoz bölünme sonucu oluşacak hücrelerin birbirinden farklı olma sebeplerinden biridir.
UNUTMA !
♦Krossing-over olayı kromozom, gen sayısını ve gen yapısını değiştirmez.
♦Kromozomların yapısını (gen dizilimini) değiştirebilir.
» Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine dokunan parçacıkları arasında gen değiş tokuşu olur. Bu olaya krossing – over denir.
» Krossing – over ile kalıtsal çeşitlilik sağlanabilir.
ÖNEMLİ / UNUTMA
- Tetrat, kiyazma ,sinapsis ve krossing-over olayları mayoz bölünmelerde görülür.
- Her mayoz bölünmede tetrat ve sinapsis görülürken krossing-over görülmek zorunda değildir !
- Ancak krossing-over olacaksa sadece mayozun bu aşamasında görülür.
- Eğer burada krossing-over görülmezse başka bir aşamada görülmez.
- Aynı kromozom üzerinde bulunan genler arasındaki mesafe arttıkça krossing – over olma olasılığı da artar.
- Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatidleri birbirine sarılır. Bu olaya sinapsis denir.
- Kromatidlerin birbirine temas ettikleri bölgeye kiyazma denir.
- Daha sonra kardeş olmayan kromatidler arasında gen alış-verişi olur. Bu olaya, krossing-over adı verilir.
- Krossing-over, çeşitliliği arttırır.
- Profaz 1 sonunda çekirdek zarı, tamamen kaybolur ve iğ iplikleri kromozomların Kinetokorlarına bağlanır.
PROFAZ – I , EVRESİ ŞEMATİK GÖSTERİMİ
- Profaz sonunda çekirdek zarı, tamamen kaybolur ve iğiplikleri kromozomların kinetokorlarına bağlanır.
UNUTMA !
- Krossing-over ile kalıtsal çeşitlilik sağlanabilir.
- Krossing-over olayı kromozom ve gen sayısını değiştirmez.
- Kromozomların yapısını (gen dizilimini) değiştirebilir.
1- Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır.
2- Çekirdek zarı ,çekirdekçik ,endoplazmik retikulum ve diğer organeller eriyerek kaybolur.
3- Daha önce interfaz da eşlenmiş sentrozomlar zıt kutuplara doğru gider ve iğ ipliklerini oluşturup kinetekorlara doğru uzatırlar.
a. Karyokinez – I
2. METAFAZ – I
♦Homolog kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine karşılıklı dizilirler.
♦Homolog kromozomların merkezde dizilişleri rastgele olur.
♦Bu nedenle homolog kromozomların merkezde rastgele dizilmesi genetik çeşitliği arttırır.
a. Karyokinez – I
3. ANAFAZ – I
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
- Bu evredeki rastgele homolog kromozom ayrılması mayoz sonucu kalıtsal çeşitlilik oluşmasını temel sebebidir.
- Özelliklerimizin bazılarını anadan bazılarını babadan geçmesinin nedeni budur.
- Ayrıca homolog kromozomların ayrılması hem hücrelerin genetik yapılarının birbirinden farklı olmasını hem de kromozom sayısının yarıya inmesini sağlar.
a. Karyokinez – I
4. TELOFAZ – I
♦Profazın tam tersidir. Tamamlandığında çekirdek bölünmüş olur.
•Kromozomların kutuplara çekilmesi tamamlandıktan sonra, kromozomlar kromatin iplik halini almaya başlar. (Bazılarında kromatit halinde kalır.)
•İğ iplikleri kaybolur.
•Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller yeniden oluşur.
•Telofaz tamamlandığında hücre içerisinde ana hücrenin kromozom sayısının yarısı kadar kromozom taşıyan iki çekirdek bulunur.
- Telofaz I ile eş zamanlı olarak sitoplazma bölünmesi de görülür.
- Sitokinez ile de bu çekirdekler birbirinden ayrılır.
- Kromozom sayısı “n” e düşmüş iki hücre oluşur.
Şekil: Telofaz – I
MAYOZ- I
SİTOKİNEZ- I
- MAYOZ – I sonunda gerçekleşen SİTOKİNEZ- I her ne kadar TELOFAZ – I ile beraber gerçekleşiyor desek de yine de biraz bahsedecek olursak SİTOKİNEZ- I için şunları söyleyebiliriz:
- Hayvan hücrelerinde hücre zarının dıştan içe boğumlanması ile, bitki hücrelerinde ise ara lamel (plak) oluşumu ile sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
- Sitokinez I sonucunda haploit (n) kromozomlu iki hücre oluşur. Bu yeni hücreler mayoz II geçirir.
B. MAYOZ – II
- Mayoz I sonucunda oluşan, n kromozomlu iki hücre; mayoz 2′ yi geçirir.
- Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer.
- Temel fark mitoz başlangıcında DNA eşlenmesi (replikasyon) olurken mayoz II başlangıcında replikasyon olmamasıdır.
- Sadece varsa Sentrozom Eşlenmesi OLUR.
- Yani MAYOZ – II öncesi İnterfaz Evresi GÖRÜLMEZ.
( DNA mayoz – I öncesi interfazda replikasyon yapmıştı bu aşamada tekrar DNA replikasyon yapmaz. Sadece hücrede sentrozom varsa (yani hayvan hücresi ise) sentrozomun eşlenmesi olur. )
DİKKAT ET !
- MAYOZ – I de kromozom sayısını yarıya indiren olay homolog kromozomların birbirinden ayrılmasıdır.
- Mayoz – II mitoza benzer olduğuna göre, mayozun mitozdan farkları mayoz – I içinde gerçekleşir denebilir.
B. MAYOZ II: Gen sayısının yarıya indirilmesini sağlar. Mayoz 1 sonucunda oluşan n kromozomlu iki hücre ayrı ayrı mayoz 2 aşamasına başlarlar. Mayoz 1 ile mayoz 2 arasında interfaz yapılmadan profaz 2 başlar. Kardeş kromatidlerin ayrılmasını sağlayan ikinci bölünme evrelerine Mayoz-2 evreleri denir.
b. Karyokinez – II
1. PROFAZ – II
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
- Sentriyoller zıt kutuplara çekilerek iğ iplikleri oluştururlar.
- Kromozomlar belirginleşir ve iğ iplikleri oluşur.
- Kromozomlar kinetekorları ile iğ ipliklerine tutunurlar.
- Her kromozomda iki kardeş kromatit görülür.
b. Karyokinez – II
2. METAFAZ – II
•Kromozomların hepsi ekvatoral düzlemde yan yana dizilir ve her kromozoma zıt kutuplardan gelen iğ iplikleri tutunur.
b. Karyokinez – II
3. ANAFAZ – II
- Kromozomların sentromerleri bölünür (yarılır).
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
- Her bir kromatit artık birer kromozomdur.
- Oluşan her kromatit, yeni oluşacak hücrenin kromozomu olduğundan hücrenin kromozom sayısı sitokineze kadar iki katına çıkar.
b. Karyokinez – II
4. TELOFAZ – II
- Profazın tersi olaylar gerçekleşir.
- İğ iplikleri kaybolur.
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
- Oluşan hücrelerde ana hücrenin yarısı kadar kromozom dolayısıyla DNA vardır.
- Oluşan hücrelerdeki kalıtsal materyal hem profaz-1 de gerçekleşen KROSSİNG-OVER hem de metafaz-1 deki HOMOLOG KROMOZOMLARIN DİZİLİMİNİN RASGELE OLMASINDAN dolayı farklıdır.
- Oluşan hücreler erkekte Spermatit, dişilerde ise Oosit denir.
MAYOZ- II
SİTOKİNEZ- II
- Hayvan hücrelerinde boğumlanma ile bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.
- Mayoz I sonucunda oluşan 2 hücrenin her birinden ikişer tane haploit (n) hücre daha oluşur.
- Böylece sonuçta 2n=4 kromozomlu diploit bir üreme ana hücresinden, haploit (n) kromozomlu 4 yeni hücre oluşmuş olur.
- Sitokinez sonucu bölünerek ikişerden 4 tane monoploit ( haploit ) hücre oluşur.
- Gamet adı verilen bu hücrelerin bölünme yetenekleri yoktur.
- Ancak erkek ve dişi gametin birleşmesiyle oluşan zigot, bölünme yeteneğine sahiptir.
MAYOZ BÖLÜNMEYLE İLGİLİ GRAFİKLERİN ÇİZİMLERİ
Mayoz Bölünmede Gametlerin Genetik Yapısının Farklı Olma Nedenleri:
Mayoz bölünmede çeşitlilik oluşumunu şu şekilde sıralayabiliriz:
1- Mayozun PROFAZ I evresinde gerçekleşen, krossing over sırasında meydana gelen gen değişimi genetik çeşitliliğin nedenlerinden biridir. Bu durum yeni gen kombinasyonları meydana getirir.
- Mayoz bölünmede, krossing-over gerçekleşmezse bile, çeşitlilik oluşur. (Çünkü, her mayozda krossing-over gerçekleşmek zorunda değildir.)
- Eğer ki, oluşan 4 hücre ikişer ikişer aynı genetik yapıdaysa mayoz sırasında krossing over görülmemiş demektir.
- Mayoz bölünmede krossing- over gerçekleşirse, oluşan çeşitlilik daha da artar.
2- Homolog kromozomların rastgele dizilmesi (METAFAZ I )
3- Mayoz I ’ in ANAFAZ I evresindeki homolog kromozomların rast gele ayrılması çeşitliliğin bir diğere sebebidir.
4- Ayrıca eşeyli üreme sırasındaki rastgele eşleşmelerle de genetik çeşitlilik oranı artar.
Örneğin; gametinde yaklaşık 8,5 milyon farklı kombinasyon oluşabilen bir kişi eş olarak gametinde yine 8,5 milyon farklı kombinasyon oluşabilen birini seçeceğine göre bu iki kişi yaklaşık 72,25 trilyon olası kombinasyonu temsil ediyor demektir.
MAYOZUN ÖNEMİ
- Bir türün bireyleri arasındaki genetik çeşitlilik ve kromozom sayısının türler arasında sabit tutulması mayozla sağlanır.
- Diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücreleri mayozla haploit (n) kromozomlu gametleri meydana getirir. n kromozomlu gametlerin döllenmesi sonucunda oluşan zigotun kromozom sayısı 2n olur.
- Böylece mayozla kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalması sağlanır.
MAYOZ BÖLÜNMENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
- Üreme ana hücrelerinde görülür. Üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
- Sadece 2n kromozomlu hücrelerde gerçekleşir. (Homolog kromozom çiftleri sadece 2n kromozomlu hücrelerde vardır.)
- n kromozomlu 4 yeni hücre oluşur.
- Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır. Bu nedenle mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner.
- Oluşan hücrelerin genetik yapısı hem birbirinden hem de ana hücreden farklıdır.
- Genetik çeşitliliğe neden olur.
- Sadece üreme amacı ile yapılır.
- Hayat boyu devam etmez.
- Eşeyli üreme de görev alır.
- Eşeyli üreyen canlılarda tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
ÖNEMLİ HATIRLATMALAR !
1. Mayoz I ’ de kromozom sayısı, mayoz II ’de DNA miktarı yarıya iner.
2. Mayoz I ‘in anafaz I evresinde homolog kromozomlar ayrıldığı için kromozom sayısı yarıya iner.
3. Mayoz II’de, başlangıcında DNA eşlenmesi (replikasyon) olmadığı için DNA miktarı yarıya iner.
4. Mitozda olduğu gibi mayoz bölünmede de oluşan hücreler ile ana hücrenin; sitoplazma miktarı, hücre büyüklüğü ve organel sayısı farklı olabilir.
5. Mayozda oluşan hücrelerin ana hücre ile organel çeşidi farklı olabilir. Örneğin yumurta ana üreme hücresinde sentrozom bulunurken, mayoz ürünü olan yumurta hücresinde sentrozom yoktur. Dolayısı ile yumurta hücreleri bölünmezler.
6. Mayoz bölünme geçiren ana üreme hücresinin kromozom sayısı ile anafaz II’deki kromozom sayısı eşittir.
Mitoz ve Mayozun Ortak Özellikleri
1. DNA eşlenmesi
2. İğ ipliği oluşumu
3. Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimesi
4.Kardeş kromatit ayrılması (Mitozda ve mayoz II’de)
5. Sentromer bölünmesi (mitozda anafaz, mayozda anafaz II’de)
6. Mitotik evreler (profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez) ortak olarak görülür.
Mitoz ve Mayoz Arasındaki Farklar
Mayoz I , Mayoz II ve Mitoz Arasındaki Farklar
SPERMATOGENEZ ve OOGENEZ
Spermatogenez ( Sperm Üretimi ):
- Erkek üreme organı olan testislerde( er bezlerinde), spermlerin ( erkek gametlerin) üretilmesine SPERMATOGENEZ denir.
- Erkek bireylerde, sperm üretimi ergenlik çağından itibaren; testislerdeki SEMİNİFER TÜPÇÜKLERİNDE gerçekleşir.
- Spermatogonium adı verilen sperm ana hücreleri, interfaz geçirir.
- Böylece primer spermatosit adı verilen, birincil dereceli spermatosit oluşur.
- Primer spermatosit, mayoz 1 geçirir ve 2 tane sekonder spermatosit oluşur.
- Sekonder spermatositler, mayoz 2 geçirir ve 4 tane spermatid oluşur.
- Spermatid hücreleri, testosteron hormonunun etkisiyle farklılaşır ve 4 tane sperm hücresi oluşur.
- Memeli canlıların erkeklerinin er bezlerindeki (testislerdeki) diploit (2n) sperm ana hücreleri gelişip mayoz bölünme geçirerek dört ana monoploit ( haploit “ n “) spermatosit meydana getirir.
- Bu spermatitler de gelişip farklılaşarak spermleri meydana getirir.
Spermin Yapısı:
Sperm;
•Baş,
•Boyun
•Kamçı
olmak üzere üç kısımdan oluşmuştur.
- Spermin baş kısmında; çekirdek ve akrozom bulunur.
- Akrozomda, yumurta hücresi zarını eritecek olan enzimler bulunur.
- Spermin boyun kısmında, sentrozom (sentrioller) ve mitokondriler bulunur.
- Bu kısım, kamçının hareketinden sorumludur.
- Kamçı kısmı ise boyun bölgesindeki sentriollerin değişmesi ile oluşmuştur.
- Bu kısım, sperm hareket etmesini sağlar.
Oogenez (yumurta üretimi):
- Dişi üreme organı olan ovaryumda ( yumurtalıkta ), yumurta hücresinin ( ovum = dişi gametlerin ) üretilmesine OOGENEZ denir.
- Dişi bireylerde yumurta üretiminin başlangıcı, doğumdan önce başlar.
- Dişi birey henüz anne karnındayken mayoz bölünme başlar ama tamamlanmaz.
- Ovaryumda, OOGONİUM adı verilen yumurta ana hücresi; interfaz evresini geçirir ve primer oosit oluşur.
- Her dişi yaklaşık olarak: 300 bin primer oosit hücresi ile doğar.
- Bu hücreler ergenlik çağına kadar bekler.
SPERMATOGENEZ
- Memeli canlıların erkeklerinin er bezlerindeki (testislerdeki) diploit (2n) sperm ana hücreleri gelişip mayoz bölünme geçirerek dört ana MONOPLOİT ( haploit “ n “) spermatosit meydana getirir.
- BU SPERMATİTLER DE GELİŞİP FARKLILAŞARAK SPERMLERİ MEYDANA GETİRİR.
OOGENEZ
- Oogenez sonucunda dört tane monoploit hücre meydana gelir.
- Bu hücrelerden üç tanesi az sitoplazmalı ve küçük olduklarından eriyip kaybolur.
- Bol sitoplazmalı ve büyük olan ise OOSİT denir.
- OOSİT FARKLILAŞARAK YUMURTA HÜCRESİNİ OLUŞTURUR.
- Ergenlik çağından itibaren, primer oosit hücreleri mayoz 1 geçirir.
- Bunun sonucunda; biri küçük, diğeri büyük olan 2 hücre oluşur.
- Bu hücrelerden küçük olanına birincil kutup hücresi, büyük olanına ise sekonder oosit denir.
- Daha sonra mayoz 2 gerçekleşir.
- Bunun sonunda, 3 küçük ve 1 büyük hücre oluşur.
- 3 küçük hücreye ikincil kutup hücreleri, büyük hücreye ise Ootid denir.
- İkincil kutup hücrelerinin, sitoplazması az olduğundan belli bir süre sonra kaybolur.
- Ootid ise büyüyüp gelişerek, ovum adı verilen yumurta hücresini oluşturur.
Not:
- Kutup hücrelerinin oluşmasının nedeni; kromozom sayısının yarıya inmesini sağlamak ve yumurta hücresinin
daha fazla sitoplazma almasını sağlayarak; onun yaşama şansını arttırmaktır.
Yumurtanın Yapısı:
- Yumurta hücresi büyük ve hareketsizdir.
- Yumurta hücresinin etrafında glikoprotein ya da polisakkaritlerden oluşmuş zona pellusida adı verilen bir tabaka bulunur.
- Zona pellusida, sadece aynı türe ait spermlerin yumurta hücresine girmesine izin verir.
KONU TARAMA
1) Hücre bölünmesi yapan bir hücrede aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleşmesi hücre bölünme çeşidinin belirlenmesi için tek başına yeterlidir?
A) Kromatin ipliklerin kromozom haline gelmesi
B) Homolog kromozomların merkezde dizilmesi
C) İğ ipliklerinin oluşturulması
D) Kromozomların kutuplara çekilmesi
E) Çekirdek zarı ve organellerin kaybolmaya başlaması
1. B
A) Kromatin ipliklerin kromozom haline gelmesi. (HEM MİTOZ HEM DE MAYOZDA GÖRÜLÜR.)
B) Homolog kromozomların merkezde dizilmesi. ( SADECE MAYOZDA GÖRÜLÜR.)
C) İğ ipliklerinin oluşturulması. (HEM MİTOZ HEM DE MAYOZDA GÖRÜLÜR.)
D) Kromozomların kutuplara çekilmesi. (HEM MİTOZ HEM DE MAYOZDA GÖRÜLÜR.)
E) Çekirdek zarı ve organellerin kaybolmaya başlaması .(HEM MİTOZ HEM DE MAYOZDA GÖRÜLÜR.)
2)
I. Tetrat
II. Homolog kromozom ayrılması
III. Krossing-over
Mayoz bölünmede gerçekleşen olaylardan hangileri, genetik çeşitliliğin artmasını sağlar?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
2. E
I. Tetrat (sadece kromozomlar yan yana gelir. Genetik çeşitliliği etkisi yoktur.)
II. Homolog kromozom ayrılması (kromozomların ayrıya inmesine neden olduğu için. Genetik çeşitliliğini etkiler.)
III. Krossing-over (gen değişimleri olduğu için. Genetik çeşitliliğini etkiler.)
3)
I. Kardeş kromatit ayrılması
II. Homolog kromozomların merkezde dizilmesi
III. Tetrat oluşması
IV. Krossing-over gerçekleşmesi
Yukarıda mayoz bölünme sırasında gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Bu olaylardan hangileri mayoz I aşamasında görülür?
A)Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) III ve IV E) II, III ve IV
3. E
I. Kardeş kromatit ayrılması ( MAYOZ – II de anafaz –II de olur. )
II. Homolog kromozomların merkezde dizilmesi ( MAYOZ – I de metafaz – I de olur. )
III. Tetrat oluşması ( MAYOZ – I de profaz –I de olur. )
IV. Krossing-over gerçekleşmesi ( MAYOZ – I de profaz –I de olur. )
4) Mayoz bölünme sonucu oluşmuş olan dört gametin genetik yapısının ikişer olarak aynı olduğu görülmüştür. Gametlerin hepsinin birbirinden farklı olmamasının temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Homolog kromozom ayrılmasının yanlış gerçekleştirilmesi
B) Homolog kromozom çiftlerinin oluşmaması
C) Krossing – over ‘ ın görülmemesi
D) Kromozom sayısının yarıya inmesi
E) İki aşamada gerçekleşmesi
4. C
HATIRLATMA: “ Eğer ki, oluşan 4 hücre ikişer ikişer aynı genetik yapıdaysa mayoz sırasında krossing over görülmemiş demektir. “ bilgi notunu öğrenmiştik. Buna göre cevabımız “ C “ olur.
A) Homolog kromozom ayrılmasının yanlış gerçekleştirilmesi
B) Homolog kromozom çiftlerinin oluşmaması
C) Krossing – over ‘ ın görülmemesi
D) Kromozom sayısının yarıya inmesi
E) İki aşamada gerçekleşmesi
5) 2n=36 olan bir hücre art arda iki mitoz, bir mayoz bölünme geçiriyor.
a) Bu bölünmeler sonucunda oluşan hücre sayısı ve her bir hücrenin kromozom sayısı kaçtır?
b) Profaz 1 aşamasında kaç tane homolog kromozom çifti, tetrat, kromozom ve kromatit vardır?
5)
a) Mitoz bölünme için : 2 n = 22 = 4 hücre oluşur.
Daha sonra mayoz sonucu her hücreden 4 hücre oluşacağı için = 4 x4 = 16 hücre oluşur.
Mayoz sonucu kromozom sayısı yarıya düştüğüne göre, başlangıçta 36 kromozom olduğuna göre oluşan her 16 hücrede 36 : 2 = 18 kromozom vardır.
b) Başlangıçta 36 kromozom olduğuna göre:
Homolog kromozom sayısı = 36 : 2 = 18
Tetrat sayısı = tetrat sayısı homolog kromozom ile aynı durumdur. Yani tetrat sayısı da 18 ‘ dir.
Kromozom sayısı = kromozom sayısı soruda 2n = 36 olarak verilmiştir .
Kromatit sayısı = her bir kromozomda iki kromatit olduğuna göre, 36 kromozom da 36 x 2 = 72 kromatid vardır.
6) 2n=40 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölünmesi sırasında gerçekleşen aşağıdaki evrelerden hangisi içerisindeki kromozom sayısı diğerlerinden farklıdır?
A) Profaz I B) Anafaz I C) Profaz II D) Metafaz I E) Telofaz II
6) C
A) Profaz I ( 40 )
B) Anafaz I ( 40 )
C) Profaz II ( 20 )
D) Metafaz I ( 40 )
E) Telofaz II ( 40 )
7. Mayoz geçiren bir hayvan hücresinde bölünme sürecinde aşağıdakilerden hangisi görülmez?
A) Eşlenmiş sentrozomların zıt kutuplara çekilmesi
B) Tetrat oluşumu
C) Hücre plağı oluşumu
D) Homolog kromozomların zıt kutuplara çekilmesi
E) Homolog kromozomlar arasında kiyazma oluşumu
7. C
•Mayoz geçiren bir hayvan hücresinde bölünme sürecinde hücre plağı oluşumu gözlenmez.
•Çünkü hücre plağı oluşumu bitki hücrelerinde gözlenir.
8. Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz ve mayoz II bölünmenin her ikisinde de kural olarak gerçekleşir?
A) Haploid kromozomlu yavru hücre oluşması
B) Sinaps oluşması
C) Homolog kromozomların birbirinden ayrılması
D) Kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması
E) Krossing over olması
8. D
Mitozun anafaz, mayozun anafaz II evrelerinde kardeş kromatitlerin birbirlerinden ayrılması ortak olarak gerçekleşir.
9.İnsanda gerçekleşen normal mitoz ve mayoz bölünme olayları ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Mitoz bölünme ile mayoz-I bölünmeleri tamamlandığında aynı sayıda hücre oluşur.
B) Mitozun metafaz evresindeki bir hücrenin kromozom sayısı, mayozun anafaz-II evresindeki kromozom sayısının iki katıdır.
C) Mitozun metafaz ve mayozun metafaz-II evresindeki kromozomlar ikişer kromatitlidir.
D) Mayoz bölünme sonunda oluşan hücrelerin kalıtsal yapıları genellikle atasal hücreden farklıdır.
E) Mayoz geçiren bir hücrenin anafaz-I evresindeki kromozom sayısı, mitoz geçiren bir hücrenin metafaz evresindeki kromozom sayısına eşittir.
9. B
Mitozun metafaz evresindeki bir hücrenin kromozom sayısı, mayozun anafaz-II evresindeki kromozom sayısına eşittir. İki katı değildir.
10. Aşağıdaki bölünme evrelerinden hangisi, mayoz bölünme geçiren 2n=4 kromozomlu bir hücreye ait olamaz?
10. C
A) metafaz I evresidir.
B) Metafaz II evresidir.
C) 2n=4 kromozomlu bir hücrenin mayoz değil mitozun metafaz evresidir.
D) Anafaz I evresidir.
E) Anafaz II evresidir.
11. Canlılarda gerçekleşen,
I. kromozomların kutuplara düzenli olarak çekilmesi,
II. mayozda homolog kromozomlar arasında parça değişiminin olması,
III. interfazda DNA’nın kendini eşlemesi,
IV. mayozda homolog kromozomların ekvator düzleminde rastgele dizilmesi olaylarından kural olarak genetik çeşitliliği artıranlar, aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?
A)I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
11. D
-Mayoz bölünmede kalıtsal çeşitliliğe neden olan iki olay vardır.
1.Homolog kromozomların rast gele dizilip ayrılması. (Her mayozda olur.)
2. Krossing over olayı (Her mayozda olmak zorunda değildir.)
12. Farklı bölünme aşamalarında olan 5 ökaryot hücre, 5 ayrı mikroskopta inceleniyor.
Bu mikroskoplardan,
• birincisinde homolog kromozomların ayrı kutuplara çekildiği,
• ikincisinde kardeş kromatitlerin ayrıldığı,
• üçüncüsünde sitoplazmanın bölündüğü,
• dördüncüsünde tetrat oluştuğu,
• beşincisinde bölünme süreci tamamlandığında dört hücre oluştuğu görülüyor.
Buna göre, mikroskopların hangilerindeki gözlem, izlenen bölünmenin mitoz ya da mayoz olduğuna karar vermek için kullanılabilir?
A)1. ve 2. B) 2. ve 3. C) 1., 3. ve 5. D) 1., 4. ve 5. E) 3., 4. ve 5.
12. D
• birincisinde homolog kromozomların ayrı kutuplara çekildiği, (Mayozun anafaz I’inde)
• ikincisinde kardeş kromatitlerin ayrıldığı, (Mitozun anafaz, mayozun anafaz II’sinde)
• üçüncüsünde sitoplazmanın bölündüğü, (Hem mitoz hem de mayozda olur.)
• dördüncüsünde tetrat oluştuğu, (Mayozun profaz I’ inde)
• beşincisinde bölünme süreci tamamlandığında dört hücre oluştuğu görülüyor. (Mitozda 2, mayozda 4 hücre oluşur.)
13. Normal bir mayoz bölünmenin profaz evresi, aşağıdakilerden hangisi gerçekleştikten sonra başlar?
A) Ribozomlarda protein sentezinin başlaması
B) Sentrozomun kendini eşlemesi
C) Hücrede DNA miktarının iki katına (4n) çıkması
D) Kromatitlerin birbirinden ayrılması
E) İğ iplikçiklerinin oluşması
13. DNA eşlenmesidir. C.
- Protein sentezi interfazın başında olur.
- Sentrozom eşlenmesi bitkiler için söz konusu değil.
- Kromatitlerin birbirinden ayrılması, anafaz II’de olur.
- İğ iplikçikleri profaz başladıktan sonra oluşur.
14. Mayoz bölünme hangi özelliği ile mitoz bölünmeye benzer?
A) DNA’nın kendini eşlemesi
B) Tetratların meydana gelmesi
C) Kromozom sayısının yarıya indirgenmesi
D) Hayvanlarda gametleri oluşturması
E) Homolog kromozomların birbirinden ayrılması
14. A
- DNA eşlenmesi hem mitoz hem de mayoz öncesi hücre döngüsünün interfaz evresinde gerçekleşir.
- Tetratların meydana gelmesi, kromozom sayısının yarıya indirgenmesi, homolog kromozomların birbirinden ayrılması mayoza özgüdür.
- Ancak erkek arılar haploit (n) kromozomlu olduğu için gametler mitoz ile oluşur.
- Diploit hayvanlarda ise mayoz ile oluşur.
- Bu durum bu soruda istisna olarak alınmış oluyor.
15. Bölünmekte olan bir hücre ile ilgili olarak,
I. DNA’sını eşlemiş olması
II. Homolog kromozomlarının tetrat oluşturmuş olması
III. Kromozomların hücrenin ekvatoral düzleminde dizilmiş olması
durumlarından hangileri bu hücrenin mayoz geçirdiğine işaret eder?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I. ve II E) I, II. ve III
15.B
I. DNA’sını eşlemiş olması (Mitoz ve mayoz öncesinde ortak olarak gerçekleşir.)
II. Homolog kromozomlarının tetrat oluşturmuş olması (Mayoza özgüdür)
III. Kromozomların hücrenin ekvatoral düzleminde dizilmiş olması (Mitoz ve mayoz için ortaktır)
16.Soğan bitkisinin zigotuna 16 kromozom vardır.
Bu zigottan meydana gelen soğan bitkisinin yaprak hücrelerinde kaç kromozom vardır?
A)4 B) 8 C) 16 D) 32 E) 64
16. C
Yaprak hücreleri zigotun mitoz bölünmeleri ile oluşan hücrelerin farklılaşması ile oluşur. Kromozom sayısı zigot ile aynıdır.
EŞEYLİ ÜREME:
♦Farklı iki cinsiyetteki erkek ve dişi canlının üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bir canlı meydana getirmesine Eşeyli Üreme denir.
•Temelinde mayoz ve döllenme vardır.
•Genetik çeşitliliğe neden olur.
•Genellikle gelişmiş canlılarda görülür.
•Oluşan bireyler değişen çevre şartlarına daha dayanıklıdır.
♦Dişi bireylerin üreme ana hücrelerinin mayoz bölünme ile oluşturduğu gametlere yumurta (n) denir.
♦Erkek üreme ana hücrelerinin genellikle mayoz bölünme ile oluşturduğu gametlere sperm (n) denir.
♦Dişi ve erkek gametin birleşmesi sonucu 2n kromozomlu zigotun oluşmasına döllenme adı verilir.
♦Zigotun geçirdiği mitozlar sayesinde hücre sayısı artar ve yeni bir birey oluşturulur.
⇒Eşeyli üreme; Tohumlu bitkilerde, halkalı solucanlar, yumuşakçalar, eklem bacaklılar ve derisi dikenliler gibi omurgasız hayvanlarda ve omurgalı hayvanların (balıklar, kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler) tümünde görülür.
Eşeyli Üremenin Genel Özellikleri
1. Eşeyli üremenin temel olayları mayoz ve döllenmedir.
2. Eşeyli üreme ile oluşan bireyin iki atası vardır.
3. Tür içi kalıtsal çeşitlilik sağlar.
4. Oluşan bireyler değişen çevre şartlarına karşı dirençlidir. Yani adaptasyon yetenekleri yüksektir.
5. Üreme hızı düşüktür.
6. Çeşitliliğe neden olduğu için evrim açısından önemlidir.
Bitkilerde Üreme :
- Tohumsuz bitkilerde metagenez ile üreme yapılır.
- Tohumlu bitkilerde ise üreme organları mayoz bölünme ile üreme hücrelerini (sperm ve yumurta) üreterek eşeyli üremenin gerçekleştirilmesini sağlar.
- Açık tohumlu bitkilerde üreme yapısı kozalaktır. Kozalaklarda dişi ve erkek üreme organı bir arada bulunmaz. (Dişi kozalak ve erkek kozalak farklıdır.) Hermafroditik yoktur.
» Kapalı tohumlu bitkilerde üreme organı çiçektir. Bazı bitkiler aynı çiçek içinde hem dişi hem de erkek üreme organına sahip olduğundan hermafrodittir. Bazıları ise ayrı eşeylidir.
» Çiçekte sadece dişi organ varsa dişi çiçek, erkek organ varsa erkek çiçek adını alır.
» Hermafrodit olanlarından bazıları kendi kendini dölleme yapabilir. Bazıları ise farklı çiçeklerden gelen poleni kabul ederek yabancı tozlaşma yapar. Bu durum, genetik çeşitliliğin artırılmasını sağlar.
EŞEYSİZ ve EŞEYLİ ÜREMENİN KARŞILAŞTIRILMASI
NOT:
- Eşeysiz üremenin eşeyli üremeye üstünlüğü, kısa sürede fazla birey oluşturması ve mevcut üstün nitelikli özelliklerin değişmeden yeni bireylere aktarılmasını sağlamasıdır.
- Eşeyli üremenin eşeysiz üremeye üstünlüğü ise kalıtsal çeşitlilik oluşturarak değişen çevre şartlarına dirençli bireyler oluşturmasıdır.
Eşeyli Üreme Çeşitleri
♦Canlılar dünyasında çok farklı üreme şekilleri vardır.
Bu çeşitliliğin oluşmasında;
- gametlerin oluşum şekli,
- gametlerin yapı ve büyüklüğü,
- döllenme ortamı,
- gametleri oluşturan bireylerin özellikleri,
- gelişmenin biçimi, vb. etkili olmaktadır
EŞEYLİ ÜREME ÇEŞİTLERİ:
- İzogami
- Hetrogami
- Konjugasyon
- Partenogenez
- Hermafrotidizm
- Metagenez
1- İZOGAMİ :
- Şekil ve büyüklük yönünden aynı olan gametlerin birleşmesine denir.
- Hem erkek hem de dişi gamet kamçılıdır.
- Gametler aynı bireyden veya farklı bireyden oluşabilir.
- Alg çeşitlerinden ”pirogyra” , “ ulothrix” , “chlamydomonas” gibi canlılarda görülür.
2- HETEROGAMİ :
♦Şekil ve büyüklük yönünden farklı olan gametlerin birleşmesine denir.
♦Genellikle yumurta hareketsiz ve büyüktür.
♦Sperm ise küçük olup, aktif hareketlidir.
İkiye ayrılır:
a) Anizogami:
- Yumurta ve spermin büyüklük farkı fazla değilse buna “ANİZOGAMİ” denir.
- Su yosunlarından “ oedogonium” ve “”spirojira” da görülür.
b) Oogami:
- Yumurta ve spermin büyüklük farkı çok ise buna “OOGAMİ” denir.
- Hayvanların büyük çoğunluğu böyle ürer.
- En iyi örnek memeliler olup, sperm yumurtadan en az 200 defa küçüktür.
- ( insanlar bu gruba girer.)
3- KONJUGASYON :
- Kalıtsal yapıları farklı olan iki hücrenin yan yana gelerek aralarında oluşturdukları sitoplazmik köprü aracılığıyla gen alış-verişi yapmaları şeklinde gerçekleşir.
- Bakterilerde, tek hücrelilerden bazı algler ve paramesyumda görülen eşeyli üreme şeklidir.
- Canlılarda genetik çeşitlilik yalnızca mayoz ve eşeyli üremeyle olmaz.
- Ayrıca konjugasyon görülen canlılarda da kalıtsal çeşitlik ortaya çıkmaktadır.
ÖNEMLİ UYARI:
- Konjugasyon hangi canlıda görülürse görülsün birey sayısını artırmaz.
- Dolayısı ile üreme şekli değildir.
- Canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlayan olaylardan bir tanesidir.
Bakterilerde Konjugasyon:
- Bakteri hücrelerinde ana kalıtım maddesinden başka daha küçük bir halkasal DNA molekülü bulunur.
- Kendini eşleyebilen bu DNA molekülüne PLAZMİT adı verilir.
- Olumsuz koşullarda bulunan bir bakteriye bu plazmit yarar sağlayabilir.
- Bakterilerdeki konjugasyonda görev yapan eşey piluslarının üretilmesi için gerekli bilgiyi taşıyan plazmite F plazmiti denir.
- Tüm bakteriler F plazmiti taşımaz.
- Bu plazmiti taşıyan bakterilere F+ , taşımayanlara da F- adı verilir.
Bakterilerdeki Konjugasyonu Aşağıdaki Gibi Özetleyebiliriz:
1. Konjugasyon olayında gen aktarımı F+ dan F- ye doğru tek yönlü olarak gerçekleşir.
2. F+ bakterisi, hücresinin dış yüzeyinden saça benzer bir çıkıntı oluşturur ve bu çıkıntıya eşey pilusu denir.
3. F+ bakterisi eşey pilusu aracılığıyla F- bakterisine tutunur ve iki bakteri hücresi arasında sitoplazmik köprü kurulur.
4. Bu köprüden F+ plazmidinin bir zinciri F- bakteri hücresine aktarılır. Bu zincirlerin eşlenerek çift zincirli hâle gelmesiyle F- hücresi F plazmidine sahip olur ve F+ olarak adlandırılmaya başlanır.
SONUÇ:
- Bakteri konjugasyonunda hücre sayısı artmaz.
- Ancak olumsuz şartlara dirençli bakterilerin sayısı artar.
Paramesyumlarda Konjugasyon:
Şekil: Paramesyumda Konjugasyon
NOT:
- Bakterilerde çeşitliliğe neden olan diğer olaylar ise, transformasyon ve transdüksiyon olaylarıdır.
- Transformasyon: Bir bakterinin kendisine DNA yapısı bakımından çok yakın olan başka bir bakteri özütündeki DNA’yı olmasıdır.
- Transdüksiyon: Genetik materyalin verici bir bakteriden alıcı bir bakteriye fajlar ( virüsler ) aracılığıyla nakledilmesidir.
SORU 1. Paramesyumda görülen konjugasyon ile ilgili,
I. Üreme olayı değildir.
II. Karşılıklı gen alışverişi olur.
III. Öncesinde çekirdek bölünmesi görülür.
IV. Genetik çeşitliliği artırır.
açıklamalarından hangileri bakteri konjugasyonu için geçerli değildir?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve IV E) II ve IV
Cevap.1) C
I. Konjugasyon hiçbir canlıda üremeye neden olmaz.
II. Bakterilerde F + dan F- ye tek yönlü, paramesyumda ise karşılıklı gen alışverişi olur.
III. Paramesyum konjugasyonunda mayoz ve mitoz bölünmeler olurken bakterilerde olmaz.
IV. Hem bakterilerde hem de paramesyumda konjugasyon genetik çeşitliliği artırır.
SORU:2. Aşağıdaki şemada bakterilerdeki konjugasyon görülmektedir.
Şemada gösterilen olayla ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğrudur?
A) Genetik çeşitliliği azaltır.
B) Yeni bir bakteri türünün oluşmasına neden olur.
C) Özel bir üreme şeklidir.
D) Sadece prokaryotlarda görülür.
E) Tek yönlü gen aktarımı olur.
Cevap.2) E
Bakterilerde gen aktarımı F+ ’dan F- ‘ye tek yönlü gerçekleşir.
SORU 3. Paramesyumlardaki konjugasyon olayı sırasında gerçekleşen aşağıdaki olayları, gerçekleşme sırasına uygun olarak sıraladığımızda hangisi 3. sırada yer alır?
A) Yan yana gelen paramesyumlar arasında sitoplazmik köprü kurulur.
B) Hücreler arasında çekirdek değiş-tokuşu gerçekleşir.
C) Küçük çekirdek mayoz geçirir.
D) Haploit çekirdek mitoz geçirir.
E) Haploit çekirdekler kaynaşır.
Cevap.3) D
Paramesyumlardaki konjugasyon olayı sırasında gerçekleşen olaylar sırası ile;
1. İki paramesyum yan yana gelir. Paramesyumların sitoplazmaları kaynaşır. Sitoplazmik köprü oluşur.
2. Küçük çekirdekler mayoz sonucunda n kromozomlu dört küçük çekirdek meydana getirir.
3. Daha sonra üç haploit çekirdek erir, kalan bir HAPLOİT ÇEKİRDEK MİTOZ BÖLÜNME GEÇİRİR.
4. Haploit iki küçük çekirdeğin birer tanesi değiş tokuş yapılır.
5. Çekirdekler kaynaşır, diploit çekirdek meydana gelir.
6. İki paramesyumun ayrılması ile konjugasyon da tamamlanmış olur.
SORU 4. Bakterilerin konjugasyonu sırasında;
I. Mayoz bölünme
II. Plazmit aktarımı
III. Mitoz ile gamet oluşumu
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A)Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
Cevap.4) A
- Mayoz bölünme ve mitoz ile gamet oluşumu bakteri konjugasyonunda söz konusu değildir.
- Kısa DNA parçası dediğimiz plazmit aktarımı yapılır.
SORU 5. Paramesyumun konjugasyonunda;
I. Çekirdek göçü
II. Küçük çekirdeğin mayoz bölünme geçirmesi
III. Çekirdek kaynaşması
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Cevap.5) E
- Öncüllerin hepsi paramesyum konjugasyonu için geçerlidir.
SORU 6. Aşağıdaki şekilde bakterilerin konjugasyonu gösterilmiştir.
Buna göre;
I. A ve B bakterilerinin türü farklıdır.
II. Plazmit DNA aktarımı gerçekleşir.
III. Olay sonunda B bakterisi A bakterisinin sahip olduğu özelliklerin tamamına sahip olur.
açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Cevap.6) B
Genetik bilgileri farklı aynı tür bireyler arasında konjugasyon olur.
Olay sonunda A bakterisi gibi B bakterisi de plazmit aldığı için sadece antibiyotiklere karşı direnç kazanır.
4- PARTENOGENEZ :
- Eşeyli üremenin değişikliğe uğramış şeklidir.
- Dişi bireyce oluşturulan gametin döllenmeden gelişerek yeni bireyi oluşturmasıdır.
- Bal arılarında, eşek arılarında, karıncalarda, bazı çekirge ve kelebeklerde, yaprak bitlerinde ve su pirelerinde görülür.
- Partenogenez de döllemiş yumurtadan mutlaka dişi birey meydana gelir. Dişi bireyin vücut hücreleri “2n “kromozomlu, erkek bireyin ise “n “ kromozomludur.
- Dişi yumurtalarını mayoz bölünme ile, erkek spermlerini mitoz bölünme ile oluşturur.
HERMAFRODİT (ERSELİK = ÇİFT CİNSİYETLİ):
- Çift cinsiyetli canlılardır.
- Toprak solucanı, yassı solucanlar (tenyalar), istiridye, ve çiçekli bitkilerin büyük kısmı hermafrodittir.
Not :
⇒Hermafrodit canlılardan, yassı solucanlar ve çiçekli bitkiler kendi kendini dölleyebilir.
⇒Diğerleri ise çapraz (yabancı) döllenme yapar.(yani kendi kendini dölleyemez.)
♦Aynı organizmada hem erkek hem de dişi eşey organlarının bulunması durumudur.
Bu canlılar dişi üreme organları ile yumurta, erkek üreme organları ile de sperm üretirler.
♦Hermafrodit bireylerin kendi kendilerini dölleyebilmeleri için aynı anda erkek ve dişi gametleri üretmeleri gerekir.
Örnek: Yassı solucanlar(PLANARYA) , ve bazı bitkiler gibi.
♦Hermafrodit bireyler gametleri farklı zamanlarda oluştururlarsa kendi kendilerini dölleyemezler. Döllenme farklı bireyler arasında olur.
Örnek: Halkalı solucanlar ve bazı bitkiler gibi.
♦Hermafroditlik tohumlu bitkilerde de yaygındır. Tek bir bitki hem polen hem de yumurta oluşturarak kendi kendini dölleyebilir.
Not:
- Kendi kendini dölleyerek çoğalan yassı solucanlarda oluşan çeşitlilik, kendi kendini dölleyemeden farklı bireylerle çiftleşme sonucu çoğalan halkalı solucanlarda oluşan çeşitlikten daha azdır.
6- METAGENEZ :
- Eşeyli üremenin eşeysiz üremeyle değişimi şeklindeki üremedir.
- Sıtma mikrobu (plazmodium), deniz anası , eğrelti otu, karayosunlarında görülür.
KONU TARAMA
SORU 1. Aşağıda, bir farenin eşeyli yaşam döngüsü şematize edilmiştir.
Buna göre,
I. Gametler oluştuktan sonra döllenme olayına kadar hiçbir hücre bölünmesi geçirmez.
II. Mayoz, gametlerdeki kromozom takımı sayısının yarıya indirgenmesini sağlar.
III. Farede hem haploit hem de diploit evreler çok hücreli olabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve II C)I ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. B
I. Sperm ve yumurta oluştuktan sonra hücre bölünmesi geçirmezler. Doğru.
II. Mayoz diploit (2n) hücrelerden haploit (n) hücreler oluşturur. Doğru.
III. Farelerde haploit evreler tek hücreli, diploit evreler ise çok hücrelidir. Yanlış.
SORU 2. Aşağıdaki durumlardan hangisinde oluşan yeni bireylerin, hücre çekirdeklerindeki kalıtsal özellikleri, atasınınkine bire bir benzemeyebilir?
A) Ana bireyde oluşan tomurcuktan gelişen yeni bir bireyin
B) Mitozla oluşan diploit spordan gelişen yeni bir bireyin
C) Hermafrodit iki canlının birbirlerini döllemesiyle oluşan bireylerin,
D) Diploit bir canlının diploit yumurtasından partenogenezle gelişen yeni bir bireyin
E) Planaryanın vücudunun ikiye bölünmesiyle oluşan bireyin
2. C
A) Ana bireyde oluşan tomurcuktan gelişen yeni bir bireyin. Eşeysiz üremedir. Çeşitlilik oluşmaz.
B) Mitozla oluşan diploit spordan gelişen yeni bir bireyin. Eşeysiz üremedir. Çeşitlilik oluşmaz.
C) Hermafrodit iki canlının birbirlerini döllemesiyle oluşan bireylerin. Eşeyli üremedir. Çeşitlilik oluşur.
D) Diploit bir canlının diploit yumurtasından partenogenezle gelişen yeni bir bireyin. Oluşumu sırasında mayoz ve döllenme gerçekleşmez. Dolayısı ile çeşitlilik de olmaz.
E) Planaryanın vücudunun ikiye bölünmesiyle oluşan bireyin. Rejenerasyon ile üreme . Eşeysiz üremedir. Çeşitlilik oluşmaz.
SORU 3. Eşeyli üremede;
I. Erkek ve dişi gametlerin kendi içlerinde de farklı genotiplerden olması
II. Erkek gamet oluşumunda sitoplazmanın farklılaşması
III. Zigotta, homolog kromozomların farklı dağılımlarla bi araya gelmesi
IV. Mayoz bölünme sırasında krossing-over olması
olaylarından hangileri, yeni kalıtsal kombinasyonların oluşmasını sağlar?
A) I ve II B) II e III C) I, III ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
3. C
Erkek gamet oluşumundaki mayoz bölünme sırasında sitoplazmanın farklılaşması kalıtsal kombinasyon sağlamaz.
SORU4) Canlılarda eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde üreme görülür.
I. Canlı sayısının artış göstermesi
II. Genetik çeşitliliğin artması
III. Döllenme gerçekleşmesi
Yukarıdaki özeliklerden hangisi sadece eşeyli üremeye özgüdür? (Mutasyon olmadığı varsayılacaktır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
4. D
I. Canlı sayısının artış göstermesi. Hem eşeyli hem eşeysiz üremede olur.
II. Genetik çeşitliliğin artması. Sadece eşeyli üremede olur.
III. Döllenme gerçekleşmesi. Sadece eşeyli üremede olur.
SORU 5) Hermafrodit bir canlı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi her zaman doğru değildir?
A) Dişi üreme organına sahiptir.
B) Sperm üretebilir.
C) Yumurta üretebilir.
D) Erkek üreme organına sahiptir.
E) Kendi kendini dölleyebilir.
5. E
Açıklama:
Hermafrodit = erselik = çift cinsiyetli demektir.
Hermafrodit canlı çift cinsiyet özelliğini aynı anda bulundurmaya bilir. Bu durumda da kendi kendini dölleyemez.
Bazı hermafrodit canlılarda anlık olarak sadece dişi veya erkek organ vardır. Bu durumda kendi kendini dölleyemez.
(Ancak çiçekli bitkilerdeki çiçek de hermafrodittir. Çiçekte çift cinsiyet organları aynı anda vardır ve kendi kendini dölleye bilir. )
Buna göre;
A) Dişi üreme organına sahiptir. HER ZAMAN DOĞRU.
B) Sperm üretebilir. HER ZAMAN DOĞRU.
C) Yumurta üretebilir. HER ZAMAN DOĞRU.
D) Erkek üreme organına sahiptir. HER ZAMAN DOĞRU.
E) Kendi kendini dölleyebilir. HER ZAMAN DOĞRU DEĞİLDİR.
SORU 6) Eşeyli üreme yaptığı bilinen bir canlının;
Gerçekleştirdiği olaylar sonrası kromozom sayısı grafikteki gibi değişen bir canlı için
aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yanlıştır?
A) I’ de krossing-over gerçekleşmiştir.
B) II’ de kromozom sayısı iki katına çıkmıştır.
C) III genetik çeşitlilik azalmıştır.
D) II’ de iki hücrenin genetik maddesi kaynaşmıştır.
E) I’ de hem homolog hem de kardeş kromatid ayrılması olmuştur.
6. C
A) I’ de krossing-over gerçekleşmiştir. OLABİLİR. ( KESİN DEĞİL.)
B) II’ de kromozom sayısı iki katına çıkmıştır. DOĞRU.
C) III genetik çeşitlilik azalmıştır. YANLIŞ. ( Tam tersine çeşitlilik artmıştır.)
D) II’ de iki hücrenin genetik maddesi kaynaşmıştır. DOĞRU.
E) I’ de hem homolog hem de kardeş kromatid ayrılması olmuştur. DOĞRU.
SORU 7. Kromozomlarla ilgili aşağıdaki şekil verilmiştir.
Mayoz I’ in profaz evresindeki kromozomları temsil eden şekilde harflerle gösterilen yapılar için,
I. a1 ve a2 kardeş̧ kromatitlerdir.
II. b sinapsisi ifade eder.
III. c1 ve a2 arasında cross over gerçekleşebilir.
IV. d tetrat yapısıdır.
verilenlerden hangileri doğrudur?
A)Yalnız I. B) Yalnız III. C) II ve IV. D) I, II ve III. E) I, II, III ve IV.
7. E
I. a1 ve a2 kardeş̧ kromatitlerdir. Doğru.
II. b sinapsisi ifade eder. Doğru.
III. c1 ve a2 arasında cross over gerçekleşebilir. Doğru.
IV. d tetrat yapısıdır. Doğru.
SORU 8.Mayoz hücre bölünmesi sonrasında kalıtsal çeşitliliğin sağlanmış̧ olmasının temel nedeni seçeneklerin hangisinde belirtilmiştir?
A) Bölünme öncesinde DNA replikasyonunun gerçekleşmesi
B) Profaz – I’de kromozomlar arasında gen alış̧ – verişinin olması
C) Anafaz – I’de homolog kromozomların ayrılması
D) Metafaz -II’de kromozomların ekvator düzlemine sıralanması
E) Anafaz -II’de kardeş̧ kromatitlerin ayrılması
8. C
C) Anafaz – I’de homolog kromozomların ayrılması, kalıtsal çeşitliliğe neden olur.
SORU 9.Mayoz hücre bölünmesi sırasında gözlenen;
I. tetrat oluşumu,
II. homolog kromozomların ayrılması,
III. kardeş̧ kromatitlerin ayrılması
olayları aşağıda verilen hangi sıraya göre gerçekleşir?
A) I – II – III B) I – III – II C) II – III – I D) III – I – II E) III – II – I
9. A
I. tetrat oluşumu, ( 1 )
II. homolog kromozomların ayrılması, ( 2 )
III. kardeş̧ kromatitlerin ayrılması, ( 3 )
SORU 10. Mayoz bölünme geçirmekte olan bir hücreye ait mikroskop görünümü yanda verildiği gibidir.
Buna göre bu hücre ve bölünme evresiyle ilgili olarak,
I. Altı çift homolog kromozoma sahiptir.
II. Birinci mayozun anafaz evresindedir.
III. Bölünme tamamlandığında üç kromozomlu gametler oluşur.
verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve II. D) II ve III. E) I , II ve III.
10. D
I. Altı çift homolog kromozoma sahiptir. Yanlış. ( Üç çift kromozom yani altı tane kromozom vardır. )
II. Birinci mayozun anafaz evresindedir. Doğru.
III. Bölünme tamamlandığında üç kromozomlu gametler oluşur. Doğru
SORU 11. Mayoz II ve mitoz hücre bölünmeleri karşılaştırıldığında;
I. kromozomların ekvator düzleminde yan yana sıralanması,
II. öncesinde DNA replikasyonunun gerçekleşmesi,
III. kardeş̧ kromatitlerin anafaz evresinde ayrılması
verilenlerden hangilerinin ortak olmadığı söylenir?
A)Yalnız I. B) Yalnız II. C) Yalnız III. D) I ve II. E) II ve III.
11. B
I. kromozomların ekvator düzleminde yan yana sıralanması. Ortaktır.
II. öncesinde DNA replikasyonunun gerçekleşmesi. Ortak değildir. (Mayoz I de DNA replikasyonu olur. Mayoz II de olmaz. Mitozda da olur. )
III. kardeş̧ kromatitlerin anafaz evresinde ayrılması. Ortaktır.
KONU BİTTİ.
Bir yanıt yazın