Mitoz ve Eşeysiz Üreme
Mitoz ve Eşeysiz Üreme
MİTOZ BÖLÜNME
MİTOTİK EVRE = ‘’M‘’ EVRESİ = MİTOZ BÖLÜNME
EK BİLGİ :
MİTOZ BÖLÜNME ÇEŞİTLERİ
2) Endomitoz bölünme:
Genel özellikleri:
1- Nucleus zarı kaybolmadan gerçekleşir.
2- Oldukça hızlı gerçekleşen bir bölünme şeklidir.
3- Bir hücreden kısa sürede onlarca yeni hücre oluşur.
4- Çok miktarda nucleus bölünmesi (Karyokinez) olmasına karşı sitokinez görülmez.
5- Ana hücrenin parçalanması ile oluşan yeni nukleuslar etraflarına bir miktar sitoplazma alarak çok miktarda yeni hücreler oluştururlar.
Örnek: Plazmodiumlarda sporlanma, Çiçekli bitkilerde Makrospordan embriyo kesesinin (8 nucleuslu) meydana gelmesi verilebilir.
3)Amitoz bölünme;
Genel özellikleri:
1-Nucleus zarı kaybolmaz.
2-Kalıtsal materyal ve sitoplazma eşit şekilde dağılmaz.
3-Hızlı gerçekleşir.
4-Kanser, akyuvarlar ve protistalarda gerçekleşir.
- Nucleus zarı kaybolmadan gerçekleşir.
- Bir karyokinez ve birde sitokinez görülür.
Fission Bölünme:
- Bakterilerde görülen gerçek anlamda mitoz özellikleri taşımayan bölünmedir. Çekirdek bölünmesi olmayıp sadece DNA eşlenmesi ve ardından sitokinezle gerçekleşen bölünme şeklidir.
- BAKTERİ, ARKE VE AMİP gibi tek hücreli organizmalarda mitoz veya mayoz bölünme görülmez. Çekirdeği olmayan prokaryotlarda hücreler,
“ binary fisyon “ denilen bölünme yöntemiyle bölünürler.
UYARI !
- Prokaryotlarda mitoz ,mayoz ve döllenme olayları görülmez. Yani mitoz ,mayoz ve döllenme olayları geçiren bir hücre kesin ökaryottur.
- Prokaryotlarda halkasal DNA eşlenip , iğ iplikleri oluşmadan hücre aniden bölünüp çoğalır. Buna basit bölünme (fission bölünme) denir.
Mitoz Bölünmenin Genel Özellikleri:
- Çekirdek (Nucleus) zarı kaybolarak gerçekleşir. Bir karyokinez ve birde sitokinez görülür.
1-Hem vücut (somatik n, 2n ,3n kromozomlu) hücrelerinde hem de eşey hücrelerinde (gametlerde) görülebilir.
2- Bir hücreden iki hücre oluşur.
3- Kromozom sayısı değişmez. (eğer, mutasyon geçirmezse)
4- Krossing-over oluşmaz. Genetik çeşitlilik görülmez. (eğer, mutasyon geçirmezse)
5- Oluşan hücrelerin gen yapısı ana hücre ile aynıdır.
HATIRLATMA:
- -Normal şartlarda mitozdan bahsederken mutasyon geçirmediği düşünülerek özelliklerin ve kromozom sayısının değişmediği söylenir .
- -Çünkü mutasyon istisnai ve özel bir durumdur .
- -Mitozla çoğalan bir hücre mutasyon geçirirse çeşitlilik ve kromozom sayısının da değişiklik olabilir.
DİKKAT ET !
AÇIKLAMA:
ÖRNEĞİN 10 KROMOZOMLU BİR HÜCRE İÇİN;
İNTERFAZDA: 10 KROMOZOM VARDIR. (İnterfaz da DNA eşlenmesi olur ve DNA sayısı iki katına çıkar. Ancak bu durum kromozom sayısını değiştirmez. Sayısı iki kat artan sadece DNA’dır.
PROFAZDA: YİNE 10 KROMOZOM VARDIR.
METAFAZDA : YİNE 10 KROMOZOM VARDIR.
ANAFAZDA : 20 KROMOZOM OLUR.(Çünkü , anafazın başlangıcında kardeş kromatid ayrılması olduğu için her bir kromatid kromozom olarak adlandırıldığı için, kromozom sayısı 20 olur.)
TELOFAZDA: Telofazda da daha bunlar aynı hücrede olduğu için kromozom sayısı 20’dir.
Bu durum SİTOKİNEZE kadar devam eder. Sitokinez olduğu anda kromozom sayısı yine 10‘a düşer.
Böylece başlangıçta ve bölünme sonunda 10 kromozom olur yani kromozom sayısı değişmez.
6-n (haploit) ,2n (diploit), 3n (triploit)… kromozomlu hücreler mitoz bölünme geçirebilir.
7-Tek hücrelilerde üremeyi, çok hücrelilerde yaraların onarılmasını, büyümeyi ve gelişmeyi sağlar.
8- Tek safhada gerçekleşir.
9- Bölünme esnasında meydana gelen mutasyon yavru bireye geçmez.
10- Bir hücre art arda defalarca mitoz geçirebilir.
11-Hayat boyu devam eder.
Mitoz bölünmenin önemi :
1- Kalıtsal devamlılığı sağlar.
2- Yararlı kalıtsal özelliklerin günümüze kadar gelmesini sağlar.
UNUTMA !
- Mitoz sonucu oluşan hücrelerde kalıtsal çeşitlilik oluşmuş ise bu durum “mutasyon” ile açıklanır.
- Mitoz bölünme geçiren hücreler tekrar tekrar mitoz bölünme geçirebilir.
♦Mitoz sonucu oluşan hücrelerin ;
- Organel sayısı,
- Sitoplazma miktarı,
- Hücre büyüklükleri farklı olabilir.
♦Mitoz bölünme sırasında enerji (ATP)harcar.
HATIRLATMA !
Çok hücreli canlılarda;
- Büyüme (canlının boy ve ağırlık olarak artması)
- Gelişme (organların hücre sayısını arttırarak olgunlaşması)
- Rejenerasyonu (yenilenmeyi) sağlar.
- Bazı çok hücrelilerde eşeysiz üremeyi ( çiçeksiz bitkilerde vejetatif üremeyi ,bazı çok hücreli hayvanlar da deniz yıldızı, planarya, hidra gibi mitoz bölünme üremeyi sağlar ayrıca erkek arılarda da mitoz bölünme çoğalmayı sağlar.) sağlar.
MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ
- Mitoz, çekirdek bölünmesi demektir. Bu olayın hemen arkasından sitoplazma bölünmesi (sitokinez) gerçekleşir.
1.Çekirdek bölünmesi (Karyokinez) sırasıyla ;
a) PROFAZ
b) METAFAZ
c) ANAFAZ
d) TELOFAZ
olmak üzere bir birini izleyen dört evrede tamamlanır.
2n=4 kromozomlu bir hayvan hücresinde mitoz evrelerinin incelenmesi:
A. PROFAZ EVRESİ
- Mitotik evrenin ilk ve en uzun süren aşamasıdır.
- Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır. (her bir kromozomda iki kromatit bulunur.)
- Çekirdek zarı ,çekirdekçik ve organeller eriyerek kaybolur.
- Hayvan hücrelerinde bulunan ve interfaz evresinde eşlenmiş olan sentrozomlar (sentriyoller) zıt kutuplara doğru giderken, aralarında iğ iplikleri oluşur. İğ iplikleri iki sentrozomdan uzanan mikrotübüllerdir.
- Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan özel proteinler (mikrotübüller) oluşturur. Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinekorlara bağlanır.
UNUTMA !
- İnterfaz evresinde eşlenmiş olan sentrozomlar (sentriyoller) mikrotübül proteinlerden oluşmuştur.
- Bitki hücresinde sentrozom olmadığı için, iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan mikrotübül denilen özel proteinler oluşturur.
DİKKAT !
- İğ ipliklerinin bir kısmı kinetekorlara bir kısmı da sentrozomlar arasında direk birbirine bağlıdır.
- Sentrozomları birbirine bağlayan bu iğ iplikleri, kromozomların sentromer bölgesinden kopması ve karşılıklı kutuplara çekilmesi için , sentrozomların birbirini itmesini ve böylece sitokinez için hücrenin kutuplara doğru uzamasını sağlarlar.
A. PROFAZ EVRESİ ŞEMATİK GÖSTERİMİ
- Profaz sonunda çekirdek zarı, tamamen kaybolur ve iğiplikleri kromozomların kinetokorlarına bağlanır.
Bir Hayvan Hücresinde Mitoz Bölünme Profaz Safhası (2n = 4 )
Bitkide Profaz Aşaması
- Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan özel proteinler (mikrotübüller) oluşturur.
- Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinetekorlara bağlanır.
B. METAFAZ EVRESİ
1- Profaz evresinde oluşan kromozomlar kinetokorlarından iğ ipliklerine bağlanarak hücrenin ekvator düzleminde yan yana tek sıra halinde dizilir.
2- Kromozomlar iyice kısalıp kalınlaşırlar.
3- Kromozomların mikroskopta en belirgin görüldüğü evredir.
( Kromozom sayısı anomalileri bu evredeki kromozomlar sayılarak tespit edilir !)
- Bu evre kromozomların şekil ve sayısının en belirgin olduğu evre olduğundan genetik hastalık tanımlaması yapılırken bu evre kullanılır.
- Kromozomların fotoğrafı çekilerek karyotip oluşturulabilir.
Karyotip; kromozomların uzunluk, sentromer konumu gibi özelliklerine göre sınıflandırılıp dizilmesidir. Bu yolla anormal kromozom sayıları tespit edilebilir.
Ek Bilgi
Kromozomun yapısı
B. Metafaz Evresi Şematik Gösterimi
Şekil: 2n= 4 kromozomlu bir hücrede mitozun metafaz evresi
- Kromozomlar hücrenin hücrenin ortasında yan yana dizilirler.
- Sentrozomlar zıt kutuplarda bulunur.
BİTKİ HÜCRESİNDE MİTOZUN METAFAZ EVRESİ
- Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan özel proteinler (mikrotübüller) oluşturur.
- Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinetekorlara bağlanır.
Şekil: 2n= 4 kromozomlu bir hücrede mitozun metafaz evresi
C. ANAFAZ EVRESİ
Anafaz : Kardeş kromatitlerin ayrıldığı (sentromer ayrılması) evredir.
1- Kromozomlar merkezde dizildikten sonra İğ ipliklerinin kasılma ve gevşeme hareketleri ile kardeş kromatidleri bir arada tutan sentromeri parçalar ve sentromerleri bölünür.
2- Böylece kromozomun kardeş kromatidleri birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
Bu hareket kinetokorlara bağlı mikrotübüllerin ( iğ ipliklerinin) boylarının kısalmasıyla gerçekleşir.
3- Kromatitlerin her biri yeni hücrelerin kromozomu olacağından artık kromatidler kromozom olarak adlandırılır. Bunun için anafaz evresinde kromozom sayısı iki katına çıkmış olur. (4n)
4- Kinetekora bağlı olmayan mikrotübüllerin (iğ ipliklerinin) uzamasıyla da hücrenin boyu uzar.
5- Hayvan hücresinde , hücrenin boyunun uzamasıyla sitokineze hazırlık başlar.
(Ancak; sitokinezde boğumlanmanın başlaması “ Telofazda ” gerçekleşecektir.)
C. Anafaz Evresi Şematik Gösterimi
- Sentrozomlar iğ iplikleri ile kardeş kromatidleri, çekerek birbirinden ayırır.
- Anafaz evresi sonunda, kardeş kromatidler zıt kutuplarda toplanır.
Not:
- Mitoz bölünmenin anafaz evresinde kardeş kromatidler ayrıldığından, mitoz sonunda kromozom sayısı değişmez.
BİTKİ HÜCRESİNDE MİTOZUN ANAFAZ EVRESİ
- Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan özel proteinler (mikrotübüller) oluşturur.
- Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinetekorlara bağlanır.
Unutma !
- Mitoz sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısının ve yapısının aynı kalmasının sebebi “ anafaz” evresindeki kardeş kromatidlerin AYRILMASIDIR.
- Anafaz aşaması ,genetik materyalin iki hücreye bölüştürüldüğü evredir.
D. TELOFAZ EVRESİ
(Profazın tersi olan evredir. )
1- Kromozomlar tamamen zıt kutuplara çekilmiş durumdadır.
2- İğ iplikleri kaybolur.
3- Kromozomlar sarmal yapısını çözerek kromatin iplikler haline döner.
4- Kromatidler çözülerek tekrar kromatin iplikler haline geri döner.
5- Kromatin iplik çevresinde çekirdek zarı ve organeller oluşur.
6- Çekirdek içinde çekirdekçik yeniden oluşur.
7- Telofaz evresinin sonunda bir hücrede, iki çekirdek bulunur.
8- Böylece çekirdek bölünmesi tamamlanmış olur.
9- Hücrede sitokinez başlar.(boğumlanmanın görülmeye başladığı evre telofazdır.)
D. Telofaz Evresi Şematik Gösterimi
Şekil: 2n= 4 kromozomlu bir hücrede mitozun telofaz evresi
BİTKİ HÜCRESİNDE MİTOZUN TELOFAZ EVRESİ
- Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan özel proteinler (mikrotübüller) oluşturur.
- Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinetekorlara bağlanır.
Şekil: 2n= 4 kromozomlu bitki hücresinde mitozun telofaz evresi
ÇALIŞMA SORULARI
SORU 1) Aşağıdaki hayvan hücrelerden hangisi G1 ve G2 evreleri geçirmeden mitoz bölünme geçirir?
A) Kas hücresi B) Retina hücresi C) Karaciğer hücresi D) Sinir hücresi E) Embriyonik hücre
CEVAP 1) E
A)Kas hücresi : hiç mitoz bölünme olmaz.(kaslardaki büyüme bölünme ile değil egzersizle var olan kas hücrelerinin hacimsel büyümesiyle gerçekleşir.)
B) Retina hücresi : hiç mitoz bölünme olmaz.
C) Karaciğer hücresi : Normalde bölünmez, sadece karaciğerin yaralanması gibi özel durumlarda normal bir mitoz bölünmenin tüm aşamalarının geçirir.
D) Sinir hücresi : çok özelleşmiş bölünme yeteneği olmayan hücrelerdir. (sentrozom olmadığı için bölünmez.)
E) Embriyonik hücre : çok hızlı özel (segmentasyon; denilen hücrenin büyümesine ihtiyaç duymadan) mitoz bölünme geçirir (30 dk ).Ayrıca hızlı bölünmesinin bir nedeni de interfazda G1 ve G2 evrelerini yapmadan sadece S evresini yapar.
SORU 2) Mitoz bölünme yapabilen bir hayvan hücresinde,
I. Sentrozom eşlenmesi
II. Kardeş kromatit ayrılması
III. Kromozomların merkezde dizilmesi
gerçekleşen olaylar yukarıda verilmiştir.
Verilenlerden hangileri hücrenin mitotik evresinde gerçekleşmez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
CEVAP 2) A
I. Sentrozom eşlenmesi : Mitotik evrede gerçekleşmez. İNTERFAZ AŞAMASINDA GERÇEKLEŞİR.
II. Kardeş kromatit ayrılması: Mitotik evrede gerçekleşir. ANAFAZ AŞAMASINDA GERÇEKLEŞİR.
III. Kromozomların merkezde dizilmesi: Mitotik evrede gerçekleşir. METAFAZ AŞAMASINDA GERÇEKLEŞİR.
Mitoz Bölünmede
SİTOKİNEZ
Sitoplazma Bölünmesi: (Sitokinez):
1- Genellikle telofaz ile birlikte olur.
(anafazda sentrozomların birbirini itmesiyle hücre uzamaya başlar, böylece sitokinezde başlamış olur.)
2- Tamamlandığında iki yeni hücre oluşmuş olur.
3- Bitki ve hayvan hücrelerinde farklı şekilde gerçekleşir.
a.Hayvan Hücresinde Sitokinez :
1- Hayvan hücrelerinde sitokinez, hücre zarının boğumlanması ile olur.
2- Boğumlanmayı mikrofilamentler gerçekleştirir.
(Mikroflamentlerden oluşan protein iplikçikler, halka oluşturup sitoplazmanın daralarak boğumlanmasını sağlar.)
3- Sonuçta ana hücre ile kromozom sayısı, DNA miktarı ve genetik yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşur.
UNUTMA !
- Mitoz sonucu oluşan hücrelerin organel sayısı, sitoplazma miktarı ve büyüklükleri farklı olabilir.
- Mitoz bölünme ,döllenme ile oluşan zigot ile başlar, canlının ölümüne kadar devam eder.
b. Bitki Hücresinde Sitokinez :
1- Bitkilerde ise hücre çeperi bulunduğundan; sitoplazma boğumlanarak bölünemez.
2- Bu nedenle bitkilerde sitokinez golgi organeli tarafından, hücre plağı ( fragmoplast = ara lamel =orta lamel )
oluşturularak hücre bölünür.
3- Bitkilerde hücre plağı hücrenin iç kısmından dışarı doğru gerçekleşir.
(Hücre plaklarında “PEKTİN” denilen yapışkan madde vardır .Pektin sayesinde birbirine yapışan hücre plakları uzar. Hücre zarında bulunan selülozun plak yapısına katılmasıyla sertleşir.)
4- Daha sonra, orta (hücre)plak etrafında hücre çeperi oluşturulur.
5- Sonuçta ana hücre ile kromozom sayısı, DNA miktarı ve genetik yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşur.
UNUTMA:
- Bitki hücrelerindeki orta lamel (hücre plağı) oluşumu hücrenin ortasından zara değinceye kadar iki yönde devam eder.
HATIRLATMA !
- Bitkilerde hücre çeperini oluşturan organel golgidir.
- Ara lamel bir çeper olduğu göre , ara lameli oluşturan da golgidir.
Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez):
- Sitokinez bittiğinde, mitoz bölünme sonunda; bir hücreden aynı genetik şifreye sahip iki hücre oluşur.
UNUTMA:
Mitoz sonunda;
♦Ana hücre ile kromozom sayısı ,DNA miktarı ve genetik yapısı aynı olan ki yeni hücre oluşur. Oluşan hücrelerin;
- organel sayısı,
- sitoplazma miktarı,
- büyüklükleri farklı olabilir.
HATIRLATMALAR:
n; Bir hücre içerisindeki kromozom takım sayısını belirtir.
Hücre içerisindeki kromozomların homologlarının olup olmamasıyla ilgili bir durumdur.
2n=4 dediğimiz durum, biri anneden diğeri babadan gelen iki setimiz yani takımımız var demektir.
DİKKAT ET !
MİTOZ BÖLÜNME ÖNCESİ;
kromatid sayısı:4 (yani kromozomlar tek kromatidli!)
kromozom sayısı:4
hücre sayısı:1
MİTOZ BÖLÜNME SIRASINDA (ANAFAZ EVRESİ HARİÇ);
kromatid sayısı:8 (kardeş kromatidler!)
kromozom sayısı:4
hücre sayısı:1
MİTOZ BÖLÜNME SIRASINDA (ANAFAZ EVRESİNDE);
kromozom sayısı:8 (kardeş kromatidlerin her biri bir kromozom oldu!)
hücre sayısı:1
MİTOZ BÖLÜNME SONRASINDA;
kromatid sayısı:4 (yine kromozomlar tek kromatidli ! )
kromozom sayısı:4
hücre sayısı:2
SİTOKİNEZ:
SORU: Sitoplazma bölünmesi olduğunu biliyorsunuz.
Buna göre, organeller ve sitoplazma miktarı da eşit mi dağılır?
CEVAP: Eşit dağılım şart değildir. Boğumlanma veya hücre plağı oluşurken, oluşan yapının durumuna göre sitoplazma ve organel miktarı farklı dağılabilir.
MİTOZ BÖLÜNME AŞAMALARI
Mitozun Aşamalarını
ve
Bu Aşamalarda Neler Olduğunu Unutmamak İçin Uygulanabilecek Bir Yöntem
Bitki Ve Hayvan Hücrelerinde Mitoz Bölünme Sırasında Görülen Farklılıklar:
NOT:
1- Bitki hücresinde hücre plağını , hücre çeperini de oluşturan “golgi “ organeli oluşturur.
2- Hayvan hücresinde hücrenin boğumlanmasını hücre iskelet sistemini de oluşturan yapılardan biri olan “mikroflamentler “ oluşturur.
2n=4 Kromozomlu bir hücrenin döngüsü ile ilgili bazı veriler:
NOT:
İnterfazdaki DNA eşlenmesinden sonra:
- Profazda ve Metafazda kromozomlar çift kromatitlidir.
- Anafazda kromatitler ayrılır.
- Dolayısı ile anafaz ve telofazda kromozomlar tek kromatitlidir.
ÖRNEK: 2n = 10 kromozomlu bir hücrenin mitoz bölünmesine ait olan , profaz ,metafaz, ve anafaz evrelerine ait kromozom sayıları kaçtır?
CEVAP:
2n =10 kromozomlu bir hücrede başlangıçta her kromozom 1 kromatidlidir. (çünkü bölünme dışında kalıtsal materyal kromatin iplikler halindedir. Yani bir kromatit bir kromozom demektir.) 1 kromatid = 1 kromozom halindedir. (her bir kromozom da bir kromatid vardır.)
İnterfazdan itibaren her kromozom 2 kromatidli hale gelir ancak sayısı yine 10 ‘dur.
Sebebi, DNA eşlenmesiyle kromatidler kendini kopyalamış ve tamamen aynı olan kardeş kromatidler birleşip tek bir kromozom oluşturur yeniden. (Yani 2 kromatid = 1 kromozom halindedir. Her bir kromozomda 2 kromatid vardır. Sadece kromozomdaki kromatid sayısı artmış ancak kromozom sayısı artmamıştır.)
Profaz ve metafaz evrelerinde ikişer kromatidden oluşan toplam 10 kromozom vardır.
Anafazda ise kardeş kromatidler birbirinden ayrılmış ve her bir kromatid tek bir kromozom olarak değerlendirilir. Bu nedenle anafazda kromozom sayısı artık 20 olmuştur.
Buna göre; profazda = 10 kromozom
metafazda = 10 kromozom
anafazda = 20 kromozom bulunur.
KONU TARAMA
SORU:1) Aşağıda bir bölünebilen bir bitki hücresinin hücre döngüsü sırasında görülen olaylar ve evreler eşleştirilmiştir. Yapılan eşleştirilmelerden hangisi yanlıştır?
A) Sentromer bölünmesi – İnterfaz
B) Kromozomların merkezde dizilmesi – Metafaz
C) Çekirdek zarının oluşması – Telofaz
D) İğ ipliklerinin oluşması – Profaz
E) DNA eşlenmesi – İnterfaz
CEVAP:1) A
A) Sentromer bölünmesi – İnterfaz (sentromer bölünmesi kardeş kromatidlerin ayrılması olayıdır. Bu olay da ANAFAZ evresinde gerçekleşir. Dolayısıyla bu şık YANLIŞTIR.)
B) Kromozomların merkezde dizilmesi – Metafaz (DOĞRU)
C) Çekirdek zarının oluşması – Telofaz (DOĞRU)
D) İğ ipliklerinin oluşması – Profaz (DOĞRU)
E) DNA eşlenmesi – İnterfaz (DOĞRU) (interfazın “S” evresinde gerçekleşir.)
SORU:2)
I. İğ ipliği oluşumu
II. Boğumlanma
III. Orta lamel oluşumu
Yukarıda verilen olaylardan hangisi mitoz bölünme yapabilen her hücrede görülür?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
CEVAP:2) A
I. İğ ipliği oluşumu (Mitoz geçiren her hücrede görülür. İğ iplikleri mikrotübüller halindedir. Hayvan hücrelerinde “mikrotübüller” sentrozom halindedir. Bitki hücrelerinde ise sitoplazmada serbest olarak mikrotübüller bulunur. Bu nedenle bu şık DOĞRUDUR.)
II. Boğumlanma (Sadece hayvan hücrelerinde olur . Bitki hücrelerinde olmaz. Dolayısıyla bu şık YANLIŞTIR.)
III. Orta lamel oluşumu (Sadece bitki hücrelerinde olur. Hayvan hücrelerinde olmaz. Dolayısıyla bu şık YANLIŞTIR.)
Aşağıdaki Grafikleri Çiziniz.
SORU 3) 2n = 46 kromozomlu bir hücrede aşağıdaki evrelerden hangisinde hücrenin kromozom sayısı farklıdır?
A) G1
B) S
C) Profaz
D) Metafaz
E) Anafaz
Cevap.3) E
Açıklama:
Bu hücrede, anafaz evresinde 92 kromatid oluşacak ve her bir kromatit de bu evrede kromozom olarak adlandırıldığı için bu evrede kromozom sayısı iki katına çıkmış olacaktır.
Yani 92 kromozomlu bir hücre oluşacaktır.
SORU 5) Aşağıdakilerden hangisi havuç bitkisinin kök hücrelerinde görülen mitotik evre ile alakalı yanlış bir açıklamadır?
A) Anafaz evresinde kardeş kromatitlerde ayrılma olur.
B) İnterfazda DNA eşlenmesi olur.
C) Profazda iğ iplikleri üretilir.
D) Telofazda hücrenin kromozom sayısı iki katıdır.
E) Metafazda kromozomlar merkezde dizilir.
Cevap.5: B
Açıklama:
A) Anafaz evresinde kardeş kromatitlerde ayrılma olur. Doğru.
B) İnterfazda DNA eşlenmesi olur. (cümle doğru ancak ;interfaz evresi , mitotik evresi ile alakalı değildir. İnterfaz mitotikden önceki hazırlık evresidir.)Yani YANLIŞ.
C) Profazda iğ iplikleri üretilir. Doğru.
D) Telofazda hücrenin kromozom sayısı iki katıdır. Doğru.
E) Metafazda kromozomlar merkezde dizilir. Doğru.
SORU 6. Soğan kökü hücrelerinde hücre bölünmesi incelenirken aşağıdaki olaylardan hangisiyle karşılaşılmaz?
A) Çekirdek zarının parçalanması
B) Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşması
C) İğ ipliklerinin oluşumu
D) Kromatitlerin hücrenin kutuplarına çekilmesi
E) Sitokinezin boğumlanmayla gerçekleşmesi
CEVAP: 6. E
- Soğan bitki hücresidir.
- Sitokinez ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.
- Boğumlanma hayvan hücreleri için söz konusudur.
SORU 7. Mitoz bölünme süresince gerçekleşen;
I. kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi,
II. iğ ipliklerinin oluşmaya başlaması,
III. çekirdek zarının oluşumu,
IV. kardeş kromatitlerin ayrılması
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A)II – I – IV – III B) III – II – IV – I C) IV – II – I – III D) II – IV – I – III E) III – II – I – IV
CEVAP: 7. A
I. Metafaz, II. Profaz, III. Telofaz, IV. Anafaz
Sıralaması; II – I – IV – III
SORU 8. Aşağıdakilerden hangisi hayvan hücrelerinde hücre döngüsünün mitoz evresinde gerçekleşmez?
A) Kromozomların kutuplara çekilmesi
B) İğ ipliklerinin oluşumu
C) Sentrozomların birbirinden uzaklaşması
D) DNA’nın kendini eşlemesi
E) İğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması
CEVAP: 8. D
A) Kromozomların kutuplara çekilmesi; Anafaz
B) İğ ipliklerinin oluşumu; Profaz
C) Sentrozomların birbirinden uzaklaşması; Profaz
D) DNA’nın kendini eşlemesi; İnterfaz
E) İğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması; Metafaz
Profaz, metafaz, anafaz, telofaz evreleri mitotik (bölünme) evreleridir.
Ancak interfaz bölünmenin değil hücre döngüsünün bir evresidir.
SORU 9. Bir insan epitel hücresinin hücre döngüsünde, aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
A) Kromozomların ekvatoral düzlemde sıralanması
B) Sitokinezin gerçekleşmesinde mikroflamentlerin görev alması
C) Homolog kromozomların kutuplara çekilmesi
D) İnterfazın S evresinde DNA’nın kendini eşlemesi
E) Kromatin ipliklerin kromozom şeklinde yoğunlaşması
CEVAP:9. C
Epitel hücre (somatik hücre) olduğuna göre hayvan hücresinin mitoz bölünmesidir.
A. Kromozomların ekvatoral düzlemde sıralanması; Metafazda gerçekleşir.
B) Sitokinezin gerçekleşmesinde mikroflamentlerin görev alması; Hayvan hücresinin mitozunda sitokinez, boğumlanma ile gerçekleşir . Mikroflamentler boğumlanma da görev alır.
C) Homolog kromozomların kutuplara çekilmesi; Mayoz bölünme için geçerlidir. Mitozda gerçekleşmez. Epitel hücre mayoz geçirmediğine göre bu olay epitel hücrenin hücre döngüsünde gerçekleşmez.
D) İnterfazın S evresinde DNA’nın kendini eşlemesi; İnterfaz da gerçekleşir.
E) Kromatin ipliklerin kromozom şeklinde yoğunlaşması; Profazda gerçekleşir.
SORU 10. Aşağıdakilerden hangisi, yalnızca bitkilerin hücre bölünmesinde görülür?
A) Ara lamel oluşması
B) İğ ipliğinin oluşması
C) Bölünme sırasında çekirdek zarının kaybolması
D) Sitoplazmanın boğumlanarak bölünmesi
E) Sentriyolün işlevi
CEVAP: 10. A
Bitki hücrelerinde hücre zarının üzerindeki hücre duvarı boğumlanmayı engellediği için sitokinez, “ara lamel”oluşması ile gerçekleşir.
SORU 11. Aşağıda mitoz bölünme sırasında gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir .
I. Golgi cisimciği etkinliği ile sitokinezin gerçekleşmesi
II. Sentrozom eşlenmesi
III. Kardeş kromatitlerin ayrılması
IV. Sentromer ayrılması
V. Sitokinezin boğumlanma ile gerçekleşmesi
Bunlardan hangileri bitki, hangileri hayvan, hangileri hem bitki hem de hayvan hücrelerinde gerçekleşir?
Aşağıdaki tabloyu kullanarak cevaplayınız.
SORU 13. Aşağıdaki her bir şekil 2n=2 kromozomlu bir hücrenin döngüsün bir evresini göstermektedir.
Bu şekilleri gerçekleşme sırasına göre altlarındaki rakamları kullanarak aşağıya yazınız.
CEVAP: 13) II – V – IV – I – III
Hücre döngüsü sırasıyla:
İnterfaz (II), Profaz (V), Metafaz (IV), Anafaz (I), Telofaz (III),
SORU 14. 2n = 8 kromozomlu bir hücrenin sitoplazmasında aşağıdakilerden hangisinde 16 kromozom sayılabilir?
A) Telofaz sonu B) Profaz C) Anafaz D) İnterfaz E) Metafaz
CEVAP:14) C
Mitozun anafaz evresinde kardeş kromatitler ayrılıp her biri bir kromozom olarak değerlendirildiği için kromozom sayısı iki katına çıkar. Dolayısı ile 16 kromozom sayılır.
SORU 15. Kromozomların mikroskopta en belirgin görüldüğü evre olduğu için fotoğrafı çekilerek karyotip oluşturulabilen mitoz evresi aşağıdakilerden hangisidir?
A)İnterfaz B) Metafaz C) Telofaz D) Profaz E) Anafaz
CEVAP: 15. B
Kromozomların mikroskopta en belirgin görüldüğü evre olduğu için fotoğrafı çekilerek karyotip oluşturulabilen mitoz evresi metafazdır.
SORU 16. Normal bir hayvan hücresinin mitoz bölünmesinde oluşan iki normal hücrenin;
I. Sitoplazma miktarı
II. Kromozom sayıları
III. Hücre büyüklükleri
IV. DNA miktarları
V. Sentrozom sayıları
niceliklerinden hangilerinin farklı olması beklenir?
A) I ve III B) I, III ve V C) II ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve V
CEVAP: 16. A
I. Sitoplazma miktarı; farklı olabilir.
II. Kromozom sayıları; aynıdır.
III. Hücre büyüklükleri; farklı olabilir.
IV. DNA miktarları; aynıdır.
V. Sentrozom sayıları; aynıdır.
SORU 17. Çok hücreli canlılarda gerçekleşen mitoz bölünme;
I. Üreme
II. Rejenerasyon
III. Büyüme
olaylarından hangilerini sağlayabilir?
A) Yalnız III B) II ve III C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III
CEVAP: 17. E
Çok hücrelilerde mitoz ile üreme, rejenerasyon (yenilenme) ve büyüme olayları gerçekleşebilir.
SORU 18. Hücre döngüsünde bir hücrenin yaşam sürecindeki olaylar genlerin kontrolü altındadır. Hücre döngüsünün farklı evreleri arasındaki düzeni sağlayan G 1, G 2 ve M kontrol noktaları vardır. Bu noktalardaki “dur” ve “devam et” sinyalleri döngüyü düzenler.
Hücre döngüsünün kontrolünün bozulması ile ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi hücre döngüsünün kontrolünün bozulması ile oluşabilen sağlık sorunlarından biridir?
A) Kanser B) Diyabet C) AIDS D) Verem E) Hepatit B
CEVAP: 18. A
Hücre döngüsünün kontrolünün bozulması kansere neden olur.
SORU 19. Kanser hücreleri ile ilgili;
I. İnterfaz evresi oldukça uzun sürer.
II. Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünü sağlayan sinyallere cevap vermeyen ve devamlı çoğalan hücrelerdir.
III. Sitokinez geçirmeden sık sık bölünürler.
IV. Genellikle kanserin başlangıçtaki durumu iyi huyludur. Onun için erken teşhis tedavi için çok önemlidir.
açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III D) II ve IV E) II, III ve IV
CEVAP: 19. D
II ve IV kanser hücrelerinin özellikleridir.
SORU 21. 2n kromozomlu ve X DNA miktarına sahip olan bir hücrenin, mitoz bölünme evrelerinde DNA miktarını ve kromozom sayısı değişim grafiğini çiziniz.
EŞEYSİZ ÜREME
ÜREME :
♦Canlıların kendine benzeyen yavrular meydana getirerek nesillerini devam ettirmelerine üreme denir.
♦Canlılar üreme davranışını içgüdüsel olarak gerçekleştirir ve iki şekilde üreme görülür.
1- EŞEYSİZ ÜREME
2- EŞEYLİ ÜREME
EŞEYSİZ ÜREME
- Bir canlının başka bir canlıya ihtiyacı olmadan tek başına , genetik yapısı benzer olan yavrular meydana getirdiği üremeye Eşeysiz Üreme denir.
- Bazı ökaryot canlılar ile prokaryotların çoğu eşeysiz olarak çoğalır.
- Çok hücreli organizmalardan bazı omurgasız hayvanlar, algler ve gelişmiş bazı bitkiler de eşeysiz üreme ile çoğalabilir.
Eşeysiz Üremenin Genel Özellikleri:
1.En belirgin özelliği tek atanın varlığıdır.
(Tek bir ata dan oluştuğu için ata canlının cinsiyet yoktur.)
2.Üreme organları görev almaz, gamet oluşumu ve döllenme yoktur.
3. Temeli mitoz bölünmeye dayanır.(GENELLİKLE)
(Mitozla gerçekleştiği için, oluşan yeni canlılar bütün özellikleri ile birbirlerine ve ata canlıya benzerler.)
(Mitozla çoğaldığı için hızlı bir üreme şeklidir.)
4. Kalıtsal çeşitlilik sağlamaz (Mutasyon olmadığı sürece)
(Çeşitlilik olmadığında soruda bahsedilirse “eşeysiz üremenin evrime katkısı yoktur” denir.)
5. Tek ya da çok hücreli canlılarda görülebilir.
6. Değişen çevre şartlarına dayanıksız yavrular oluşur.
(Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesillere aktarılır. Bu nedenle de eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına uyum yapma şansı oldukça azdır.)
7. Bazı canlılarda hem eşeyli hem de eşeysiz yolla üreme görülür.
(Hurma, çilek vb. bitkiler eşeyli üreme yoluyla tohum oluştursa da bu bitkilerin tarımsal üretimi genellikle eşeysiz yollarla yapılır.)
Eşeysiz Üreme Çeşitleri
1- BÖLÜNEREK ÜREME
2- TOMURCUKLANARAK ÜREME
3- SPORLA ÜREME
4- PARTENOGENEZ ÜREME
5- REJENERASYON İLE ÜREME
6- VEJETATİF ÜREME (Kendi içinde birçok çeşidi vardır.) Bunlar;
a) çelik ile üreme
b) aşılama ile üreme
c) stolon (sürünücü gövde) ile üreme
d) rizom ile üreme
e) soğan ile üreme
f ) yumru ile üreme
g) daldırma yönteme ile üreme
h) doku kültürü ile üreme
1- BÖLÜNEREK ÜREME
- Sadece TEK HÜCRELİ canlılarda ana hücrenin ikiye bölünmesi ile gerçekleşen eşeysiz üremeye bölünerek üreme denir.
- Bölünme sonucunda hemen hemen eşit büyüklükte iki hücre oluşur.
ÖRNEK:
- Bakteri,
- Arke ,
- Amip,
- Öglena,
- Paramesyum (terliksi hayvan),
- Mavi-yeşil algler (siyanobakteriler) gibi canlılar bu şekilde bölünürler.
DİKKAT ET !
♦AMİP , ÖGLENA ve PAREMESYUM ( terliksi hayvan) gibi tek hücreli “PROTİSTALAR” amitoza dayalı ikiye bölünme ile eşeysiz çoğalırlar.
- Amip her yönde,
- Öglena enine,
- Paramesyum enine bölünme ile eşeysiz çoğalırlar.
- Amitoz bölünmede iğ iplikleri oluşmaz.
A) Prokaryotlarda,
- ikiye bölünme genetik maddenin eşlenmesi ve hücrenin sitoplazmasının ikiye bölünmesi şeklinde gerçekleşir. (Bu bölünme şekli AMİTOZA dayalı bir mitoz bölünme şeklidir.)
- Bakterilerde bölünme DNA’sının eşlenmesi ile başlar.
- DNA eşlenmesi tamamlanınca DNA’lar birbirinden ayrılır.
- Bakteri hücre zarı içeriye doğru çöker.
- Sonra da hücre duvarı oluşarak iki yavru bakteri oluşmuş olur.
- İki bölünmede birey sayısı geometrik artış (2, 4, 8, 16, 32 …) gösterir . Dolayısıyla hızlı çoğalırlar.
UNUTMA !
- Bakterilerde görülen eşeysiz üreme şekli çekirdek bölünmesi olmayıp sadece DNA eşlenmesi ve ardından sitokinezle gerçekleşen AMİTOZ bölünme şeklidir.
B) Ökaryot tek hücrelilerde ise,
- Mitoz bölünme sonundaki sitokinezin yeri canlıdan canlıya farklılık gösterebilir.
Örneğin; Paramecium enine bölünür, öglena boyuna, amip ise her şekilde bölünme yapabilir.
HATIRLATMA
Protistalar 3 grupta incelenir :
1- Protozoalar
a) Kamçılılar: öglena ,trypanosoma (uyku hastalığı yapar)
b) Kök ayaklılar: amip (amipli dizanteri denilen hastalığa neden olur.)
c) Sporlular: palzmodium (sıtmaya neden olur.)
d) Silliler : paramesyum (terliksi hayvan)
2- Algler
a)Tek hücreli algler: Diyatomeler gibi.(diyatomelerin ölü kabukları deniz tabanına çökerek “diyatome toprağına “dönüşür . Bu toprak; deterjan, cilalar. boya temizleyiciler, diş parlatma tozu, gübre gibi birçok alanda kullanılır.
b)Çok hücreli algler: deniz yosunları
3- Cıvık mantarlar
Normal mantarlardan farkı; hücre duvarına sahip olmamaları ve amip gibi yalancı ayakları ile aktif hareket edebilmeleridir.
İKİYE BÖLÜNEREK ÇOĞALAN CANLILARA ÖRNEKLER
1- PROKARYOTLAR;
- Bakteri
- Arkeler
2- ÖKARYOTLARIN; Tek hücreli olanlarından;
- Amip
- Öglena
- Paramesyum gibi
2- TOMURCUKLANARAK ÜREME
1- Ana canlıda oluşan bir çıkıntının büyüyerek ana canlının küçük halini oluşturduğu eşeysiz üremeye ” tomurcuklanarak üreme” denir.
2- Tomurcuk ana bireyden ayrılıp tek başına yaşayabilir ya da ana birey üzerinde kalıp başka tomurcuklarla birlikte koloni (polipler) oluşturabilir.
3- Tek ya da çok hücreli canlılarda görülebilir.
4- Tomurcuklanma;
Tek Hücrelilerden;
• Bira mayası (mantarlar aleminden tek hücreli bir canlı)gibi bazı bir hücreli canlılarda ,
Çok Hücrelilerden;
• Hidra, mercan gibi, omurgasızlardan (omurgasızların “ sölenter ’’ grubu),
• Süngerler,
• Ciğer otları, gözyaşı bitkisi gibi bazı tohumsuz bitkilerde görülür.
⇒Tomurcuklanma bira mayası hücrelerinde mitoz bölünme meydana gelir.
•Ancak sitokinez gerçekleştirilirken oluşan hücrelerin sitoplazması eşit olmaz.
•Oluşan hücrelerde biri diğerine göre çok küçüktür bu hücreye tomurcuk denir.
- Tomurcuklanma Hidrada (omurgasızların sölenter grubuna ait hayvan türü) vücudun belirli bir bölgesinde çıkıntı oluşur. Bu çıkıntı mitoz bölünmeler ile büyütülerek tomurcuk oluşturulur.
- Tomurcuk ana bireyden ayrılıp tek başına yaşayabilir ya da ana birey üzerinde kalıp ”POLİP “ denilen yapıyı oluşturabilir . Ana birey üzerinde oluşan polipler birlikte koloniler oluşturabilir..
- Hidranın üzerindeki poliplerden eşeysiz olarak çoğalıp ayrılan ve yaşamını tek başına sürdüren canlılara “MEDÜZ “ adınıalır.
- MEDÜZLER ilerde deniz anasına dönüşür.
Not: MEDÜZLERDE TOMURCUKLANMA OLMAZ.
3- SPORLA ÜREME (sporogoni )
- Bu üreme “ Spor ” adı verilen özel üreme hücreleri ile gerçekleşir.
⇒SPOR : Olumsuz çevre koşullarına dayanıklı, etrafı sert ve sağlam bir örtü (çeper) ile kaplı olan, uygun ortam koşulları oluştuğunda, başka bir üreme hücresi ile birleşmeden (döllenmeden) çimlenerek yeni bir canlıyı oluşturabilen “n“ kromozomlu özelleşmiş üreme hücrelerine “spor“ denir.
- Spor üreterek yapılan üremeye ise “ SPORLA ÜREME ” denir
- Sporla üreme tek ve çok hücrelilerde görülebilir.
ÖRNEĞİN;
- Tohumsuz (çiçeksiz) bitkiler (eğrelti otu, kara yosunları…),
- Plazmodium( Sıtma mikrobu,protistaların protozoa türelerinden “sporlular” çeşidi.),
- cıvık mantarlar( protista çeşidi),
- Su yosunu (protistalardan çok hücreli “algler” çeşidi)
- Mantarlar gibi canlılarda görülür.
MANTARLARDA SPORLA ÜREME:
- Mantarların eşeysiz üremesi sırasında her spor kesesinden( spor hücrelerinin oluştuğu keseler) mitoz bölünmeyle çok sayıda “spor” oluşur.
- Kamçısız ,küçük ve hafif olan bu sporlar rüzgar ya da su ile taşınarak ılık ve nemli ortamlarda besinler üzerinde çimlenirler.
- Spor hücreleri çimlenerek “HİFLERİ” ( ince, uzun , ipliksi dallanmış yapıları) oluştururlar.
- Hifler gelişerek “MİSELYUM” denilen yapıları oluştururlar.
- Hifler yüzeye dik gelişerek uçlarında yuvarlak spor keselerini tekrar meydana getirirler. Böylece eşeysiz üreme tamamlanmış olur.
- Daha sonra miselyumlar gelişerek mantarları meydana getirirler.
- Spor oluşturarak üreyen canlıların hayat döngüsünde eşeyli üreme ve eşeysiz üreme beraber görülür.
- Bu canlılar eşeysiz üreme ile eşeyli üremeyi sırayla gerçekleştirir. Buna metagenez (döl almaşı) denir.
ÖRNEĞİN: Sıtma mikrobu olan “plazmodyum” üremesini ANOFEL cinsi dişi sivri sinekte EŞEYLİ, insanda alyuvar içinde EŞEYSİZ, sporlanarak tamamlar.
NOT:
- Sporlar, uygun ortamlarda mitoz ile haploit bireyler oluşturabilirler.
- Sporlar döllenmeden gelişerek yeni canlılar oluşturur.
EK BİLGİ:
Üç değişik özellikte spor vardır:
1- Endospor : Bakterilerde
2- Ekzospor : Mantarlarda
3- Zoospor : Alglerde
Not: Endospor üremede rol almaz.
KARAYOSUNLARINDA METAGENEZ
♦Karayosunlarında sporofit bitki (2n), gametofit bitki (n ) üzerinde yaşar.
- Sporofit bitki 2n kromozomludur ve mayoz bölünme ile ‘’n’’ kromozomlu sporları oluşturur.
- Etrafa saçılan sporlar uygun ortam bulunca çimlenerek ( mitoz ile) n kromozomlu gametofitleri oluşturur.
- Gametofit bitkilerin farklılaşması ile bazıları dişi bazıları da erkek gametofite dönüşür.
- Dişi gametofit üzerinde dişi organ (ARKEGONİUM) , erkek gametofit üzerinde ise erkek organ ( ANTERİDYUM) oluşur.
- Arkegoniumda mitozla oluşan yumurta ile anteridyumda mitozla oluşan spermlerin döllenmesi sonucu yeni sporofit bitki oluşur.
Metagenezde Eğrelti Otları İle Karayosunları Arasındaki Farklar
NOT
Canlılarda gelişmişlik arttıkça monoploit (haploit) büyüme evresi (n) kısalır, diploit büyüme evresi(2n) uzar.
PLAZMODİYUMDA METAGENEZ
- Sıtma hastalığına yol açan , Plazmodyumun yaşam döngüsü; anofel cinsi dişi sivrisinek ile insan arasında gerçekleşir.
- Plazmodyumun eşeyli üremesi sivrisinekte,
- eşeysiz üremesi ise insanda gerçekleşir.
1-Sivrisinek insanı sokunca, plazmodyum sporları (sporozoitler) insan kanına karışır.
2-Sporlar; karaciğer, dalak , kas hücrelerine ve kırmızı kemik iliğine geçer.
3-Burada sporlar büyür ve eşeysiz çoğalır.
4-Büyüyen plazmodyum sporlarına şizont adı verilir.
5-Daha sonra şizontlar, alyuvarlar içine girer ve burada da eşeysiz çoğalarak (endomitoz: sadece çekirdek çoğalır, sitoplazma bölünmesi olmaz.) merozoitleri oluşturur.
6-Bu eşeysiz üremeye şizogeni denir.
7-Merozoitlerin, alyuvarda aşırı üremesi sonucunda alyuvarlar patlar.
8-Bunun sonucunda, insanda ateş yükselmesi olur. (sıtma nöbetleri)
9-Merozoitlerin,
•küçük olanlarına mikro gametosit;
•büyük olanlarına ise makro gametosit denir.
10-İnsan kanında tam olarak gamet oluşumu gerçekleşmediğinden, döllenme gerçekleşmez.
11-Bu esnada bir sivrisinek insanı sokarsa, mikro ve makro gametositler , sivrisineğin sindirim sistemine geçer.
12-Burada mikro gametosit farklılaşarak erkek gameti ve makro gametosit farklılaşarak dişi gameti oluşturur.
13-Daha sonra dişi ve erkek gametler döllenme ile birleşir ve zigot oluşur.
14-Bu olaya GAMETOGONİ denir.
15-Daha sonra zigot, mayoz bölünme geçirir ve sporlar oluşur.
16-Bu olaya sporogoni denir.
17-Sporlar sivrisineğin tükürük bezlerine taşınır.
18-Sivrisineğin insanı sokması ile sporlar tekrar insana bulaşır.
Ek Bilgi
Zigotu mayoz geçiren hücreler;
- Plazmodium
- Ulotrix (su yosunu)
UNUTMA
Metagenez yapan canlılarda;
- SPORLAR, mayoz ile oluşur.
- GAMETLER, mitoz ile oluşur.
4- PARTENOGENEZ ÜREME
♦PARTENOGENEZ: Döllenmemiş yumurta hücresinden mitozla yeni haploit (monoploit ”n” ) bireyin kendiliğinden meydana gelmesidir.
ÖRNEĞİN;
♦Eklem bacaklılardan ;
- bal ve eşek arılarında,
- bazı çekirge ,
- bazı kelebeklerde ,
- karıncalarda,
- su pirelerinde,
- yaprak bitlerinde görülen üreme şeklidir.
♦Eklem bacaklıların dışında bazı omurgalılarda da görülmektedir.
ÖRNEĞİN; Bazı balık türlerinde, kurbağalarda, sürüngenlerde ve bazı kuşlarda da partenogenezle eşeysiz üreme görülebilir.
» Omurgasızlarda; koloni yaşamında cinsiyetin belirlenmesinin kontrolünü sağlar.
» Omurgalılarda; balık ,semender, kertenkeleler ve kuşlarda gözlenmiştir.
♦Partenogenezde döllenmiş yumurtadan mutlaka dişi birey meydana gelir.
♦Dişi bireyin vücut hücreleri “2n” kromozomlu, erkek bireyin ise “n” kromozomludur.
♦Dişi yumurtalarını mayoz bölünme ile, erkek spermlerini mitoz bölünme ile oluşturur.
- Arılarda partenogenez, kraliçe arının mayoz bölünme ile ürettiği yumurtalar döllenme yapmadan mitoz bölünme yaparsa “ n “ kromozomlu erkek arılar oluşur.
Bal Arılarında Partenogenez
- Bal arılarında; dişi kraliçe arı, erkek arı, ve dişi işçi arı olmak üzere üç çeşit arı bulunur.
- Kraliçe ve işçi arı 2n, erkek arı ise n kromozomludur.
- Üremeye sadece kraliçe ve erkek arılar katılır.
- Döllenmiş yumurtadan gelişen kraliçe ve işçi arılar dişidir.
- Polenle beslenen dişi larvalar işçi arı, arı sütüyle beslenenler kraliçe arı olur.
♦Kraliçe arı;
2n kromozomlu olup üretkendir, mayoz bölünmeyle n kromozomlu yumurtaları üretir. Kovandaki en iri, en gösterişli arı, kraliçe arıdır.
♦İşçi arılar;
2n kromozomludur ancak üreme yetenekleri körelmiş, kısır bireylerdir. Küçük vücutlu olan bu arılar, balın üretimi, petek örer, larvaların beslenmesi ve kovanın bakımından ve korunmasından sorumludur.
♦Erkek arılar;
Döllenmemiş yumurtanın gelişmesiyle yani partenogenez ile oluşur. Bunlar sperm üretiminden sorumlu, n kromozomlu bireylerdir. Spermlerini mitoz bölünmeyle üretirler.
1- Kraliçe arı mayoz bölünmeyle yumurta hücrelerini oluşturur.
2- Erkek arılar ise mitoz bölünmeyle sperm hücrelerini oluşturur.
3- Daha sonra erkek arı ile kraliçe arı çiftleşir.
4- Kraliçe arı erkek arıdan gelen sperm hücrelerini bir kese içinde depolar.
5- Kraliçe arı yumurta hücrelerini oluşturduğu zaman, kesenin ağzı açıksa; sperm hücresi ile yumurta hücresi birleşir ve zigot oluşur.
6- Zigot, bal ve polenle beslenerek gelişirse; işçi arı oluşur.
7- Zigot, arı sütü ile beslenerek gelişirse kraliçe arı oluşur.
8- Eğer kraliçe arı, yumurta hücrelerini oluşturduğu zaman kesenin ağzı kapalıysa; yumurta hücresi döllenmeden gelişir ve erkek arı oluşur.
9- Bu olaya partenogenez denir.
10- Kraliçe arı mayoz bölünmeyle yumurta hücrelerini oluşturur.
11- Erkek arılar ise mitoz bölünmeyle sperm hücrelerini oluşturur.
12- Daha sonra erkek arı ile kraliçe arı çiftleşir.
13- Kraliçe arı erkek arıdan gelen sperm hücrelerini bir kese içinde depolar.
14-Kraliçe arı yumurta hücrelerini oluşturduğu zaman, kesenin ağzı açıksa; sperm hücresi ile yumurta hücresi birleşir ve zigot oluşur.
15-Zigot, bal ve polenle beslenerek gelişirse; işçi arı oluşur.
16-Zigot, arı sütü ile beslenerek gelişirse kraliçe arı oluşur.
17-Eğer kraliçe arı, yumurta hücrelerini oluşturduğu zaman kesenin ağzı kapalıysa; yumurta hücresi döllenmeden gelişir ve erkek arı oluşur.
18-Bu olaya partenogenez denir.
NOT:
Partenogenezde erkek arıların oluşumu eşeysiz üreme ile olurken dişi arılar eşeyli üreme ile oluşur.
Arılardaki Partenogenezle ilgili önemli uyarılar!
- Döllenme sonucu oluşan bireyler kesinlikle dişidir.
- Kromozom durumu cinsiyetin belirlenmesinde etkilidir. Diploit (2n) kromozomlu ise dişi, haploit (n) kromozomlu ise erkektir.
- Erkek arılarda spermler mitoz bölünme ile oluşur. Dolayısı ile spermlerin hepsinin kalıtsal bilgisi aynıdır.
- Tüm erkek arıların kalıtsal bilgisi aynı değildir. Çünkü erkek arılar mayoz bölünme ile oluşan yumurtanın döllenmeden gelişmesi ile oluşur.
- Erkek arılarda her bir karakter için yalnız bir gen bulunur. Bu nedenle tüm genler etkisini fenotipte gösterir.
Omurgalılarda Partenogenez
- Omurgalılardan olan Kamçı Kuyruklu Kertenkelelerin bazı türlerinde sadece partenogenezle üreme görülür.
- Bu türlerde yalnız dişi bireyler vardır. Üreme mevsiminde bazı dişiler, erkek rolü üstlenerek çiftleşme taklidi yapar.
- Bu sayede dişi bireyin yumurtlaması sağlanır.
- Yumurta hücreleri meydana gelirken mayoz II’de oluşan n kromozomlu yumurta hücresi ile yok olması beklenen n kromozomlu kutup hücresi yan yana gelir.
- Yumurta hücresinin kromozomu ile kutup hücresinin kromozomları kaynaşır.
- Böylece yumurta döllenmeden gelişerek 2n kromozomlu bireyleri oluşturur.
- Ergin bireyin hücreleri 2n kromozomludur.
- Ergin bireyler 2n kromozomlu oldukları için bu partenogeneze ”diploit partenogenez ” adı verilmektedir.
- Döllenmemiş hindi yumurtalarının %30-40’ı partenogenezle belirli embriyonik evrelere kadar gelişebilir.
- Tavuk yumurtalarının ortalama 1/10 000’inde döllenmeden partenogenezle gelişme sonucu horoz meydana geldiği görülmüştür.
DENEYSEL PARTENOGENEZ
» Normal olarak partenogenetik gelişime uğramayan türlerin yumurtaları sıcaklık, pH ve ortamdaki suyun tuzluluk dereceleri değiştirilerek ya da yumurta kimyasal ve mekanik uyarıcılarla uyarılarak döllenmeden, yapay olarak geliştirilebilir. Bu olaya ”Deneysel Partenogenez” denir.
Örneğin;
•Kurbağa yumurtasına toplu iğne ucuyla dokunulduğunda yumurta döllenmiş gibi uyarılır ve kromozomlarını eşleyerek bölünmeye başlar.
veya ;
•Döllenmemiş “ipek böceği” yumurtaları fırçalandığında uyarılarak deneysel olarak partenogenez ile yeni bireyeler oluşturulabilir.
» Eklembacaklılarda, bazı balıklarda, kurbağalarda, bazı sürüngenlerde ve kuşlarda da deneysel partenogenez görülür.
EK BİLGİ / GENEL KÜLTÜR:
ERKEK ARI:
- Kovandaki tek fonksiyonu kraliçe arının döllenmesini gerçekleştirmektir.
- Bu döllenme işi de sadece tek bir erkek tarafından yapılır.
- Genellikle kışın kovanlarda erkek arı bulunmaz.
- İlk baharda doğarlar.
- İğnesi yoktur bu yüzden sokucu özelliğe sahip değildir.
- Dışarıda gezerek karnını bile doyuramaz.
- İşçi arıların getirdiği bal ve polenle beslenir.
- Sonbahar gelip bal mevsimi bittikten sonra işçi arılar tarafından kovan dışına atılarak ölüme terk edilir.
5-REJENERASYON İLE ÜREME
- Canlı organizmanın , bazı doku ve hücrelerinin yenilenmesi ve çeşitli nedenlerle yaralanan ya da kopan vücut parçalarının yerine yenilerinin yapılabilme özelliğidir.
NOT:
♦Rejenerasyon sırasında;
•Mitoz bölünme,
•büyüme,
•farklılaşma olayları görülür.
REJENERASYON;
- Yaranın onarılması (doku düzeyinde),
- Karaciğerin eksik parçasını onarması (organ düzeyinde),
- Kertenkelenin kopan kuyruğunu yeniden üretmesi , semenderlerin kopan bacak ve kollarını üretmesi veya yengecin kopan çenesini üretmesi ( organ düzeyinde) rejenerasyon örneğidir. Üreme değildir.
» İnsanda rejenerasyon deri ,karaciğer ve midede çok fazla olduğu halde kalp kasında ve sinir dokuda yok denecek kadar azdır.
» İnsanda rejenerasyon kesilen bir yerin onarılması doku düzeyindedir.
♦Bazı canlılarda ise rejenerasyon yeteneği çok yüksektir.
♦Üreme amacıyla rejenerasyon yapılabilir.
♦Canlının kopan bir parçasının kendini tamamlayarak yeni bir canlı oluşturmasına REJENERASYON İLE ÜREME denir. Bazı omurgasız hayvanlarda görülür.
UNUTMA !
- Canlıların gelişmişliği arttıkça rejenerasyon yeteneği de azalır.
REJENERASYON İLE ÜREMEYE ÖRNEK OLARAK;
- Bazı Deniz yıldızlarının (omurgasız hayvan) kopan kolundan yeni deniz yıldızı üremesi,( bazı deniz yıldızı türlerinde sadece kopan kolunu oluşturabilir yeni bir deniz yıldızı olmaz . Yani her deniz yıldızı türünde rejenerasyon üreme şeklinde olmaz . Sadece organ düzeyinde de kalabilir.)
- Planaryanın (omurgasız hayvan) kopan parçasından yeni planarya oluşması,
- Toprak solucanının (omurgasız hayvan) kopan parçasından yeni toprak solucanı olması rejenerasyonla üremeye örnek verilebilir.
» Rejenerasyon ile üremeye en güzel örnek, bir cins yassı solucan olan planaryalarda görülür. Yenilenme yeteneği çok fazla olan planaryalarda bölünen her parça, baş bölgesine olan uzaklıkla orantılı olarak eksilen kısımlarını yeniler. Böylece her parçadan yeni bir planarya oluşur.
- Denizyıldızının bazı türleri kopan kolunu yenilerken bazılarında da kopan her bir kol kendini tamamlayarak yeni bir deniz yıldızı meydana getirir. Böylece eşeysiz üremeyle yeni bireyler oluşur.
UYARI !
♦Kertenkeleler kopan kuyruklarını yenileyebilir ancak kuyruk parçası, kendini yenileme özelliğine sahip değildir. Bu bakımdan kertenkelelerdeki yenilenme olayı organ düzeyindedir ve eşeysiz üremeye örnek olamaz.
- Kuş ve memelilerde rejenerasyon doku düzeyindedir.
- Üremeyi sağlamaz.
Unutma:
- Genel olarak canlının gelişmişlik düzeyi ile yenilenme yeteneği arasında ters orantı vardır.
- Gelişmişlik düzeyi arttıkça yenilenme yeteneği azalır.
6-VEJETATİF ÜREME
- Genellikle yüksek yapılı bitkilerde (gelişmiş bitkilerde) görülen özel bir eşeysiz üreme şeklidir.
- Bitkilerde üreme organları dışındaki yaprak, kök ve gövdelerinin kullanılarak yapılan üremeye vejetatif üreme denir.
- Bir bitkinin kesilmiş veya kopan yaprak, dal, gövde gibi parçalarının köklenerek yeni bir bitki oluşturmasıdır.
- Vejetatif üreme mitoz bölünme ve yenilenme esasına dayanır.
VEJETATİF YOLLA ÜREMENİN ÖZELLİKLERİ :
1- Hem çiçeksiz ve hem de çiçekli bitkilerde görülür.
2- Vejetatif organlar ; kök , yaprak , gövde , dal gibi ana bitkiye ait bir parçadır.
3- Vejetatif üreme, yüksek yapılı( ileri yapılı = gelişmiş ) bitkilerin vejetatif organlarında ana bitkiyle aynı genetik özelliklere sahip yeni bitki bireylerinin oluşmasıdır.
4- Bitkilerin nesiller boyu aynı özelliğe sahip bireyler dünyaya getirmesini sağlar.
5- Konu başlığında da yer aldığı gibi vejetatif üreme eşeysiz üreme çeşitleri arasında yer almaktadır.
Örnek: Muz ,çekirdeksiz üzüm, asma, dut, incir, gül, karanfil, kavak, soğan, patates, lale, nergis, çilek, böğürtlen, nane…
Vejetatif üremenin tercih edilme nedenleri:
1. Hızlı üreme şeklidir.
2. Karakterlerin korunmasını sağlar.
3. Tohumla üreme yeteneği olmayan bitkilerde üremeyi sağlar.
Vejetatif üremenin kendi içinde çeşitleri bulunmaktadır. Bunlar:
- çelik ile üreme
- aşılama ile üreme
- stolon ( sürünücü gövde) ile üreme
- rizom ile üreme
- soğan ile üreme
- yumru ile üreme
- daldırma yönteme ile üreme
- doku kültürü ile üreme
1) Çelik ile üreme:
- Bitkiden koparılan dal ya da yaprak sapı gibi yapıların toprağa dikilmesi veya özel bileşimli suda köklendirilmesi ile yeni bitki oluşturulabilir.
- Özellikle kavak ve söğüt gibi bitkilerde çok iyi şekilde görülür. (Veya ;dut, gül, karanfil, asma, incir…)
2) Aşılama ile üreme:
» Çelikle vejetatif üremenin başka bir biçimi aşılamadır.
- Bitkiden kopartılan bir dal parçasının başka bir bitkinin dalı üzerine yerleştirilmesiyle yapılan üremedir.
a) İki bitki parçasının, bir bitkiymiş gibi kaynaşıp büyüyecek şekilde birleştirilmesi tekniğine dayanır.
b) Eklenen parça yeni bitkinin üst kısmını meydana getirir, bu parçaya AŞI denir.
c) Bitkinin alt kısmını ve kökünü meydana getiren bölüme ise ANAÇ adı verilir.
d) Bir bitkiden alınan dal aynı türün farklı çeşitlerine veya yakın akraba türlerine aşılanır.
e) Böylece farklı türlerin ya da çeşitlerin en iyi özellikleri bir bitkide birleştirilmiş olur.
Örneğin; Üstün kaliteli üzüm üretmek için meyve kalitesi yüksek aşı, topraktaki hastalık etkenlerine dayanıklı anaca uygulanır.
Aşılama Örnekleri:
- Aşılama ile aynı ağaç üzerinde birden farklı meyveleri elde edebiliriz.
Bu ağaç 40 farklı meyve veriyor!
‘’Sam Van Aken’’ adlı akedemisyen, bir ilke imza atarak 40 farklı çeşit meyve veren bir ağaç yetiştirdi. New York’ta kapanacağını duyduğu bir meyve bahçesini satın alarak topladığı tüm meyveleri yıllar süren bir araştırma ile tek bir ağaçta topladı.
2008’de bir meyve bahçesinin kapanmakta olduğunu öğrenen Sam Van Aken burada bulunan 100-200 yıllık meyve ağaçlarının çok değerli olduğunu düşünerek burayı satın aldı. Daha sonra ise bu ağaçların meyvelerini tek bir ağaçta birleştirdi.
Syracause Üniversitesi’nde profesör olan Sam Van Aken çeşitli meyveleri birleştirerek yarattığı ağacı “çentikli aşılama” isimli bir yöntem kullanarak yaptı. Van Aken, National Geographic’e verdiği röportajda bu fikrin aklına çocukluğunda gördüğü bir aşılama yönteminden esinlenerek geldiğini söyledi.
Van Aken verdiği röportajda ,
“Bu aşılamalarla birlikte, dört dal sekiz dal oluyor. Bir sonraki sene bu sayı on altıya katlanıyor. Ardından da otuz ikiye. Bu iş temelde sekiz dokuz yıllık bir çalışmanın ürünü” dedi. Van Aken ‘in yarattığı 40 meyve veren bu ağacın meyveleri yaz aylarında yeni yeni oluşmaya başlıyor.
Bahar geldiğinde ise verdiği çeşitli meyveler sayesinde ağaç rengarenk bir hale bürünüyor.
Van Aken “40 Meyveli Ağaç” olarak isimlendirdiği bu ağacı müzelerin, sanat merkezlerinin ve evlerin bahçelerinde yetiştiriyor.
3)Stolon ( sürünücü gövde) ile üreme:
- Bazı bitkilerin gövdeleri, toprak üstünde ya da toprak altında yere paralel bir şekilde sürünerek büyür.
- Bu bitkilerin gövdeleri yer yer köklenir ve yeni bireyleri oluşturur.
Örnek: Çilek, böğürtlen, ayrık otu, nane…
Not:
•Toprak üstü sürünücü gövdeye STOLON,
•Toprak altı sürünücü gövdeye ise RİZOM, denir.
3) Stolon ( sürünücü gövde) örnekleri:
4) Rizom ile üreme:
- Ayrık otu, zencefil, bambu ,sümbül, lale, sarımsak gibi bitkilerin toprak altında ilerleyen yassılaşmış gövdeleri vardır.
- Bu gövdelere rizom denir.
- Rizom gövde üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünler de ana bitkiyle aynı genetik yapıya sahip yeni bitkiler oluşturur.
Not :
Lale, soğan , pırasa gibi bitkiler ayı zamanda soğanlı bitki olarak ta tanımlanır.
DİKKAT ET !
- SOĞANLI VE RİZOM GÖVDE, HER İKİSİDE BİTKİNİN TOPRAK ALTI BESİN DEPOLANAN GÖVDESİDİR.
- HER İKİSİ DE TOPRAK ALTI GÖVDE OLARAK GEÇER.
5) Soğan ile üreme:
- Bazı bitkilerde soğan adı verilen toprak altı gövdeleri bulunur.
- Soğan, uygun koşullarda gelişerek yeni bir bireyi oluşturur.
Örnek: Nergis, lale, sarımsak, pırasa, yemeklik soğan…
6) Yumru ile üreme:
- Patates ve yer elması gibi bazı bitkilerde, yumru adı verilen; toprak altı gövdesi
bulunmaktadır. - Bitkilerin yumruları, besin depolamak için özelleşmiş şişkin gövde kısımlarıdır.
- Bu bitkilerin yumrusundan parça alarak toprağa ekilmesi durumunda, her parçanın yeni bir birey meydana getirmesine yumru ile üreme denilmektedir.
- Yumru gövde üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünler, yavru bitkileri oluşturur.
ÖRNEK: Patates, yer elması gibi bitkilerin yassı gövdelerindeki gözler gelişerek genetik yapıları aynı olan yavru bitkileri oluşturur.
Örnek: Patates , yer elması
Not: Yumrudan koparılan parçaların gelişebilmesi için, bu parçalarda mutlaka göz adı verilen yapıların bulunması gerekir.
7) Daldırma yönteme ile üreme:
♦Bitkinin toprağa yakın kısımlarından çıkan bir dalının ana bitkiden ayrılmadan toprağa daldırılması ve ucunun açıkta bırakılması ile yeni bitki üretilmesidir.
♦Dalın toprak altında kalan kısmı, zamanla köklenir ve yeni bir bireyi meydana getirir.
Bu yöntemde :
- Bitkinin toprağa yakın yerlerden çıkan bir dal bükülür.
- Yere değen kısmının toprakla örtülmesi ve ucunun toprağın dışına çıkarılması sağlanır.
- Gömülen kısım köklendiğinde ana bitkiden ayrılarak yeni bitki elde edilmiş olur.
- Bu yöntem kök gelişimi uzun süren bazı bitki türlerinde çelikle üreme yerine kullanılır.
ÖRNEK; Fındık, asma, böğürtlen, portakal, mandalina vb. bitkiler bu şekilde çoğaltılabilir.
- Fındık, asma, böğürtlen, portakal ve mandalina gibi kök gelişimi uzun süren bitkilerin çelikle üreme yerine kullanılan bir üreme yöntemidir
Daldırma yöntemi; Ana bitki ile bağlantısı hala devam eden bir gövde parçasının üzerinde köklerin oluşmasıdır.
8) Doku kültürü ile üreme:
♦Steril (mikrop barındırmayan) şartlarda ve yapay bir besin ortamında ( kültür ortamında)bitkinin hücre, doku veya organ gibi kısımlarından yeni doku, bitki ya da bitkisel ürünlerin üretilmesidir.
♦Bitkilerin büyük bir kısmı bu yöntemle çoğaltılabilir.
♦Doku kültürü tekniği ile istenilen özelliklere sahip bitkilerin yüzlerce, hatta binlerce kopyası oluşturulabilir.
♦Bir çeşit klonlama olan bu teknikten mısır, buğday, pirinç, soya fasulyesi gibi bitkilerin ıslah çalışmalarında faydalanılmaktadır.
Ayrıca melez orkide, manolya, gül, zambak gibi değerli süs bitkilerinin hızlı çoğaltılmasında da doku kültürleri kullanılır.
♦Doku kültürü yönteminin aşamaları:
1. Virüs içerme olasılığı daha düşük olan kök ve gövde uçlarından küçük doku parçaları alınır. Bu parçalar besin ( hücre kültürü) ortamına konulur.
2. Birkaç gün içerisinde doku hücreleri bölünerek KALLUS adı verilen düzensiz doku kümesi oluşturulur.
3. Bu kümeden kallus hücreleri ayrılıp büyüme hormonu içeren ortama konulur.
4. Kallustan farklılaşan hücreler kök ve gövdeye sahip küçük bitkiler oluşturur.
♦Doku kültürü yönteminin kullanım amaçları:
a.Kaybolmakta olan türlerin korunması,
b.Üretimi zor olan türlerin çoğaltılması,
c.Ticari önemi olan bitkilerden kısa sürede çok sayıda elde edilmesi.
- Doku kültürü ile üreme; üremesi zor olan ekonomik bitkiler için kullanılan pahalı bir yöntemdir.
- Doku kültürü ile üreme bir çeşit klonlama tekniğidir.
EŞEYSİZ ÜREME KONU TARAMA
SORU 1)
I. Bölünerek üreme
II. Tomurcuklanma ile üreme
III. Sporla üreme
Yukarıdaki eşeysiz üreme çeşitlerinden hangisi çok hücreli canlılarda görülebilir?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
CEVAP:1) D
I. Bölünerek üreme (Sadece tek hücrelilerde görülür.)
II. Tomurcuklanma ile üreme (Hem tek hücrelilerde “ amip” gibi, hem de çok hücrelilerde ”hidra” , “sünger “ gibi görülebilir.)
III. Sporla üreme (Hem tek hücrelilerde “Plazmodium”(Sıtma mikrobu,protistaların protozoa türelerinden “sporlular” çeşidi.) gibi, hem de çok hücrelilerde tohumsuz bitkilerden “eğrelti otu” karayosunu “ veya mantarların büyük bir kısmı, gibi görülebilir.)
SORU 2) Arılarda görülen üreme ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
A) Erkek arılar kraliçe arı tarafından üretilir.
B) Dişi arılar eşeyli üreme sonucu oluşur.
C) Erkek arıların genetik yapısı birbirinden farklıdır.
D) Spermler mayoz bölünme ile oluşturulur.
E) Erkek arıların kromozom sayısı dişi arıların kromozom sayısının yarısı kadardır.
CEVAP:2) D
A) Erkek arılar kraliçe arı tarafından üretilir. ( DOĞRU)
B) Dişi arılar eşeyli üreme sonucu oluşur. ( DOĞRU)
C) Erkek arıların genetik yapısı birbirinden farklıdır. ( DOĞRU) Erkek arılar, kraliçe arının mayoz sonucu oluşan yumurtalarının partenogenezi sonucu oluşmuştur. Mayoz bölünme geçiren yumurta hücrelerinden oluştuğu için genetik yapı farklı olur.
D) Spermler mayoz bölünme ile oluşturulur. ( YANLIŞ) Erkek arıların spermleri mitoz sonucu oluşur. Çünkü erkek arının kromozom sayısı zaten “n “ dir. Dolayısıyla kromozom sayısı “ n “ olan hücre mayoz geçirmez.
E) Erkek arıların kromozom sayısı dişi arıların kromozom sayısının yarısı kadardır. ( DOĞRU)
HATIRLATMA:
SORU 3) Aşağıdakilerden hangisi eşeysiz üremenin genel özelliklerinden biri değildir?
A)Döllenme gerçekleşmez.
B) Değişen çevre koşullarına dayanıklı yavrular oluşur.
C) Tek ya da çok hücreli canlılarda görülebilir.
D) Eşeyli üremeye göre daha hızlı gerçekleşir.
E) Temelinde mitoz bölünme vardır.
CEVAP:3) B
A) Döllenme gerçekleşmez. ( DOĞRU)
B) Değişen çevre koşullarına dayanıklı yavrular oluşur. ( YANLIŞ ) Eşeysiz üremede bölünme mitoz bölünme olduğu için mutasyonlar olmadığı sürece oluşan yeni canlılar ana canlının aynısı olacaktır. Dolayısıyla oluşan canlının genetik yapısı değişmeyeceğinden ,değişen çevre koşullarına karşı uyumu oldukça zor olacaktır.
C) Tek ya da çok hücreli canlılarda görülebilir. ( DOĞRU)
D) Eşeyli üremeye göre daha hızlı gerçekleşir. ( DOĞRU)
E) Temelinde mitoz bölünme vardır. ( DOĞRU)
SORU 4. Aşağıdaki canlılardan hangisinin üreme şekli metagenez değildir?
A) Tohumsuz bitki
B) Plazmodium
C) Cıvık mantar
D) Küf mantar
E) Bira mayası
CEVAP:4) E
A)Tohumsuz bitki (DOĞRU)
B) Plazmodium (DOĞRU)
C) Cıvık mantar (DOĞRU)
D) Küf mantar (DOĞRU)
E) Bira mayası (YANLIŞ) Bira mayası tomurcuklanarak ürer.
SORU 5. Rejenerasyon ile ilgili,
I. Prokaryotlarda görülür.
II. Hücre farklılaşması görülür.
III. Gelişmişlik arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.
verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
CEVAP:5) E
I. Prokaryotlarda görülür. (YANLIŞ) Rejenerasyon sadece çok hücrelilerde görülür.
II. Hücre farklılaşması görülür. (DOĞRU) Hücre farklılaşması genetik çeşitlilik anlamına gelmez. Burada hücre özelleşerek, başka bir hücreye dönüşür. Bu sayede eksik olan kısımlar doldurulur.
III. Gelişmişlik arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır. (DOĞRU)
SORU 6. Aşağıdaki durumlardan hangisi sonucunda elde edilen bitkinin kalıtsal yapısının ana bitkiden farklı olması beklenir?
A) Afrika menekşesi yaprağından bir bitki üretilmesi durumunda
B) Bir süs bitkisinin yaprak uçlarındaki küçük bitkiciklerin toprağa düşüp köklenmesiyle tam bir bitki gelişmesi durumunda
C) Patates yumrusunun vejetatif tomurcuk içeren kısımlarının her birinden tam bir bitki elde edilmesi durumunda
D) Elodea’nın kırılmış sürgünlerinden tam bir bitki elde edilmesi durumunda
E) Hurma çekirdeğinin toprağa ekilmesiyle tam bir bitki elde edilmesi durumunda
CEVAP:6.E
’’ E ’’ seçeneğinde verilen hurma çekirdeği döllenme ürünüdür.
Eşeyli üreme ile oluşmuştur.
Diğer seçeneklerde verilen durumların hepsi eşeysiz üreme örnekleridir.
SORU 7. Bir araştırmada, havuç bitkisinin kökünden alınan floem hücrelerinden her birinin, kültür ortamında tam bir bitkiye geliştiği saptanmıştır.
Bu araştırmaya göre, elde edilen bitkilerle ilgili,
I. Hücreleri farklılaşıp özelleştiğinde bazı genlerini yitirmişlerdir.
II. Hücrelerinin tümü çekirdeklerinde aynı genlere sahiptir.
III. Atasal bitkiyle özdeş bitkilerdir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III
CEVAP:7. E
Soruda verilen yöntem “doku kültürü ile üreme” yöntemidir.
Eşeysiz üreme tipidir. Temeli mitoz bölünmedir.
Dolayısı ile elde edilen bitkiler atasal bitkiyle özdeş bitkilerdir. Hücreleri farklılaşıp özelleştiğinde bazı genlerini yitirmez, aktif-pasif genler değişebilir. Çekirdeklerindeki genler de aynıdır.
SORU 8. Aşağıdaki şekilde, bal arılarında üreme şematize edilmiştir.
Bal arılarının üremesinde; yumurta hücreleri mayoz, spermler mitoz bölünme ile meydana getirilmektedir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kraliçe arının yumurtaları n kromozomludur.
B) Erkek arılar n kromozomludur.
C) Kraliçe arı 2n kromozomludur.
D) İşçi arılar 2n kromozomludur.
E) Erkek arıların spermleri 2n kromozomludur.
CEVAP:8. E
Şemada bal arılarındaki partenogenez verilmiştir.
Partenogenezde erkek arılar döllenmemiş yumurtadan oluştuğu için haploit (n)’dir. diploit (2n) olamaz.
SORU 9. Rejenerasyon örnekleri olan;
I. Kertenkelede kopan kuyruğun yerine yeni bir kuyruğun gelişmesi
II. Deniz yıldızının kopan kolundan, yeni bir deniz yıldızının gelişmesi
III. Planaryada, vücudunun arka kısmından kopan bir parçadan, yeni bir planaryanın gelişmesi
IV. Ayrılmış kemik kırıklarından kemik bütünlüğünün yeniden oluşması
şeklindeki olaylardan hangileri, aynı tipte gelişmeye örnektir?
A)I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
CEVAP:9. C
I. Kertenkelede kopan kuyruğun yerine yeni bir kuyruğun gelişmesi; organ düzeyinde yenilenmedir.
II. Deniz yıldızının kopan kolundan, yeni bir deniz yıldızının gelişmesi; rejenerasyonla eşeysiz üremedir.
III. Planaryada, vücudunun arka kısmından kopan bir parçadan, yeni bir planaryanın gelişmesi; rejenerasyonla eşeysiz üremedir.
IV. Ayrılmış kemik kırıklarından kemik bütünlüğünün yeniden oluşması; doku düzeyinde yenilenmedir.
SORU 10. Bir bitkiden, kalıtsal yapısı ana bitkiyle tamamen aynı olan yeni bir bitki elde etmek için,
I. Yumurtanın kendi çiçek tozuyla döllenmesi sonucunda oluşan zigotu, doku kültüründe geliştirme
II. Gövdesinden alınan meristemi, doku kültüründe geliştirme
III. Tohumlarını, ana bitkinin yaşama ortamında çimlendirip geliştirme
uygulamalarından hangileri yapılmalıdır?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
CEVAP:10. B
I. Zigot, eşeyli üreme ürünüdür. Doku kültüründe çoğaltılması ile ana bitkiden farklı bitki oluşacaktır.
II. Gövdeden alınan meristem hücrelerinden doku kültürü ile yeni bitki elde edilmesi temeli mitoz olan eşeysiz üremedir. Ana bitki ile aynı bitkiler elde edilir.
III. Tohum eşeyli üreme ürünüdür. Çimlendirilmesi ile ana bitkiden farklı bitkiler elde edilir.
SORU 11. Aşağıdakilerin hangisinde, meydana getirilen yavrular arasında normal olarak, genetik farklılığın olması beklenmez?
A) Hermafrodit olup kendisini dölleyen canlı türlerinde
B) Partenogenezle çoğalan arılarda
C) Sporla çoğalan bitki türlerinde
D) Bitkilerde vejetatif üremeyle elde edilen yavrular arasında
E) Döllenme olayının görüldüğü türlerde
CEVAP:11. D
A) Hermafrodit olup kendisini dölleyen canlı türlerinde; Eşeyli üremedir. Farklılık beklenir.
B) Partenogenezle çoğalan arılarda; Mayoz ve döllenme görülür. Farklılık beklenir.
C) Sporla çoğalan bitki türlerinde; sporlar mayoz ile oluşur. Farklılık beklenir.
D) Bitkilerde vejetatif üremeyle elde edilen yavrular arasında; Eşeysiz üremedir. Farklılık beklenmez.
E) Döllenme olayının görüldüğü türlerde; Eşeyli üremedir. Farklılık beklenir.
SORU 12. Canlılarda görülen rejenerasyon çeşitlerinden bazıları aşağıda verilmiştir.
I. İkiye bölünen planaryanın her bir parçasından yeni bir planaryanın oluşması
II. Kırılan kemiklerin onarılması
III. Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi
IV. Deniz yıldızının kopan kollarından yeni deniz yıldızlarının gelişmesi
V. Bir kısmı alınan karaciğerimizin, eksilen kısmı tamamlaması
Hangileri doku düzeyinde, hangileri organ düzeyinde ve hangileri eşeysiz üreme sağlayan rejenerasyona örnektir?
Aşağıdaki tabloda yerlerine yazınız.
KONU BİTTİ.
Bir yanıt yazın