Bitki Biyolojisi
Bitki Biyolojisi
BİTKİ BİYOLOJİSİ
Çiçekli Bitkilerin Temel Kısımlarının Yapısı ve Görevleri
Hatırlatma:
- Bütün yeşil bitkiler ototroftur.
- Ancak , azda olsa parazit yaşayan bitkilerde vardır.
- Parazit bitkiler, diğer bitkileri organik besin, su ve mineral almak için kullanırlar.
- Bitkilerde parazitlik iki şekilde olur.
Bunlar:
1- HEMİPARAZİTLER ( YARI PARAZİTLER )
a) Fotosentetiktirler. Yani klorofil pigmentleri bulunur.
b) Kendi organik besinlerini üretirler.
c)Ancak inorganik besinleri konak bitkiden yani üzerinde yaşadığı bitkiden alırlar. ( Kökleri bildiğimiz anlamda gelişmemiştir. Kökleri, emeçler halinde gelişmemiş zayıf ipliksi şekildedir.)
Örnek; Ökse Otu ( Viscum album )
2- HALOPARAZİTLER ( TAM PARAZİTLER )
a) Klorofil pigmenti bulunmaz. Bu nedenle fotosentez yapamazlar.
b) Tam parazitler ihtiyacı olan her şeyi yani hem organik hem de inorganik maddeleri konak bitkiden alırlar.
Örnek. 1:
Küsküt Otu ( Cuscuta ) Verilebilir. Küsküt Bitkisine Halk Arasında Cinsaçı, Bostan bozan, Gelinsaçı, Şeytansaçı, Verem otu, Kızıl Ot…..Gibi Değişik Adlar Verilmektedir.
Örnek. 2:
- Halopparazitlere ikinci bir örnek olarak Canavar otu (Orobanche ) (Orobanş )verilebilir.
- Canavar otu ’’Lamiales’’ takımında ait bir familyadır ve asalak bir bitkidir.
- Tarım alanlarında çıkması durumunda ürünlere zarar verebilmektedir.
Hatırlatma:
ET OBUR BİTKİLER
» Parazit bitkilerden başka Et Obur Bitkilerde vardır. Bunlar;
•Fotosentezle kendi besinlerini üretirler.
•Ancak, azot ve mineralleri öldürdüğü hayvanları sindirerek sağlarlar.
Örnek:
- Sinek Kapan (Dionaea muscipula ),
- İbrik Otu ( Sarracenşa purpurera ),
- Güneş Gülü (Drosera rotundifolia )gibi.
Güneş Gülü
Bitkilerin Genel Özellikleri
1- Çok Hücreli Ökaryot Yapılıdırlar.
2- Ototrofturlar.
3- Kloroplast Taşırlar.
4- Fotosentez Yaparlar.
5- Selüloz Yapılı Hücre Çeperleri Vardır.
6- Depo Maddeleri Nişastadır.
7- Genellikle Bir Yere Bağlı Olduklarından Yer Değiştiremezler.
8- Organizasyonları Oldukça Gelişmiştir.
9- Canlılıklarını Devam Ettire Bilmek İçin;
a)Güneş Işığı
b)Su
c)Mineral
d)Gaz Alış Verişi gereklidir.
10- Bitkilerin Sınıflandırılmasında Bakılan Temel Özellikler Şunlardır;
a)Damarlarına
b)Tohumlarına
c)Çenek Sayısına
d)Kök
e)Gövde
f)Yaprak Tip ve Dizilimlerine
BİTKİLERİN YAPISI
Bitkilerde Toprak Üstü ( Sürgün) ve Toprak Altı ( Kök) olmak üzere iki sistem vardır .
Bunlar:
1- Sürgün Sistemi :
•Toprak Üstü Organ Sistemine Sürgün Sistemi denir.
2- Kök Sistemi :
•Toprak Altı Organ Sistemine Kök Sistemi denir.
1- SÜRGÜN SİSTEMİ ( Toprak Üstü Yapılar )
- Gövde ve dallardan meydana gelir.
- Dallar üzerinde çiçek, meyve, yapraklar ve tomurcuklar bulunur.
- Tomurcuklar farklılaşarak yeni dallar , yapraklar ve çiçekleri oluşturur.
2- KÖK SİSTEMİ ( Toprak Altı Yapılar )
- Bitkiyi toprağa bağlayarak bitkinin topraktan su ve mineral almasını sağlar.
- Köklerin büyümesi meristem doku ile olur.
Bitkisel Dokular
- Aynı işleve sahip olan ( görevleri aynı olan ) özelleşmiş̧ hücre topluluklarına Doku denir.
- Bitkisel dokular ( yüksek yapılı bitkilerde bulunan dokular) 4 grupta incelenir. Bunlar:
1- Meristem doku
2- Temel doku
3- Örtü̈ doku
4- İletim doku
Dikkat !
⇒Bu dokular arasında meristem doku bölünme yeteneğine sahipken diğer dokular bölünme yeteneğine sahip değildir.
1-Meristem doku:
• Kök ve gövde uçlarında boyuna büyümeyi sağlar.
• Gövde ve kökte bulunan yanal meristem ise enine büyümeyi sağlar.
2- Temel doku:
• Diğer dokuların arasını doldurur.
3- Örtü̈ doku:
• Bitkiyi dışarıdan saran ve koruyan dokudur.
4-İletim doku:
• Maddelerin taşınmasını sağlayan dokudur.
Dokularla İlgili Hatırlatmalar !
» Dokuları oluşturan hücrelerin, birbiriyle aynı ve farklı olan özellikleri vardır.
⇒Yüksek yapılı bitkilerde bulunan dokular üstlendikleri görevlere göre dört gruba ayrılır.
Bunlar:
» Bitkisel doku çeşitleri ve bu doku çeşitlerine ait hangi kısımların, diğer hangi doku kısımlarına dönüştüğünü özet olarak gösteren şema.
1- Meristem Doku ( Sürgen Doku)
( Bölünür Doku )
- Mitoz bölünme yapabilme yeteneğinde olan hücrelerin oluşturduğu dokudur.
- Bitkilerin büyüme bölgelerinde bulunur. ( Kök, gövde ve yanal organların uç kısımları gibi.)
- Canlı kaldığı sürece sürekli bölünebilme yeteneğine sahip hücrelerden oluşur.
- Meydana gelen yeni hücreler farklılaşarak çeşitli dokuları, dokular da organları meydana getirir. Böylece bitki büyür ve gelişir.
NOT !
» Meristem dokunun sürekli bölünebilme özelliğine sahip olması, bitkilerde büyümenin sınırsız olmasını sağlar.
» Meristem doku hücrelerine özellik bakımından insanlardaki kök hücrelere de benzemesinden dolayı bir çeşit “ Bitkisel Kök Hücre” de diyebiliriz.
Meristem Doku Hücrelerinin Özellikleri:
1- Meristem dokunun kökeni embriyodur.
2- Bitkilerin büyüme bölgelerinde bulunur.(Bitkide kök, gövde ucu, tomurcuk ve yaprak uçlarında bulunur. Ayrıca, dikotiledon ( çift çenekli ) ve ağaçsı bitkilerin gövdelerinde bulunur.)
3- Sürekli bölünebilme ( mitoz bölünme) yeteneğine sahip hücrelerden oluşur.
4- Bitkide enine kalınlaşma ve boyuna uzamayı sağlar.
5- Gelişme ve farklılaşmayı sağlar. (Farklılaşarak diğer dokuları oluştururlar. )
6- Büyümde etkili olan hormonları üretirler
7- Hücreler arası boşluk yoktur.
Meristem Doku Hücreleri;
- Meristem doku hücreleri, canlı ve küçük yapılıdır,
- Bölünme mitozladır.
- Organel sayısı çoktur.
- Çeperleri incedir.
- Kofulları küçük ve az sayıdadır. ( Bazı meristem doku hücrelerinde koful hiç olmayabilir de.)
- Sitoplazmaları fazladır.
- Metabolizmaları hızlıdır. Çekirdekleri büyüktür.
- Kloroplastı Yok. ( Klorofil taşımadıkları için fotosentez yapamazlar. )
( Plastit İçermezler. Ancak, plastitleri oluşturacak öncül yapılar olan Proplastid bulunur. )
Meristem doku bitkide Bulunduğu Yere Göre iki kısma ayrılır. Bunlar:
1- Uç Meristem
2- Yanal Meristem
Meristem doku Kökenlerine Göre iki kısma ayrılır. Bunlar:
1- Primer Meristem
2- Sekonder Meristem
Meristem doku bitkide Bulunduğu Yere Göre iki kısma ayrılır.
1- Uç ( Apikal )Meristem:
» Embriyonik dönemdeki bölünme yeteneğini hayatı boyunca sürdüren meristem dokusudur.
- Kök, gövde ve dalların uç kısımlarında (büyüme noktalarında) bulunur.
- Bitkinin boyuna büyümesini sağlar. (Primer Büyüme)
- Kökenlerine göre birincil meristeme karşılık gelir.
2- Yanal (Lateral)Meristem:
» Parankima dokusu (temel doku) hücrelerinin Oksin ve Sitokinin hormonları etkisiyle yeniden bölünme özelliği kazanması sonucu oluşmuş hücrelerin oluşturduğu dokudur. Monokotil (tek çenekli) bitkilerde bulunmaz.
- Kök ve gövdenin yapısında bulunur.
- Bitkinin enine büyümesini ve kalınlaşmasını sağlar.
- Kökenlerine göre ikincil meristeme karşılık gelir.
Meristem doku bitkide Kökenlerine Göre iki kısma ayrılır.
1- Primer (Birincil)Meristem:
»Embriyonik dönemdeki bölünme yeteneğini hayatı boyunca sürdüren meristem dokusudur.
»Primer meristem hücreleri, uç (apikal) meristem tarafından oluşturulur.
•Primer meristem, kök ve gövdenin uç kısımlarında bulunur.
•Bitkinin uzamasını sağlar.
♦Primer meristemin bulunduğu bölgelere Büyüme Noktası (Büyüme Konisi) denir.
♦Büyüme noktası, kökte Kaliptra ( Yüksük ) gövde de ise Genç Yapraklar (Tomurcuk Yapraklar ) tarafından korunur.
•Kaliptra kök toprak içinde ilerlerken kökün zarar görmesini engeller.
•Kaliptra zedelendiğinde apikal meristem tarafından tamir edilir.
» Primer Meristemi oluşturan uç meristemin bölünmesi sonucu oluşan iç içe geçmiş silindir şeklinde üç hücre tabakası bulunur.
Bunlar: dıştan içe doğru sıralandığında ;
1- Dermatogen (Protoderm)
- Dıştaki tabakasıdır.
- Bu tabaka farklılaşarak bitkinin Epidermisini ( örtü dokuyu ) oluşturur.
2- Periblem (Temel meristem)
- Orta tabakasıdır.
- Bu tabaka farklılaşarak Temel Dokuyu ( Kabuk = Korteks bölgesi) oluşturur.
3- Plerom (Prokambiyum)
- İç tabakasıdır.
- Bu tabaka farklılaşarak bitkinin İletim Dokuyu (ksilem ve floem), Merkezi Silindir (Öz) ve Destek Dokuyu oluşturur.
Primer Meristemin Genel Olarak Görevi:
1. Bitkinin Boyuna Büyümesini sağlamak
2. Farklılaşarak Değişmez Dokuları (örtü , temel ve iletim dokuları) oluşturmak.
Kökten boyuna kesit alındığında meristematik hücreler
• Hücre Bölünme Bölgesinde,
• Uzama Bölgesinde,
• Olgunlaşma Bölgesinde,
bulunur.
2- Sekonder ( İkincil )Meristem:
•Bölünme yeteneğini kaybetmiş parankima dokusu hücrelerinin hormonların etkisiyle ( Oksin ve Sitokinin hormonları etkisiyle) yeniden bölünme özelliği kazanması sonucu oluşmuş hücrelerin oluşturduğu dokudur.
•Kök ve gövdede bulunan sekonder meristem (yanal meristem), enine büyümeyi sağlar.
Sekonder meristemim iki çeşidi vardır. Bunlar:
1- Kambiyum ( İç Kambiyum= Demet kambiyum)
2- Mantar Kambiyum ( Dış Kambiyum = Follegen )
1- Kambiyum (İç Kambiyum = Demet kambiyum) :
- Odunsu ve bazı otsu bitkilerin kök ve gövdelerinde iletim demetlerinin oluşmasını böylece enine büyümeyi sağlayan dokudur.
- Her yıl biri ilkbaharda, diğeri sonbaharda iki defa mitoz geçirir ve Yaş Halkalarını oluşturur.
- İlkbaharda üretilen halka açık renkli ve kalın; Sonbaharda üretilen halka koyu renkli ve incedir.
- Her yıl yeni iletim demetlerinin oluşumunu sağlar. Kambiyum dışa doğru floemi (Soymuk), içe doğru ksilemi (odun) oluşturur.
- Monokotillerde ( tek çeneklilerde ) bulunmaz, dikotil ( çift çenekli) bitkilerde bulunur. (Kambiyum açık tohumlu ve çok yıllık bitkilerde bulunur.)
2- Mantar Kambiyum ( Dış Kambiyum = Follegen )
» Damar kambiyumunun dış̧ kısmında bulunur.
» Ağacın kabuk kısmını oluşturur.
• Mantar kambiyumunu oluşturan hücreler canlı olup bölünerek mantar hücrelerini oluşturur.
• Mantar hücrelerinin çeperlerinde az miktarda süberin maddesi birikimi görülür.
• Bu hücreler olgunlaştıkça çeperlerindeki süberin maddesi birikimi artar, zaman içinde fazla miktarda süberin biriktiren hücreler sertleşir ve ölür.
• Canlılığını yitirmiş̧ hücrelerden oluşan tabaka Mantar Doku adını alır.
» Bitki kalınlaştıkça mantar tabakanın en dışındaki hücre sıraları gerilime dayanamaz ve parçalanır. Mantar kambiyumu aktif bir şekilde bölünerek bu tabakayı devamlı yeniler.
» Kambiyumunun faaliyeti sonucunda parçalanan epidermis dokusu yerine peridermis oluşturur. Koruyucu doku olan Peridermis mantar kambiyumu tarafından oluşturulur.
» Elverişsiz çevre koşullarına ve iç değişmelere karşı kök ve gövdeyi örterek korur.
Damar Kambiyumu (İç Kambiyum):
- Yeni iletim dokuyu oluşturarak enine kalınlaşmayı sağlar.
Mantar Kambiyumu (Follegen = Dış Kambiyum):
- Damar kambiyumunun gövde içerisinde yaptığı kalınlaşma sonucunda gövdenin dış kısmındaki parçalanan epidermis yerine peridermis dokusunun oluşmasını sağlar.
Yara Kambiyumu:
- Bitkinin yara alan kısmının onarılmasını sağlar.
NOT:
• Bütün bitkisel yapılar meristem dokunun farklılaşması ile oluşur.
• Primer meristem tüm bitkilerde bulunurken, sekonder meristem otsu bitkilerin çoğunda bulunmaz.
Bölünmez ( Değişmez) Dokular
»Meristem dokularının farklılaşarak bölünme özelliklerini kaybetmeleri sonucunda oluşmuş dokulardır.
Genel Özellikleri:
- Çekirdek Küçük,
- Metabolizma Yavaş,
- Sitoplazma Az,
- Organel Sayısı Az,
- Hücre Çeperi Kalın,
- Koful Büyük,
- Hücreler Arası Boşluk Oluşumu Görülmez,
- Bölünme Yeteneklerini Kaybetmişlerdir,
- Bazıları Ölüdür,
NOT:
Değişmez dokulardan Parankima (Temel) ve Salgı Dokudaki hücrelerin;
• sitoplazması bol,
• metabolizması hızlı,
• kofulu küçük
• ve hücre çeperi incedir.
1. TEMEL DOKU
- Birincil ve ikincil meristem doku hücrelerinin farklılaşmasıyla ve bölünme özelliklerini yitirmesi ile oluşur.
- Bitkilerdeki metabolik faaliyetlerin çoğundan sorumludur.
- Kök, gövde ve yaprakların örtü dokusu ile iletim dokusu arasını doldurmaktadır.
- Depolama, fotosentez yapma ve destek olma gibi görevleri de vardır.
Temel doku, diğer bitkisel dokuların arasını doldurur ve üç çeşittir. Bunlar:
a- Parankima
b- Kollenkima ( Pek doku )
c- Sklerankima ( Sert Doku )
a- Parankima :
- Bitkide bütün organların temel yapısını oluşturan doku çeşididir.
- Bitkinin her organında bulunur.
- Parankima hücreleri ; canlı, ince çeperli ve bol sitoplazmalı, küçük kofulludur.
- Ancak zamanla canlılıklarını kaybettiği de görülür. (Ağaç kabuklarında olduğu gibi)
Görevlerine göre 4 çeşit parankima bulunur. Bunlar:
1. Özümleme( Asimilasyon) parankiması.
2. İletim parankiması.
3. Depo parankiması.
4. Havalandırma parankiması.
1- Özümleme ( Asimilasyon) parankiması:
- Yaprağın mezofil tabakasında, otsu gövdede ve genç gövdelerde bulunur.
- Özümleme parankimasını palizat ve sünger parankiması hücreleri oluşturur. ( Unutma: Yaprağın mezofil tabakasını oluşturan Palizat ve Sünger parankiması yaprakta fotosentezin en yoğun yapıldığı kısımlardır. Palizat parankiması dahaçok kloroplast taşıdığından, sünger parankimasına göre daha çok fotosentez yapar.)
- Bol kloroplastlıdır. Işıklı ortamda fotosentez yapar. Bitkinin organik besin ihtiyacını karşılar.
Palizat Parankiması: Daha fazla klorofil taşıdığından daha koyu yeşildir ve daha fazla fotosentez yapan düzenli sıralanmış hücrelerden oluşmuştur.
Sünger Parankiması: Palizat parankimasının altında bulunur. Daha az klorofil içerdiğinden açık yeşildir ve daha az fotosentez yapar. Düzensiz dizilmişlerdir. Aralarındaki boşluklar Palizata göre fazladır. Bu boşluklar mezofil tabakası içinde CO2 , O2 ve su buharının rahatça dolaşmasına imkan tanır.
2- İletim parankiması:
- Özümleme yapan dokularla iletim demetleri arasında bulunur.
- Bu iki doku arasında su ve besin taşınmasını sağlar.
- Hücrelerinde kloroplastları yoktur.
3- Depo parankiması:
» Fotosentez ile üretilen besinin fazlasının depolandığı dokudur.
» Kök, gövde, meyve ve tohumlarda bulunur.
» Su ve besin depolar.
Örneğin;
• Patateste → nişasta,
• Fasulyede → protein,
• Nohutta →protein,
• Bezelyede → protein,
• Fındıkta → yağ,
• Cevizde → yağ,
• Zeytinde → yağ,
• Kaktüste → su
depolar.
4- Havalandırma parankiması:
- Su ve bataklık bitkilerinde bulunur.
- Hücreler arası boşluğun fazla olduğu parankima çeşididir.
- Dışarıdan alınan solunum gazları hücreler arası boşluklarda depo eder.
- Bitkinin gaz alışverişini kolaylaştırır ayrıca ve bitkinin su içerisinde dik durmasını sağlar.
b- Kollenkima ( Pek doku ):
» Kollenkima bitkiye desteklik sağlayan (bükülmeye, çarpmaya karşı bitkiye mekanik destek sağlar.) çeperi kalınlaşmış hücrelerden oluşan dokudur.
Kollenkima Hücrelerinin Özellikleri Şunlardır:
- Hücreleri canlıdır. (Sitoplazma ve çekirdekleri bulunur.)
- Hücre çeperlerinde selüloz ve pektin birikimi ile kalınlaşma gerçekleşir.
- Yaprak sapında, çiçek sapında, genç̧ dallarda bulunur. (Bitkinin büyümekte ve gelişmekte olan genç kısımlarında bulunur. )
- Esneklik sağlar.
İki Çeşit Kollenkima Vardır;
A- Köşe kollenkiması:
- Selüloz ve pektin birikiminin hücrelerin köşelerinde gerçeklesen kollenkima hücrelerine Köşe Kollenkiması denir.(Çeper kalınlaşması hücrenin köşelerinde olmuştur.) (Örnek : ballı baba, kabak, begonya, tütün)
B- Levha kollenkiması:
- Selüloz ve pektin birikimin şerit hâlinde gerçekleştiği Kollenkima hücrelerine ise Levha Kollenkima denir. (Kalınlaşma hücre çeperine paralel olarak ortaya çıkmıştır.) (Örnek: adaçayı, mürver ağacı)
c- Sklerankima ( Sert Doku ) :
»Bitkinin yaşlanmış kısımlarında bulunur.
Sklerankima Hücrelerinin Özellikleri Şunlardır:
- Hücreleri ölüdür. İlk oluştuklarında canlı olan bu hücreler, zamanla çeper kalınlaşması ve buna bağlı madde alışverişi yapamamasından dolayı ölür.
- Sitoplazma ve çekirdekleri yoktur.
- Hücrelerinin çeperleri selüloz ve lignin (odun özü) gibi maddelerin birikimi ile kalınlaşmıştır.
- Desteklik sağlar.
- Genellikle serttir. (Sklerankima lifleri hariç)
Bu dokuya ait iki çeşit hücre grubu bulunur.
A. Sklerankima Lifleri:
- Sklerankima hücrelerinin şekli sivri uçlu, dar ve uzun ise bu hücrelere Sklerankima lifleri denir.
- Bu lifler demetler halinde bulunur ve bitkiye destek sağlar.
- Sarımsak, keten, kenevir gibi bitkilerde bulunur.
- Ketenden elde edilen lifler işlenerek elbise yapımında; kenevir lifleri ise halat yapımında kullanılır.
B. Taş Hücreleri:
- Sklerankima hücrelerinin yaklaşık olarak enleri boylarına eşit ise bu hücrelere de taş hücreleri denir.
- Taş hücrelerine bitkinin kabuğunda ve tohumlarda çok rastlanır.
- Ceviz ve fındık gibi sert kabuklu meyvelerin kabuğunda, tohum kabuklarında, şeftali gibi meyvelerin çekirdeklerinde, ayva, armut gibi meyvelerin kabuk ve yenen etli kısımlarında bulunur.
2. İLETİM DOKU
- İletim doku bitkide organik ve inorganik maddelerin taşınmasında görevlidir.
- Damarsız tohumsuz bitkiler hariç (su yosunları, karayosunları, ciğer otları gibi ) tüm bitkilerde vardır. (Damarsız tohumsuz bitkilerde madde taşınması; ozmos, difüzyon ve aktif taşıma ile sağlanır.)
» Bitkilerde iletim doku köklerle alınan su ve mineralleri, yaprak ve diğer organlara taşırken, aynı zamanda fotosentezle üretilen organik maddeleri de yapraklardan bitkinin diğer organlarına taşıyan dokudur.
- İletim doku , yapı ve görev bakımından, Ksilem (Odun Boruları) ve Floem (Soymuk Boruları) olmak üzere iki çeşittir.
- Ksilem ve floem bitkinin kök, gövde ve yapraklarında bulunur.
- Dikotil ( çift çenekli) bitkilerde bulunan ve bir sekonder meristem olan kambiyum içe doğru ksilemi dışa doğru ise floemi oluşturur.
İletim Dokunun Genel Özellikleri:
- Bitkilerde toprak üstü organlarla toprak altı organlar arasında madde iletimini sağlar.
- Hayvanlardaki dolaşım sistemine özdeştir.
- Hücrelerinde kloroplast taşımazlar.
- Kök ucundan , yaprak ucuna kadar devamlılık gösterir.
- Bitkilerde destek dokusuna yardımcıdır.
1- Ksilem (Odun Boruları):
Ksilemin Görevleri:
- Kökten emici tüylerle alınan su ve suda çözünmüş minerallerin bitkinin gövde ve yapraklarına taşınmasını sağlayan ölü bir dokudur. Ayrıca bitkiye mekanik destek de sağlar.
Ksilemin Oluşması:
- Ksilem, meristem doku hücrelerinin üst üste gelerek zamanla çekirdek ve sitoplazmalarını kaybetmesi sonucu oluşur.
- Daha sonra hücre duvarı, üzerinde LİGNİN ( odun özütü) birikimi sonucu kalınlaşır.
- Hücrelerin uç uca geldiği bölümdekai enine çeper eriyerek kaybolur ve hücre ölür. Yan çeperler kalınlaşarak ince kılcal borular halini alır.
Ksilem ; Ksilem Parankiması, Ksilem Sklerankiması, Trake ve Trakeit hücrelerinden oluşmuştur.
TRAKE : Ksilemi oluşturan hücreler kısa ve geniş ise trake denir.
TRAKEİT : Ksilemi oluşturan hücreler ince ve uzun ise trakeit denir.
Ksilem Dokuyu Oluşturan Hücreler;
1.Trake,
2.Trakeit,
3.Ksilem Parankiması,
4.Ksilem Sklerankiması,
1- Trake:
- Ksilemin çapları (çeperleri) kalın olup Ligninleşmiş ölü hücrelerine denir.
- Asıl görevi su taşımaktır.
- Açık tohumlularda bulunmaz.
2- Trakeit:
- Çeperleri ince olan hücrelerdir.
- Ölü, bağımsız hücrelerdir.
- Su taşırlar ,destek görevi de görürler.
- Açık tohumlularda yalnız trakeitler bulunur.
3- Ksilem Parankiması:
- Canlı hücrelerdir.
- Besin depolar.
- Bazen salgı yapar. Bazen de kısa mesafelerde iletim yapar.
- Gelişmiş bitkilerde yaygın olarak görülür.
4- Ksilem Sklerankiması:
- Destek görevi gören , çeperleri kalınlaşmış, ölü hücrelerdir
Ksilemin Genel Özellikleri:
1- Su ve suda erimiş mineralleri taşır.
2- Madde taşınması kökten yapraklara doğru, tek yönlüdür.
3- Ölü hücrelerden oluşur.
4- Taşıma ATP gerektirmez. (Pasif taşıma kuralları etkilidir)
5- Madde taşıması floeme göre hızlıdır
6-Bitki gövdesinde kambiyumun iç kısmında, yaprakta dışta bulunur.
♦Ksilem, ‘’Kökte ve Gövde de içte, yaprakta dışta’’ bulunur.
NOT:
• Odun borularının hücreleri cansız olduğu için madde alışverişi gerçekleşmez. Bu yüzden taşıma hızlıdır.
Ksilemde İletimimin Hızlı Olmasında Ayrıca;
1- İletimin tek yönlü olması
2- İletim sırasında ATP harcanmaması
3- Enine çeperlerin tamamen erimiş olması da rol oynar.( Enine çeper olmaması ksilemin bir anlamda içi boş boru gibi olmasını sağlar ve bu nedenle de madde akışı daha kolay ve hızlı olur.)
NOT:
Adhezyon; Su molekülünün bulunduğu yüzeye tutunması.
Kohezyon; Su moleküllerinin birbirine tutunması.
2- Floem (Soymuk Boruları):
Floemin Görevleri:
- Yapraklarda fotosentez ile üretilen organik besinleri bitkinin diğer kısımlarına taşırken aynı zamanda köklerden alınan organik maddeleri bitkinin diğer kısımlarına iletmektir.
( Kökten-yapraklara doğru amino asit; yapraklardan-köklere doğru ise glikoz taşır.)
Floemin Oluşması:
1- Tek sıra halinde uç uca dizilmiş canlı hücrelerden oluşan bu doku Kalburlu Hücre ve Arkadaş Hücresi olmak üzere iki tip hücreden oluşmuştur.
2- Kalburlu hücrelerin sitoplazmaları ve mitokondrileri vardır fakat çekirdek, merkezi koful ve ribozomlarını kaybederler.
3- Kalburlu hücrelerin birbirlerine komşu çeperlerinin yer yer erimesi ile delikli bir yapı oluşur. Bu yapıya Kalburlu Plak denir.
4- Kalburlu plağa sahip hücrelerin üst üste dizilmesi ile oluşan boru şeklindeki yapıya da Kalburlu Borular denir.
5- Kalburlu boruların yanında arkadaş̧ hücreleri bulunur.
6- Arkadaş hücreleri ise yoğun sitoplazmalı ve çekirdeklidir.
7- Çekirdeğe sahip arkadaş hücreleri fotosentez ürünlerinin depolanması ve iletilmesi işlemlerinde kalburlu hücrelerle birlikte çalışır.
1- Kalburlu Hücreler :
- Kalburlu hücrelerin sitoplazmaları vardır fakat çekirdek, merkezi koful ve ribozomlarını kaybederler.
- Kalburlu hücrelerin birbirlerine komşu çeperlerinin yer yer erimesi ile delikli bir yapı oluşur.
- Bu yapıya Kalburlu Plak denir.
- Kalburlu plağa sahip hücrelerin üst üste dizilmesi ile oluşan boru şeklindeki yapıya da kalburlu borular denir.
2- Arkadaş Hücreleri:
- Arkadaş hücreleri ise yoğun sitoplazmalı ve çekirdeklidir.
- Çekirdeğe sahip arkadaş hücreleri fotosentez ürünlerinin depolanması ve iletilmesi işlemlerinde kalburlu hücrelerle birlikte çalışır.
- Floem; kalburlu borular, arkadaş̧ hücreleri, floem parankiması ve floem sklerenkimasından oluşur.
- Arkadaş̧ hücreleri canlıdır, organelleri ve çekirdeği bulunur.
Floemin Genel Özellikleri:
1- Fotosentez ürününü olan organik maddeleri köke, kökte üretilen aminoasitleri ( azotlu maddeleri) yaprak ve diğer organlara taşır.
2- Madde taşınması çift yönlüdür. (Taşıma hem aşağıdan yukarıya doğru hem de yukarıdan aşağıya doğrudur.)
3- Canlı hücrelerden oluşur.
4- Hücreleri canlı olduğu için madde alışverişi gerçekleşir. Bu yüzden taşıma hızı odun borularından daha yavaştır.
5- İletimde hem aktif taşıma hem de pasif taşıma etkilidir.
6- Aktif taşımada yapabildikleri için taşıma işi ATP gerektirebilir
7- Bitki gövdesinde kambiyumun dış kısmında bulunur. yaprakta ise içte bulunur.
8– Monokotil bitkilerde kambiyum bulunmaz ve iletim demetleri dağınık bulunur. Dikotil bitkilerde kambiyum bulunur ve iletim demetleri düzgün sıralıdır.
NOT: Bir kalburlu boruda madde taşınması aynı anda çift yönlü olarak gerçekleşmez.
»Hücreler arası çeper yer yer erimiştir.
- Bu nedenle bunlara kalburlu borular da denir.
- Bunların etrafında arkadaş hücreleri bulunur.
- Bunlar soymuk borularına desteklik sağlar.
Floemin Oluşum Basamakları Özetle Şu Şekildedir:
1- Ana hücrenin eşit olmayan bölünmesi sonucunda arkadaş ve kalburlu hücreler oluşur.
2- Kalburlu hücrenin çekirdekleri kaybolur ve ara çeperi erimeye başlar.
3– Ara çeperleri yer yer eriyen kalburlu hücrelerin üst üste dizilmesi sonucu kalburlu borular oluşur.
NOT !
• Soymuk (Floem) boruları, sonbaharda Kalloz adı verilen bir maddenin birikmesi sonucunda tıkanır.
• İlkbaharda ise genellikle kalloz maddesi erir ve soymuk boruları tekrar işlev kazanır.
Dikkat Et !
3. ÖRTÜ DOKU ( Koruyucu Doku )
- Örtü̈ doku bitkiyi (kök, gövde, yaprak ve meyveleri ) dışarıdan saran ve koruyucu özellik gösteren doku çeşididir.
- Örtü̈ doku bölünmez dokudur.
- Canlı hücrelerden oluşan Epidermis ve ölü hücrelerden oluşan Peridermis ( Mantar Doku ) örtü̈ dokuyu oluşturur.
Örtü Doku:
1- Bitki aşırı su kaybından önler.
2- Çeşitli fiziksel ve kimyasal dış etkilerden korur. (böcek saldırıları gibi)
3- Bitkiyi korurken aynı zamanda çevre ile bitki arasında madde alış verişinin kontrollü bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. (bitkinin gaz alış verişini düzenler.)
Örtü Doku Hücreleri;
1- Aralıksız dizilmiştir.
2- Kalın çeperlidir.
3- Klorofilsizdir.
Örtü doku temel olarak iki kısımdan oluşur. Bunlar:
A – Epidermis ( Epidermal Doku ) ( Hücreleri canlı)
B – Peridermis ( Mantar Doku ) ( Hücreleri ölü )
A – Epidermis ( Epidermal Doku ): ( Hücreleri canlı)
- Hayvanlardaki epitel dokuya karşılıktır.
- Otsu bitkilerin her yerini, odunsu bitkilerin ise genç gövde , kökleri ve yapraklarını örten tek sıralı hücrelerden oluşan en dış tabakadır.
Epidermisin Özellikleri:
1- Hücreleri canlıdır.
2- Hücreleri büyük kofullu, az sitoplazmalıdır.
3- Hücreler arası madde yoktur.
4- Tek sıralıdır.
5– Kloroplastı yoktur. fotosentez yapmaz.
6- Yapraklarda Epidermis hücrelerinin dışarıya bakan yüzeyinde su kaybını önleyen mumsu yapıda Kütin denilen madde birikimi ile oluşan Kütikula Tabakası bulunur.
KÜTİKULA
- Su geçirmediğinden bitkinin terleme ile su kaybını azaltır.
- Kütin ve mumsu maddelerden oluşur. Bitkiyi mekanik etkilerden korur.
- Bitkinin toprak üstü kısımlarında bulunur . Kökte bulunmaz. Stoma oluşturmaz.
- Kurak bölgelerdeki bitkilerde su kaybını azaltmak için Kütikula tabakası kalındır.
- Nemli bölgelerdeki bitkilerde su kaybı tehlikesi olmadığı için Kütikula tabakası incedir.
Not !
- Işığa karşı geçirgendir ancak kalın olması durumunda ışık geçirgenliğini azaltarak fotosenteze olumsuz etki yapar.
- Kütikula tabakası epidermisin farklılaşması sonucu oluşmamıştır.
Epidermis Hücrelerinin Farklılaşmasıyla Oluşan Yapılar:
1- Stoma ( Gözenek )
2- Hidatot ( Su Savağı )
3- Tüy
4- Emergens ( Diken )
(Epidermis Hücrelerinin Farklılaşmasıyla Oluşan Yapılar:)
1- Stoma: ( Gözenek )
- Genellikle bitkilerin yeşil kısımlarında, özellikle yaprak ve gövde epidermisin de bulunur.
- Bitkinin çevreyle gaz alışverişini sağlar.
- Kloroplast taşıdığı için fotosentez yapar.
- Açılıp kapanabilen canlı hücrelerdir.
- Terlemeyi sağlar. (Terleme ile sadece su atılır.)
(Su alımı yapamazlar. Bitkiler suyu kökleriyle topraktan alır.) - Kurak havalarda kapanarak, bitkinin su kaybını azaltır.
NOT:
• Bitkilerin toprak altı organlarında ve tamamen suya gömülü yaşayan su bitkilerinde stoma bulunmaz.
Stomanın (Gözenek ) Yapısı :
- Fasulye şeklinde ve klorofil taşıyan iki bekçi hücresinden oluşmuştur.
- Stoma hücreleri arasında boşluk vardır.
- Bu boşluğa stoma açıklığı denir.
- Stoma hücrelerinin boşluğa bakan tarafındaki hücre çeperi diğer tarafa göre daha serttir.
- Stoma hücrelerinin stoma açıklığına bakan çeperleri daha kalın olduğundan turgor basıncı değişimine bağlı olarak açılıp kapanabilirler.
- Bu durum stomaların açılıp kapanmasında önemli rol oynar.
- Çevre şartlarına ve bitkinin ihtiyacına göre açılıp kapanarak bitkinin gerekli gaz alışverişi ve terlemesini (transpirasyon)düzenler.
Not:
» Köklerde, çiçeklerde , meyvelerde ve su içinde yaşayan bitkilerde Stoma bulunmaz.
» Ancak, Nilüfer Çiçeği Gibi sadece bir yüzeyi su ile temas eden bitki yapraklarında stomalar yalnız üst epidermiste yani suyun temas etmediği kısımda bulunur.
» Kurak ortamda yaşayan bitkilerde, Stoma Sayısı Az Ve Yaprağın Alt Yüzeyinde bulunur.
» Sulak (nemli) yerlerde yaşayan bitkilerde, Stoma Sayısı Çok Ve Daha Çok Yaprağın Üst Yüzeyinde bulunur.
Şekiller : Stomanın mikroskobik görünümü
- Bitki türüne ve yaşadığı ortama göre stomaların epidermis tabakasındaki yeri, konumu ve sayısı farklı olabilir.
- Kurak bölge bitkilerinde stoma sayısı az ve yaprağın alt yüzeyinde alt konumlu olarak bulunurlar.
- Nemli bölge bitkilerinde ise stoma sayısı çok ve yaprağın her iki yüzünde bulunabilir ve üst konumludur.
- Kök epidermisin de ve su içinde yaşayan bitkilerde ise stoma bulunmaz.
2- Hidatot: ( Su Savağı )
- Yaprak uçlarında ve kenarlarında bulunan açıklıklardır.
- Geceleri terlemenin olmadığı yada havanın neme doyduğu zamanlarda alınan fazla suyun sıvı olarak atılmasını sağlar.
- Bu olaya Gutasyon (Damlama) denir.
- Genellikle nemli bölge bitkilerinde görülür.
- Ksilemle bağlantılıdır. ( Ksilemlerin dışarı açıldığı bölgelerdir.)
- Su alımı yapmazlar.
- Stomalar gibi açılıp kapanma özellikleri yoktur.
3- Tüyler:
» Epidermis hücrelerinin dışarıya doğru uzayarak meydana getirdikleri uzantılardır.
Tüy Hücreleri;
•Epidermis hücrelerinin dışa doğru uzayarak oluşturduğu canlı ya da ölü olabilen yapıdır. (Kofulları geniş ve sitoplazmaları az canlı hücreler de olabilir ya da sitoplazmalarını kaybederek ölü hale geçmiş olabilirler.)
- Bir tane epidermis hücresinde oluşmuşsa basit tüy; birden fazla epidermis hücresinden oluşmuşsa bileşik tüy denir.
- Tüyler bitkinin türüne, yaşadığı ortama göre yapı ve görev bakımından farklılıklar gösterir.
TÜYLERİN GÖREVLERİ
1- Koruma:
•Bitkiyi aşırı ısınma ve su kaybından ( yapraktaki tüyler su kaybını önler.) korur.
2- Savunma:
•Tüylerin uç kısımlarında silis ve kalker birikmesi ile sert ve batıcı bir özellik kazanırlar. Hayvanlar bu bitkileri yemekten çekinir. Isırgan otunda ise kofullarında asidik hücre özsuyu bulunur, hayvanlara zarar verir.
3- Tutunma:
•Sarmaşık gibi bazı sarılıcı ve tırmanıcı bitkilerde tutunmayı sağlar.
4- Emme:
•Kök emici tüyleri topraktaki su ve suda çözünmüş mineralleri emer.
5- Salgı yapma:
•Farklı kimyasal özellikte salgı üretebilen tüylerdir.
4- Emergens: ( Diken)
- Diken oluşumu; epidermisin farklılaşmasının dışında bu olaya parankima hücrelerinin de katılması ile gerçekleşir.
- Tüylere göre daha serttir.
- Tohumların hayvanlara tutunarak geniş alanlara yayılmasını sağlayan emergensler de vardır.
- Bitkinin kendini savunmasında görevlidir. (Hayvanlara karşı korunmasında etkili olan yapılardır.)
- Emergenslerin tüylerden farkı epidermis hücrelerinin yanı sıra parankima hatta iletim doku elemanlarının yapısına katılmasıdır.
Bitkilerde dikenler üç farklı tiptedir:
1- Dalın farklılaşmasıyla yani gövdenin farklılaşmasıyla oluşan dikenler. Oluşur.
(Örnek :Akasya bitkisi) Bu tip diken yapısında iletim demetleri bulunur.
2- Yaprağın farklılaşmasıyla oluşan dikenler.( Örnek: Kaktüslerdeki gibi) ) Bu tip diken yapısında iletim demetleri bulunur.
3- Korteks ve epidermisten gelişen dikenler. ( Örnek: gül bitkisi) Bu nedenle iletim demeti içermez.
B – Peridermis ( Mantar Doku ): (Hücreleri ölü)
- Yaşlanan ve kalınlaşan bitkilerde epidermisin yerini mantar doku (periderm) alır.
- Bitkiler başlangıçta epidermise sahiptir.
- Kambiyumun gövdeyi kalınlaştırması sonucunda parçalanan epidermis yerine mantar kambiyumu tarafından oluşturulur.
- Bitki enine büyüdükçe epidermis parçalanır ve onun yerini mantar doku alır.
Peridermisin Özellikleri:
1- Hücreleri ölüdür.
2- Hücrelerinin içi su geçirmeyecek şekilde hava ile doludur.
3- Hücrelerinin çeperleri süberin (mantar) birikimi ile kalınlaşır. (süberin birikimi hücrenin madde alışverişini engeller ve hücre ölür.)
4- Bitkiyi sıcak, soğuk, su kaybı ve mekanik etkilerden korur. (Bitkinin odunlaşmış gövdelerinin dışını saran koruyucu dokudur. )
5- Mantar dokuda stoma bulunmaz.
•Parçalanmış epidermis hücrelerinin arasında bulunan stomaların yerini peridermis içerisinde Lentisel (kovucuk) alır.
•Lentisel; stoma gibi gaz alış verişinde görev alır ancak ölü hücrelerden oluştuğundan açılıp kapanma özelliği yoktur
- Lentiseller, gövde içinde bulunan canlı hücreler ile dış ortam arasındaki gaz alış verini sağlayan açıklıklardır.
- Lentiseller, epidermiste bulunan stomalara karşılık gelirler.
Mantar dokunun aşınması ile oluşan lentisellerin özellikleri şunlardır:
1- Oksijen alınır ve karbon dioksit verilir.
2- Ölüdür.
3- Sürekli açıktır.
Dikkat Et !
Periderm = Mantar + Mantar kambiyumu
Kabuk = Periderm + Sekonder floem
Stoma İle Lentisellerin Ortak Yönleri:
• İkisi de gaz alışverişini sağlar.
• İkisi de koruyucu dokuda bulunur.
Bitkilerde Salgı Elemanları ve Salgı Maddeleri:
1- Bitkinin metabolizma ürünlerini bitkiye zarar vermeyecek şekilde kimyasal dönüşüme uğratıp depolar ve dışarı verir.
2- Bitkilerde tek başına ya da hücre toplulukları, tüyler, cepler ve kanallar salgı elemanlarını oluşturur.
3- Salgı elemanlarının özellikleri şunlardır:
- Hücreleri canlı.
- Hücreleri bol sitoplazmalıdır.
- Büyük çekirdeklidir.
- Çok sayıda golgi organeli vardır.
- Büyüme, gelişme, çiçek açma, tomurcuklanma, savunma gibi olaylarda salgılar görevlidir.
Bitkilerde Salgı Maddelerinin Görevleri:
1- Reçine ve tanenli salgılar (Reçine ve tanin antiseptik içeren salgılar) bitkileri zararlı mikroorganizmalar ve hayvanlardan korur.
2- Sütleğendeki zehirli salgılar, bitkinin hayvanlar tarafından yenilmesini engeller.
3– Isırgan otunda yakıcı salgı bitkinin korunmasını sağlar.
4- Haşhaş ve kauçuktaki salgılar yaraların onarımını sağlar.
5- Çiçeklerde bulunan koku ve bal özü salgısı böcekleri çekerek bitkinin tozlaşmasına yardımcı olur.
6- Böcekçil bitkilerin yaprakları tarafından salgılanan sindirim salgıları böceklerin sindirilmesinde etkilidir.
7- Bitkilerde belirli hücreler tarafından salgılanan hormonlar düzenleyici (büyüme, gelişme, çiçek açma, tohumun çimlenmesi gibi) görev yaparlar.
Salgılar işlevlerine göre üçe ayrılır.
Bunlar:
1- Hücre İçi Salgılar:
• Bu tip salgılar hücre içinde biriktirilir.
• Salgı hücreleri zamanla sitoplazmalarını kaybederek içi salgıyla dolu olarak kalır.
Örnek: Portakal kabuğu, gül, defne
2- Hücre Dışı Salgılar:
• Salgı, hücrede oluşturulur.
• Daha sonra hücre dışına atılır.
• Hücre dışı salgı yapan hücreler Epidermiste bulunur.
Örnek: Koku ve bal özü oluşturan hücrelerle böcekçil bitkilerdeki sindirim enzimleri bu tip salgılardır.
3- Salgı Boruları:
• Bir yada birkaç salgı hücresi uzayarak salgı borusu haline gelir.
• Salgı borularının içinde süte benzer bir salgı bulunur.
Örnek : Sütleğen, kauçuk, haşhaş gibi bitkilerdeki süt borları
KONU TARAMA
Soru.1: Aşağıdaki özelliklerden hangisi meristem dokunun hücrelerine ait değildir?
A) Bitkide enine kalınlaşma ve boyuna uzamayı sağlar
B) Bölünmeleri mitozladır.
C) Büyük çekirdeklidirler.
D) Hücreleri canlı ve küçüktür.
E) Fotosentez yaparlar.
Cevap.1:E
Açıklama:
A) Bitkide enine kalınlaşma ve boyuna uzamayı sağlar. Doğru.
B) Bölünmeleri mitozladır. Doğru.
C) Büyük çekirdeklidirler. Doğru.
D) Hücreleri canlı ve küçüktür. Doğru.
E) Fotosentez yaparlar. Yanlış. ( Kloroplastı Yok. ( Klorofil taşımadıkları için fotosentez yapamazlar. )
Meristem Doku Hücreleri;
- Canlı ve küçük yapılıdır, Bölünme mitozladır. Organel sayısı çoktur. Bitkide enine kalınlaşma ve boyuna uzamayı sağlar.
- Çeperleri incedir. Kofulları küçük ve az sayıdadır. ( Bazı meristem doku hücrelerinde koful hiç olmayabilir de.)
- Sitoplazmaları fazladır. Metabolizmaları hızlıdır. Çekirdekleri büyüktür. Hücreler arası boşluk yoktur.
- Kloroplastı Yok. ( Klorofil taşımadıkları için fotosentez yapamazlar.) ( Plastit İçermezler. Ancak, plastitleri oluşturacak öncül yapılar olan Proplastid bulunur. )
Soru.2: Aşağıdakilerden hangileri, odunsu bir bitkinin sekonder büyümesinde görev alan Kambiyumun görevlerinden değildir?
I. Parçalanmış epidermis hücreleri yerine peridermis oluşturur.
II. Kambiyumun dışına doğru sekonder floem oluşturulur.
III. Primer ksilemin ve primer floemin üretimini sağlar.
A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
Cevap.2: D
Açıklama:
I. Parçalanmış epidermis hücreleri yerine peridermis oluşturur. ( Yanlış.) Kambiyum değil “mantar kambiyum” bunu sağlar.
II. Kambiyumun dışına doğru sekonder floem oluşturulur. ( Doğru. )
III. Primer ksilemin ve primer floemin üretimini sağlar. ( Yanlış.) Bunu sağlayan “uç meristem” dir. Uç meristem uzamayı sağlarken önce burada üretimi sağlar. Sekonderleri üreten “yanal meristem ”dir.
Soru.3: Aşağıda verilen özelliklerden hangileri Sklerankima, hangileri Kollenkima dokularına aittir?
I. Hücre çeperleri selüloz ve pektin birikimi ile kalınlaşmıştır.
II. Hücre çeperleri selüloz ve lignin birikimi ile kalınlaşmıştır.
III. Hücre çeperlerinin kalınlaştığı bölgelere göre iki çeşittir: Köşe kollenkiması, Levha kollenkiması
IV. Hücrelerinin yapı ve şekli bakımından iki çeşittir: Sklerankima lifleri, Taş hücreleri.
V. Canlı hücrelerden oluşur.
VI. Ölü hücrelerden oluşur.
Soru:4. Aşağıdaki dokulardan hangisinin bölünme yeteneği vardır?
A) İletim doku B) Meristem doku C) Örtü doku D) Sklerankima E) Kollenkima
Cevap:4. B
Açıklama:
A) İletim doku. Bölünmez Doku.
B) Meristem doku. Bölünür Doku.
C) Örtü Doku. Bölünmez Doku.
D) Sklerankima. Bölünmez Doku. ( Temel doku çeşididir.)
E) Kollenkima. Bölünmez Doku. ( Temel doku çeşididir.)
Soru:5. Aşağıdaki görevlerden hangisi parankima dokusuna ait değildir?
A) Kurak ortam bitkilerinde su depolama
B) Fotosentez ile bitkinin organik maddelerini üretme
C) Fotosentez ürünlerini ve fotosentez için gerekli bazı inorganik maddeleri iletim dokuya aktarma
D) Gaz alışverişinin gerçekleşmesini sağlama
E) Bitkinin uzamasını sağlama.
Cevap:5. E
Açıklama:
A) Kurak ortam bitkilerinde su depolama. ( Depo parankimasının görevidir. )
B) Fotosentez ile bitkinin organik maddelerini üretme. ( Özümleme parankimasının görevidir. )
C) Fotosentez ürünlerini ve fotosentez için gerekli bazı inorganik maddeleri iletim dokuya aktarma. ( İletim parankimasının görevidir.)
D) Gaz alışverişinin gerçekleşmesini sağlama. ( Havalandırma parankimasının görevidir.)
E) Bitkinin uzamasını sağlama. ( Meristem dokunun görevidir. )
Soru:6. Aşağıdakilerden hangisi Ksilem de iletimin hızlı olmasının nedenlerinden biridir?
I- İletimin tek yönlü olması
II- İletim sırasında ATP harcanmaması
III- Enine çeperlerin tamamen erimiş olması da rol oynar.
IV- Ölü hücrelerden oluşur.
A) I ve II B) yalnız III C) I. II, III ve IV D) II,III ve IV E ) I, II ve III
Cevap:6. C
Açıklama:
I- İletimin tek yönlü olması. Doğru.
II- İletim sırasında ATP harcanmaması. Doğru.
III- Enine çeperlerin tamamen erimiş olması da rol oynar. Doğru. ( Enine çeper olmaması ksilemin bir anlamda içi boş boru gibi olmasını sağlar ve bu nedenle de madde akışı daha kolay ve hızlı olur.)
IV- Ölü hücrelerden oluşur. Doğru. (Odun borularının hücreleri cansız olduğu için madde alışverişi gerçekleşmez. Bu yüzden taşıma hızlıdır.)
Soru:7. Bitkilerde bulunan meristem doku ile ilgili olarak;
I. Bitkinin büyüme bölgelerinde bulunur.
II. Bölünme yeteneğine sahip hücrelerden oluşur.
III. Bulunduğu yere ve kökenine göre göre sınıflandırılabilir.
bilgilerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Cevap:7. E
Açıklama:
I. Bitkinin büyüme bölgelerinde bulunur. Doğru.
II. Bölünme yeteneğine sahip hücrelerden oluşur. Doğru.
III. Bulunduğu yere ve kökenine göre göre sınıflandırılabilir. Doğru.
Hatırlatma: (Meristem Doku Hücrelerinin Özellikleri)
1- Meristem dokunun kökeni embriyodur.
2– Bitkilerin büyüme bölgelerinde bulunur.(Bitkide kök, gövde ucu, tomurcuk ve yaprak uçlarında bulunur. Ayrıca, dikotiledon (çift çenekli) ve ağaçsı bitkilerin gövdelerinde bulunur.)
3- Sürekli bölünebilme ( mitoz bölünme) yeteneğine sahip hücrelerden oluşur.
4- Bitkide enine kalınlaşma ve boyuna uzamayı sağlar.
5- Gelişme ve farklılaşmayı sağlar. (Farklılaşarak diğer dokuları oluştururlar. )
6- Büyümde etkili olan hormonları üretirler
7- Hücreler arası boşluk yoktur.
Meristem doku bitkide Bulunduğu Yere Göre iki kısma ayrılır. Bunlar: 1– Uç Meristem 2- Yanal Meristem
Meristem doku Kökenlerine Göre iki kısma ayrılır. Bunlar: 1- Primer Meristem 2– Sekonder Meristem
Soru:8. Aşağıda verilen yapılardan hangisi epidermis farklılaşması sonucu oluşmamıştır?
A) Stoma B) Tüy C) Emergens D) Hidatot E) Lentisel
Cevap:8. E
Açıklama: Epidermis Hücrelerinin Farklılaşmasıyla Oluşan Yapılar:
1- Stoma ( Gözenek )
2- Hidatot ( Su Savağı )
3– Tüy
4- Emergens ( Diken )
Dikkat Et !
• LENTiSEL: Peridermiste (Mantar Dokuda ) stomaların ölmesi sonucu oluşur.
•Kütikula tabakası da epidermisin farklılaşması sonucu oluşmamıştır.
Soru.9: Aşağıda bazı bitkisel yapıların açıklamaları verilmiştir.
I- Açılıp kapanabilme özelliğinde olup gaz alışverişinin yapılmasında görev alır.
II- Bitkinin genç kısımlarının üzerini örten koruyucu dokudur.
III- Ksilemin bitki dışına açıldığı ve atık maddelerin sıvı olarak atılmasını sağlayan yapıdır.
IV- Epidermisin salgısı sonucu oluşan su kaybını engelleyen yapıdır.
Aşağıda verilen yapılardan hangisinin açıklaması yukarıda verilmemiştir?
A)Kütikula Tabakası B) Stoma C) Emergens D) Hidatot E) Epidermis
Cevap.9: C) Emergens
Açıklama:
I- Açılıp kapanabilme özelliğinde olup gaz alışverişinin yapılmasında görev alır. Stoma
II- Bitkinin genç kısımlarının üzerini örten koruyucu dokudur. Epidermis
III- Ksilemin bitki dışına açıldığı ve atık maddelerin sıvı olarak atılmasını sağlayan yapıdır. Hidatot (Su Savağı)
IV- Epidermisin salgısı sonucu oluşan su kaybını engelleyen yapıdır. Kütikula
Soru.10:
I. Organik maddelerin hücre organları arasında taşınmasını sağlar.
II. Ölü hücrelerden oluşmuştur.
III. Su ve minerallerin yapraklara iletimini sağlar.
IV. Hücreleri arasında kalburlu plaklar vardır.
V. İletim çift yönlüdür.
VI. İletim daha hızlıdır.
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri ksilem, hangileri floem dokularına aittir?
. Ksilem Floem
A) II, III,VI I , IV ,V
B) I, II, IV II, III, V, VI
C) II, IV, V, VI I, III
D) III, IV, V I, II,VI
E)II, III I, IV, V, VI
Cevap.10: A
Açıklama:
I. Organik maddelerin hücre organları arasında taşınmasını sağlar. Floem
II. Ölü hücrelerden oluşmuştur. Ksilem
III. Su ve minerallerin yapraklara iletimini sağlar. Ksilem
IV. Hücreleri arasında kalburlu plaklar vardır. Floem
V. İletim çift yönlüdür. Floem
VI. İletim daha hızlıdır. Ksilem
Soru:11.
I. Canlıdır.
II. Fotosentez yapar.
III. Gaz alışverişini gerçekleştirir.
IV. Örtü dokunun farklılaşması ile oluşur.
V. Sürekli açıktır.
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri STOMA ve LENTİSEL için ortaktır?
A) I , II ve II B) III ve IV C) II , III ve IV D) I ve III E) I, III, IV ve V
Soru.12: Bir bitkide bulunan parankima hücreleri aşağıdaki işlevlerden hangisini gerçekleştiremez?
A) Organik besin sentezi
B) Solunuma ihtiyacı olan dokulara oksijen sağlanması
C) Terlemenin düzenlenmesi
D) Su ve mineral madde iletimi
E) Organik madde depolanması
Cevap.12: C
Açıklama:
•Terlemeyi düzenleme işlevi bulunmaz. ( Terlemenin düzenlenmesinde; Stoma, Hidatot , Lentisel, Kütikula ve Tüy gibi yapıların etkisi vardır.)
Hatırlatma:
Görevlerine göre 4 çeşit parankima bulunur. Bunlar:
1. Özümleme( Asimilasyon) parankiması.
2. İletim parankiması.
3. Depo parankiması.
4. Havalandırma parankiması.
Soru. 13: Sürekli bölünebilme yeteneğiyle bitkinin enine ve boyuna büyüyebilmesini sağlayan doku aşağıdakilerden hangisidir?
A) Parankima B) Meristem C) Sklerankima D) Periderm E) Kollenkima
Cevap.13:B
Açıklama:
Meristem doku:
• Sürekli bölünebilme yeteneğiyle bitkide enine kalınlaşma ve boyuna uzamayı sağlar.
• Bitkilerin büyüme bölgelerinde bulunur. ( Kök, gövde ve yanal organların uç kısımları gibi.)
Soru.14: Parankima doku, bitkide bulunduğu bölüme göre yapısal ve işlevsel farklılıklar gösterir.
Aşağıdaki bitki bölümlerinin hangisinde bulunan parankima doku hücrelerinde, kloroplast miktarı en çoktur?
A) Genç gövdenin epidermisinin altında
B) Mantar tabakanın altında
C) Çimlenmemiş tohumun içinde
D) Emici tüylerin altında
E) Genç gövdenin öz bölgesinde
Cevap.14: A
Açıklama:
A) Genç gövdenin epidermisinin altında. Kloroplast bulunur. (Genç gövde epidermisinin altında kloroplast bulunduğu için yeşildir.)
B) Mantar tabakanın altında. Kloroplast bulunmaz.
C) Çimlenmemiş tohumun içinde. Kloroplast bulunmaz.
D) Emici tüylerin altında. Kloroplast bulunmaz.
E) Genç gövdenin öz bölgesinde. Kloroplast bulunmaz.
Soru.15: Aşağıdakilerden hangisi bitkilerde kovucuk (Lentisel) , gözeneğin (stoma) ve hidatotun ortak bir özelliğidir?
A) Açılıp kapanmaları.
B) Epidermisin farklılaşmasıyla oluşur.
C) Cansızdır.
D) Fazla suyun atılması.
E) Kloroplast taşımaları.
Soru. 16:
I. Enine ve boyuna büyüme
II. Eşeyli üreme
III. Fotosentez ile organik besin sentezleme
Bitkilerde yukarıdaki olaylardan hangileri meristem doku tarafından gerçekleştirilemez?
A)I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III E) Yalnız III
Cevap.16: C
Açıklama:
I. Enine ve boyuna büyüme Gerçekleştirilir. (Meristem doku enine ve boyuna büyümeyi sağlar.)
II. Eşeyli üreme. Gerçekleştirilmez. ( Meristem doku mitoz bölünmelerle çoğalır. Dolayısıyla eşeyli üreme gerçekleştirmez.)
III. Fotosentez ile organik besin sentezleme. Gerçekleştirilmez. ( Meristem doku hücrelerinde kloroplast yoktur. Dolayısıyla da fotosentez yapmazlar.)
Soru.17: Aşağıdaki bitki dokularından hangisi fotosentezi gerçekleştirir?
A) Meristem doku
B) Epidermis doku
C) Temel doku
D) Ksilem doku
E) Floem doku
KONU BİTTİ.
Bir yanıt yazın