Bitkilerde Eşeyli Üreme
Bitkilerde Eşeyli Üreme
Bitkilerde Eşeyli Üreme
Ön Bilgi
♦ Tohumsuz bitkiler de eşeyli üreme sporlarla olur. Karayosunu, eğrelti otları gibi.
Tohumsuz (Çiçeksiz) Bitkilerde Eşeyli Üreme
- Çiçeksiz bitkilerinde eşeyli üreme metagenez (döl almaşı) ile olur.
- Bu bitkilerde; gametofit ve sporofit döl olmak üzere iki farklı döl bulunur.
Metagenez (döl almaşı):
♦ Eşeyli üremeyi eşeysiz üremenin takip ettiği bir üreme şekli vardır.
Tohumsuz Bitkilerde Eşeyli Üreme
- Çiçeksiz bitkilerin en önemlileri; karayosunları, at kuyrukları, ciğer otları, eğrelti otlarıdır.
- Çiçek, tohum ve meyve oluşumu görülmez.
- Üremeleri metagenez(döl almaşığı) ile olur.
- Gamet oluşturan yapıya gametofit, spor oluşturan yapıya sporofit denir.
- Gametofit üzerinde erkek üreme hücrelerini oluşturan yapıya anteridyum, dişi üreme hücrelerini oluşturan yapıya arkegonyum denir.
- Gametofit (n) kromozomlu, sporofit (2n) kromozomludur.
- Gametofit üzerindeki arkegonyum ve anteridyum mitozla sperm ve yumurta oluştururlar. Bunlar döllenerek 2n
- kromozomlu sporofiti oluşturur. Sporofit mayozla spor oluşturur. Spor döllenme yapmadan n kromozomlu gametofiti oluşturur.
Not:
Karayosunlarının metagenezinde gametofit birey daha uzun sürer. Eğrelti otlarında ise sporofit birey daha uzun sürer. Evrimsel açıdan sporofit bireyin uzun sürmesi gelişmişliktir.
Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üreme
» Tohum üretebilen iletim demetli bitkilerdir.
» Tohum, uygun olmayan ortam koşullarına dayanma gücüne sahip çok hücreli bir yapıdır.
Açık Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üreme :
- Bu bitkilerin çiçeklerine kozalak denir. Bu bitkilerde kapalı tohumlularda olduğu gibi tohum ve tohum taslaklarının gelişeceği ovaryumlar bulunmaz.
- En tipik açık tohumlu bitkiler çamdır.
- Açık tohumlu bitkilerde dişi ve erkek gametofitler ayrı kozalaklarda üretilen farklı sporlardan gelişirler.
- Küçük olan kozalaklar Erkek Kozalaklardır.
- Bu kozalaklar mikrosporları oluşturur.
- Mikrosporlar ise polenleri oluşturur.
- Daha büyük olan tohum taslağı taşıyan kozalaklar Dişi Kozalaktır.
- Bu kozalaklar megasporları oluşturur.
- Açık tohumlu bitkilerde döllenme, tozlaşma, tohum oluşumu birkaç yıl alır.
» Tohumlu (çiçekli ) bitkilerde eşeyli üreme tohumlarla sağlanır.
» Tohumlu bitkilerin üreme organı çiçektir.
Tohumlu Bitkiler İkiye Ayrılır.
1.açık tohumlu bitkiler
2.kapalı tohumlu bitkiler
» açık ve kapalı tohumlu bitkilerin çiçekleri farklılık gösterir.
» açık tohumlu bitkilerin çiçeklerine kozalak denir.
» erkek ve dişi kozalaklar birbirinden farklıdır.
» dişi kozalaktaki tohum taslakları, kozalak pulları üzerinde açıkta bulunur.
» erkek kozalaklar ise polenler oluştururlar
» polenler rüzgar aracılığıyla dişi kozalaklara taşınır.
» Kapalı Tohumlu Bitkilerin Çiçeği, Kozalağa Göre Daha Çeşitli Ve Gösterişlidir.
Bitkilerde Eşeyli Üreme
» Bu kısımda anlatılan konu; ‘’Kapalı Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üremedir.’’
- Eşeyli üreyen bitkilerde mayozla oluşan hücrelere ’’ Üreme Hücreleri ‘’ denir.
- Bitkilerin; Tozlaşma, döllenme, tohum ve meyve oluşumu gibi olayları, çiçekte gerçekleşir.
- Embriyo, dölleneme sonucu Tohumun içinde oluşur.
- Uygun koşullarda tohumun çimlenmesi ile yeni bir bitki meydana gelir.
Çiçekli Bir Bitkinin Yaşam Döngüsü:
» Çiçekli bir bitkinin çiçek açmasından yeni bir bitkinin oluşup gelişmesine kadar olan olaylar dizisine bitkinin ” HAYAT DÖNGÜSÜ ” denir.
Çiçekli Bir Bitkinin Yaşam Döngüsünde Sırasıyla Gerçekleşen Olaylar:
1- Tozlaşma,
2-Döllenme,
3- Zigot oluşumu
4- Embriyo oluşumu
5- Tohum meyveye dönüşür.
6- Tohum çimlenir.
7- Büyüme ve gelişme. (Genç bitki gelişir. Genç bitkiler de zamanla olgun bitkilere dönüşür.)
Çiçeğin Yapısı ve Kısımları
- Tozlaşma, Döllenme, Tohum ve Meyve oluşumu çiçek yapısında meydana gelir.
- Çiçek sapının ucunda çiçek tablası olarak bilinen genişlemiş bir yapı yer alır.
Çiçeğin, dıştan içe doğru kısımları;
1- Çanak Yapraklar,
2- Taç Yapraklar,
3- Erkek Organ,
4- Dişi Organdan Oluşur.
ÇİÇEK TABLASI:
1- Çiçeğin üreme organlarını taşır.
2- Üremeye doğrudan katılmaz.
ÇANAK YAPRAK ( Kaliks ) :
1- Çiçeğin en dışında yer alan, çoğunlukla yeşil renkte olan ve tomurcuk halindeyken iç kısımdaki organları korumakla görevli kısım olup, bitkilerde fotosentez YAPABİLİR.
2- Üremede görevi yoktur.
3- Çanak yaprakların her birine ‘’Sepal’’ denir.
TAÇ YAPRAK ( Korolla ):
1- Genellikle renkli ve kokulu tek ya da birkaç sıralı yapraklardır.
2- Böcekleri ve diğer tozlaştırıcıları kendine çekerek tozlaşmaya yardımcı olur.
3- Ayrıca iç kısımlardaki yapıları da korur.
4- Fotosentez YAPMAZ.
5- Taç yaprakların her birine ‘’Petal’’ denir.
6- Bol miktarda kromoplast ve Golgi bulundurur.
Erkek Üreme Organı (Stamen):
» İki kısımdan oluşur. Bunlar:
1- Başçık (Anter)
2- Sapçık (Flament)
- Başçıkların her biri sapçıkla çiçek tablasına bağlanmıştır.
- Başçık polenlerin (çiçek tozu) oluştuğu kısımdır.
- Polen keseleri burada bulunur.
- Başçığın kesiti alındığında dört bölmeli bir yapı göze çarpar.
- Bölmelerin her birinde polen keseleri bulunur.
- Polen keseleri polenleri üretir.
Çiçekli Bitkide Erkek Organın Yapısı:
Dişi Üreme Organı (Pistil) (Karpel):
- Çiçeğin içte kalan son bölümüdür.
- Dişi organı meydana getiren değişime uğramış yapraklara meyve yaprağı denir.
- Bir çiçek bir veya birden fazla dişi organa sahip olabilir.
- Dişi organı oluşturan her yaprağa Karpel (meyve yaprağı) denir.
» Dişi organ üç bölümden oluşur:
1- Tepecik (Stigma)
- Dişicik borusunun üstünde bulunan , polenlerin tutunduğu ve çimlendiği nemli yapışkan kısımdır.
2– Dişicik Borusu ( Stilus)
- Yumurtalığın tepeciğe kadar uzanan boyun kısmıdır.
- Polen tüpü burada gelişir.
3– Yumurtalık (Ovaryum)
- Dişi organın alt kısmında bulunan genişlemiş yapıdır.
- İçinde tohuma dönüşecek tohum taslakları bulunur.
- Bunların sayısı türe göre değişir.
Çiçek Çeşitleri:
TAM ÇİÇEK:
- Hem erkek hem de dişi organlara sahip çiçeklere “ Tam Çiçek (Hermafrodit = Erselik) ” denir.
Kiraz, elma, şeftali, bezelye, çilek ,ceviz vb.
EKSİK ÇİÇEK:
- Sadece erkek organ veya sadece dişi organ bulunduran çiçeklere “Eksik Çiçek “ denir. Eğer bir eksik çiçekte ,sadece “erkek organ” varsa “Erkek Çiçek”, sadece “dişi organ” varsa “Dişi Çiçek” denir.
- Söğüt ,kavak , ceviz , fındık, dut vb.
TEK EVCİKLİ BİTKİ ( Monoik ) :
- Erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde bulunuyorsa Tek Evcikli Bitki (Monoik) denir. Yani aynı ağacın dalları üzerinde sadece dişi veya sadece erkek organları bulunduran çiçekler ayrı ayrı bulunuyorsa Monoik bitki denir.
- Meşe, mısır, ceviz, fındık, kavun, karpuz vb. Bir mısır bitkisinin koçanı dişi çiçek kümesinden, püsküller ise erkek çiçeklerden oluşur.
İKİ EVCİKLİ BİTKİ ( Dioik ) :
- Erkek ve dişi çiçekler aynı türe ait farklı bitkiler üzerinde bulunuyorsa İki Evcikli Bitki (Dioik) denir. Yani aynı türün farklı ağaçları üzerinde sadece dişi veya sadece erkek organları taşıyan çiçekleri olan ağaçlara Dioik bitki denir.
- Hurma, söğüt, kavak, incir, kivi vb.
Çiçekli Bitkilerde Üreme Hücrelerinin (Gametlerin) Oluşumu ve Tozlaşma
⇒Çiçekli bitkilerde eşeyli üreme dört temel basamakta gerçekleşir. Bunlar;
1- Üreme Hücrelerinin Oluşumu
A) Erkek Üreme Hücresi ( Polen ) Oluşumu
B) Dişi Üreme Hücresi ( Yumurta ) Oluşumu
2- Tozlaşma
3- Döllenme
4- Tohum Oluşumu
1- Çiçekli Bitkilerde Üreme Hücrelerinin Oluşumu
A) Polen ( Erkek Üreme Hücresinin ) Oluşumu:
1- Polenler (çiçek tozları) erkek organın başçığındaki Polen Keselerinden oluşur.
2- Polen keselerinde çok sayıda diploit (2n) kromozomlu “ Polen Ana Hücresi ”
(Mikrospor Ana Hücresi ) bulunur.
3- Her bir “Mikrospor ana hücresi” mayoz bölünme ile “ Mikrospor “ denilen
haploit (n) kromozomlu 4 tane hücre oluşturur.
4- Daha sonra, her bir Mikrospor (n) çekirdeği “ Endomitoz ” geçirerek ikişer
çekirdekli polenleri oluşturur.
( Endomitoz: Endomitozda çekirdek bölünmesi gerçekleşirken , sitoplazma bölünmesi gerçekleşmez . Bu durumda çekirdek iki katına çıkar ancak sitoplazma bölünmediği için sadece bir hücre vardır. )
5- Polende bulunan iki çekirdeğin kalıtsal yapısı aynı olmasına karşın, biri küçük diğeri büyüktür. Büyük olan çekirdek “ Vejetatif Çekirdek ”, küçük olan “ Generatif Çekirdek ” olarak adlandırılır.
VEJETATİF (TÜP) ÇEKİRDEK:
- Tozlaşmadan sonra dişicik borusunun içinde “Polen Tüpünü” oluşturur ve kaybolur.
- Bu tüp (vejetatif) çekirdek; Bölünmez. Sadece polen tüpünün oluşumunu kontrol eder.
GENERATİF (ÜRETKEN) ÇEKİRDEK:
- Yumurtayı dölleyen çekirdektir.
- Tozlaşmadan sonra polen tüpünde endomitoz geçirerek 2 sperm çekirdeğini oluşturur.
- Generatif çekirdek tozlaşmadan sonra ;bölünür ve sperm çekirdeklerini kontrol eder.
UNUTMA !
1– Generatif çekirdek sperm çekirdeklerini, vejetatif çekirdek ise polen tüpünü oluşturur.
2– Polenler, polen keselerindeki polen ana hücrelerinin (mikrospor ana hücrelerinin) art arda 1 mayoz ve 1 mitoz bölünme geçirmeleri ile oluşur.
Polenin Yapısı:
1- Çift katlı zarla çevrilidir.
2- İç zar canlı dış zar cansızdır.
3- Dış zar delikli olup, bitki türüne göre değişik şekil, yapı, renk ve desenlere sahiptir.
4- Polen dış zarı üzerinde Por denilen açıklıklar bulunur.
5- Arkeolojide de polenlerin bu özelliğinden yararlanılarak kazı yapılan alanlarda, ilgili dönemde hangi bitkilerin yaşadığı belirlenebilir.
6- Rüzgârla tozlaşan bitkilerin polenleri düz yüzeyli ve hafif; böcek vb. canlılarla tozlaşan bitkilerin ise genellikle desenli ve çıkıntılıdır.
NOT !
» Bitkilerin polenleri türe özgü olup, sınıflandırılmalarında kullanılır.
B) Yumurta ( Dişi Üreme Hücresi ) Oluşumu:
1- Dişi üreme hücresi olan yumurta, dişi organın yumurtalığında oluşur.
2- Yumurtalığın içinde, ileride tohuma dönüşecek tohum taslakları bulunur.
3- Tohum taslağının üzerindeki örtüyü oluşturan tabakalar arasındaki açıklığa “MİKROPİL” denir.
4- Yumurtalığın tohum taslağında bulunan diploit (2n) kromozomlu Megaspor Ana Hücresi tohum taslağı içinde mayoz geçirerek haploit (n) kromozomlu dört megaspor hücresini meydana getirir.
5- Genellikle bu dört megasporun üçü erir; kalan megaspor büyür ve üç kez mitoz (endomitoz) geçirerek “ n ” kromozomlu sekiz adet çekirdek oluşturur.
( Hatırlatma: Burada oluşan dört megaspor hücresinin üçünün eriyerek kaybolmasının nedeni aynı insanlardaki yumurta hücresinde olduğu gibi tek bir hücrenin bol sitoplazmaya sahip olarak daha iyi gelişmesi ve büyümesi içindir.)
6- Tohum taslağının döllenmeye hazır hale geldiği sekiz çekirdekten oluşan bu yapıya “Embriyo Kesesi” denir.
Not !
- Embriyo kesesindeki bu çekirdekler, çok az miktarda da olsa sitoplazmaya sahip olduklarından hücre olarak da adlandırılabilir.
Embriyo Kesesindeki Çekirdeklerden;
1- İki tanesi merkeze yerleşir. Merkeze yerleşen bu hücrelerin sitoplazmaları birbirine kaynaşarak birleşir. Böylece iki çekirdekli bir hücre gibi görünür ve Polar (Kutup) Çekirdekler adını alır.( Polar çekirdek= n + n = 2n dir.) Polar çekirdekler döllenme sırasında generatif çekirdek tarafından oluşturulan iki tane ( n) sperm çekirdeğinden bir tanesi ile döllenerek, ileride endospermi ( besi dokuyu) oluşturacak olan ‘’endosperm çekirdeğini (3n) ‘’ oluşturur.
2- Üç tanesi, embriyo kesesinin alt kısmına yerleşir. Bunların ortada olanı Yumurta Hücresini oluşturur. Mikropil (polen tüpünün tohum taslağına girdiği açıklık) tarafına yerleşir. İki yanında ise Sinerjit (Arkadaş) Çekirdekler yer alır.
3- Kalan üç tanesi de Antipot Çekirdek adını alır ve karşı kutba (üst kısma) yerleşir.
Sinerjit Çekirdekler:
» Yumurta hücresini besler ve desteklik sağlar.
» Polen tüpünün cezbedilmesi (etkilenmesi) ve ona yol gösterilmesi işlevini görür.
Antipot Çekirdekler:
» Antipotların tam işlevi bilinmemekle birlikte;
» Embriyo kesesinin beslenmesinden sorumlu olduğu düşünülmektedir.
♦ Yumurta hücresi oluşurken, art arda 1 mayoz ve 3 mitoz bölünme görülür.
♦ Embriyo kesesindeki 8 haploit (n) çekirdeğin kalıtsal bilgileri aynıdır.
♦ Mayoz bölünme sonucu oluşan megasporun, büyüyerek 3 endomitoz geçirip 8 çekirdekli embriyo kesesi oluşturmasına ”Haploit Büyüme Evresi ”denir. Bu evre hayvanlarda görülmez.
UNUTMA:
» Hayvanlarda gametler genellikle mayoz bölünme ile olur.
» Bitkilerde ise mayozla meydana gelen haploit (monoploit) hücreler, gerçek gamet değildir.
» Bitkilerdeki bu haploit hücreler mitoz bölünme ile gerçek üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Bu sürece “Haploit (Monoploit) Gelişim Evresi” denir.
2- Tozlaşma:
- Erkek organ başçığında oluşan polenin dişi organ tepeciğine ulaşmasına Tozlaşma ( polinasyon ) denir.
- Tozlaşma; rüzgar, böcek, yağmur, insan, veya herhangi bir hayvan etkisiyle de gerçekleşebilir. (İnsan tarafından tarımsal amaçlı bilinçli olarak yapılan tozlaşmaya ‘’suni tozlaşma’’ denir.)
- Rüzgarla tozlaşan bitkilerde daha çok polen üretilir. ( (Polen sayısının çok olması rastgele tozlaşmayı kolaylaştırır.)
Tozlaşmayı kolaylaştıran adaptasyonlar:
a- Taç yaprakların renkli olması.
b- Nektar (bal özü) salgısı. (Dişi organın tepecik kısmı, polenin yapışması ve çimlenebilmesi için bir salgı üretir.)
c- Polenlerin çok sayıda ve hafif olması.
d- Dişi organa ait tepeciğin yapışkan ve tüylü olması.
⇒Genel olarak iki tip tozlaşma görülür.
1- Kendi Kendine Tozlaşma:
- Bir bitki poleninin aynı çiçeğin dişi organının tepecik kısmına ulaşması kendi kendine tozlaşmadır.
- Erkek ve dişi gametlerin üretiminin aynı zamana rastlaması gerekir.
- Çapraz tozlaşmaya göre daha az çeşitlilik oluşur.
2- Çapraz Tozlaşma:
- Bir bitki poleninin başka bir çiçeğin dişi organının tepecik kısmına ulaşması çapraz tozlaşmadır.
- Çeşitlilik artar.
- Böyle tozlaşan bitkiler çevresel değişikliklere daha iyi uyum sağlayarak yayılır.
- Bir bitkide erkek ve dişi organ bulunmasına karşın, erkek ve dişi gametler farklı zamanlarda olgunlaştırılıp başka bir bitki poleni ile tozlaşma yapılır.
NOT !
» Bir çok çiçek kalıtsal çeşitliliğini artırabilmek için kendi polenleri yerine, aynı türe ait diğer çiçeklerin polenleriyle tozlaşır.
» Bu nu sağlamak için erkek ve dişi organlar farklı zamanlarda olgunlaşır.
» Bazı bitkilerde dişi organ uzun olmasına karşın; erkek organ kısadır.
» Bu durum bitkinin yabancı tozlaşma (çapraz tozlaşma) yaparak çeşitliliği arttırmasına yönelik bir adaptasyondur.
» Tozlaşma sonrasında gerçekleşecek döllenme ve gelişme sürecinin meydana gelmesi ile oluşan yavru canlılar arasında gözlenen çeşitlilik kendi kendine tozlaşma sonrasında gerçekleşen üreme ve gelişme süreci sonucunda meydana gelen bireyler arasında görülen çeşitlilikten daha fazladır.
3- Döllenme:
♦Döllenme olayında gerçekleşen olaylar sırası ile;
1- İlk basamak tozlaşmadır. Tozlaşma ile polen tanesi dişicik tepesine ulaşır.
2- Polen tanesi, tepeciğin nemini emer ve çimlenerek polen tüpünü meydana getirir. (Polen tüpünü, vejetatif çekirdek oluşturur.) Polen tüpü, sinerjitlerin oluşturduğu kimyasal sinyallerin etkisi ile ovaryumun dişicik borusunun içinde embriyo kesesine doğru bir hortum şeklinde büyür.
(Bitkilerde döllenme sırasında polen tüpünün embriyo kesesine doğru ilerlemesi bir pozitif kemotropizmadır.)
3- Generatif hücre mitoz ( endomitoz) bölünme geçirerek haploit (n) iki çekirdekli sperm hücresi oluşur.
» Vejetatif, generatif ve sperm çekirdeklerinin kalıtsal bilgisi aynıdır.
4- Polen tüpünün ucu, tohum taslağının Mikropil denilen açıklığına ulaştığında erir ve tüpteki iki sperm hücresi embriyo kesesine girer.
⇒Embriyo kesesinde çift döllenme meydana gelir.
Çift Döllenme:
•İki sperm çekirdeğinin ”embriyo kesesindeki” farklı hücrelerle birleşmesine Çift Döllenme denir.
1. Döllenme:
•Spermlerden (n) bir tanesinin yumurta hücresini dölleyerek zigotu (2n) oluşturmasıdır. Zigot mitoz bölünmelerle bitki embriyosunu (2n) ve çeneği (2n) meydana getirir.
I. Döllenme Mitoz
Sperm (n) + Yumurta (n) →→→→ Zigot (2n) →→→→ Embriyo (2n)
2.Döllenme:
•İkinci sperm (n) çekirdeği ise embriyo kesesinin merkezinde yer alan iki polar çekirdekle (n + n) birleşerek Triploit (3n) Endosperm Çekirdeğini oluşturur.
•Endosperm, tohumda embriyo için depolanmış besin kaynağıdır.
II. Döllenme Mitoz
Sperm(n)+Polar çekirdekler(n+n)→→→Triploit çekirdekler(3n)→→→Endosperm(3n)(besi doku)
NOT !
- Açık Tohumlu Bitkilerde Çift Döllenme olmaz.
- Çift Döllenme Kapalı Tohumlu Bitkilere özgüdür.
» Döllenme sonucu oluşan zigot mitoz bölünmeler geçirerek embriyoyu oluşturur.
»Triploit Çekirdek (3n) ise mitoz bölünmelerle Besi Dokuyu (Endosperm) oluşturur.
»Besi dokuda yine mitozla çenek denilen yapıları oluşturur.
»Besi doku yani çenek denilen yapı bitki fotosentez yapıp kendi besinini yapabilene kadar başka bir ifadeyle toprak üstünde yapraklar oluşana kadar bitkinin beslendiği yapıdır.
» Döllenmeden hemen sonra Sinerjit ve Antipot hücreler kaybolur.
- Embriyo kesesinde bulunan Sinerjit ve Antipot adı verilen hücreler döllenmelere katılmazlar.
- Bu hücreler döllenmeye yardımcı olurlar.
- Örneğin; sinerjitler polen tüpünün mikropile doğru boru şeklinde uzamasını sağlayan cezbedici (etkileyici) kimyasallar salgılar ve döllenme esnasında besin olarak kullanılırlar.
Hatırlatma:
NOT !
» Hayvanlarda besi doku (çenek) görevini , ” Vitellüs ” denilen yapı gerçekleştirir.
Dikkat !
• Zigotun mitoz bölünmeler geçirmesi ile embriyo oluşur.
• Döllenmeden sonra tohum taslağının dış kısmı tohum kabuğuna dönüşür.
• Endosperm de tohuma çimlenme sürecine girinceye kadar besin sağlar.
» Yumurtalıkta bulunan tohum taslağı sayısı kadar yumurta oluşur.
» Tohum kabuğu ve meyvenin genotipi dişi bireyinki ile aynıdır.
4- Tohum oluşumu:
» Bitkide çift döllenme gerçekleştikten sonra tohum yapısı oluşur.
Buna göre
- Tohum taslağı, Tohuma dönüşür.
- Yumurtalık çeperleri ise tohumları kuşatan Meyveye dönüşür. ( Başka bir ifadeyle; Dişi organın da farklılaşmasıyla meyve oluşur, denebilir. )
» Tohum, embriyo gelişirken bitkinin türüne göre protein, yağ, nişasta, vitamin vb. depolar.
» Tohum meyvenin içinde bulunur.
Tohumun kısımları:
Bir tohum dıştan içe doğru;
1- Tohum Kabuğu,
2- Besi Doku (Endosperm)
3- Embriyo (Embriyonik Kök , Embriyonik Gövde ve Çeneklerden Oluşur.)
olmak üzere üç kısımdan meydana gelir.
TOHUM = Embriyo + Endosperm ( besi doku) + Tohum Kabuğu
- Tohum uygun şartlar altında gelişerek yeni bitkiyi oluşturur.
- Tohum dormansi ( uyku) halindedir.
- Metabolizma hızı düşüktür.
NOT !
» Embriyo, tohum oluşumunun sonlarına doğru içindeki su oranının büyük kısmını kaybeder.
» Embriyo su kaybedince gelişimi de durur ve çimlenme zamanına kadar Minimum ( Bazal ) Metabolizma yaparak uzun süre canlı kalabilir. Bu süreye “ Uyku Hali “ ( Dormansi ) denir
» Tohumun dormansi durumunun devam etmesi bitkisel hormonlardan Absisik Asit (ABA) sağlar
Örneğin;
• Nohut tohumu birkaç yıl Dormansi halinde kalabilirken; Hindistan cevizi çok daha uzun yıllar Dormansi halinde kalabilir.
1- Tohum Kabuğu:
- Tohum kabuğu, 2n yapıda olup, ana bitki ile aynı kalıtsal yapıdadır.
- Tohum taslağının dış çeperlerinin kalınlaşması ile meydana gelir.
- Kabuğun hücre çeperlerinde Lignin ve Süberin gibi maddeler birikir.
- Kabuk embriyoyu olumsuz çevre şartlarına karşı korur.
- Böylece embriyo çimlenme yeteneğini kaybetmeden uzun süre kalabilir.
Bir tohumun çimlenme gücünü koruyabilmesi (Uyku durumu süresi);
a. Tohum kabuğu kalınlığına,
b. Tohumdaki su miktarının azlığına,
c. Endospermdeki ( besi doku) besin miktarına,
d. Endosperm miktarı da yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.
Tohumun kabuğu gaz alışverişine izin vermez. Bu nedenle;
a. Kuru tohum: Etil alkol fermantasyonu yapar.
b. Çimlenmiş tohum: Oksijenli solunum ve fotosentez yapar.
2- Endosperm:
- Kapalı tohumlularda polar çekirdeklerin döllenmesi ile oluşan Triploit (3n) kromozomlu hücrelerden oluşur.
- Bunun için genotipi ana bitkiden farklıdır.
- Endosperm, çimlenme sırasında embriyonun kullanacağı besin maddelerini depo eder.
- Endosperm, embriyoyu fotosentez yapıncaya kadar besler.
- Endosperm 3n, çenekler (kotiledonlar) 2n kromozomludur.
- Tohumun beslenmesinde, endosperm ve çenekler görev yapar.
- Çenek (kotiledon), endospermden aldığı besini embriyoya aktarır.
- Bazı dikotil bitkilerde çenekler, endosperm içindeki besini alarak çok fazla büyür ve endospermin yok olmasına neden olur.
NOT :
- Birçok çift çenekli bitkide ( örneğin; fasulye )olgun tohumlar endosperm içermez.
- Bu bitkilerde tohumun gelişimi tamamlanmadan önce endospermde bulunan besin maddeleri çeneklere gönderilir.
- Tohumun çimlenmesi için gerekli olan besin maddeleri çeneklerde depo edilir.
- Çenekler toprak üstüne çıktıklarında fotosentez yapmaya başlarlar ve tohum yaprağı adını alırlar. Bitkinin ilk gerçek yaprakları geliştiğinde ise dökülürler.
3- Embriyo:
» Zigotun gelişmesiyle (çok sayıda mitoz geçirmesiyle) oluşur.
» Embriyo 2n yapıda olup yumurtanın döllenmesi ile oluştuğu için ana bitkiden farklı genotipdedir.
Embriyonun yapısında;
- Embriyonik kök
- Embriyonik gövde
- Çenek (tohum yaprağı)
bulunur.
» Embriyonik kök, bitkinin Kök Sistemini oluşturur.
» Embriyonik gövde ise Sürgün Sistemini oluşturur.
» Embriyonun çenek yaprakları tek çenekli (monokotiledon)bitkilerde bir, çift çenekli (dikotiledon)bitkilerde iki, açık tohumlu bitkilerde ise ikiden fazladır.
Çenek:
- Tohumlu bitkilerde embriyoyu kaplayan etli kısma Çenek denir.
- Çenek(kotiledon) ,endospermden aldığı besini embriyoya aktarır.
- Tohum taslağında bir çenek bulunan bitkilere ‘’ tek çenekli’’, iki çenek bulunan bitkilere ‘’ çift çenekli bitkiler’’ denir.
UNUTMA !
Tozlaşmadan Önce Oluşan Yapılar:
- Mikrospor
- Polen ( üretken ve tüp çekirdek )
- Megaspor
- Embriyo Kesesi ( yumurta hücresi ,polar çekirdekler, Antipot ve Sinerjit hücreleri )
Tozlaşmadan Sonra Oluşan Yapılar:
- Polen Tüpü
- Sperm Çekirdekleri
- Zigot
- Embriyo
- Triploit Hücre
- Endosperm (Besi Doku)
Tohumun Özellikleri:
1. Canlıdır.
2. Az miktarda su bulundurur.
3. İçinde embriyo olduğu için bitkinin bütün özelliklerini taşır.
4. Uygun şartlarda çimlenebilir.
5. Çimleninceye kadar besin üretemez yani fotosentez yapamaz.
6. Çimleninceye kadar çeneklerdeki besinlerle beslenir.
7. Zamanla kuru ağırlığını kaybeder.
Tohumların Yayılmasını Kolaylaştıran Adaptasyonlar
- Kuru, tüylü, kanat oluşturan meyveler rüzgar ile uzaklara taşınabilir.
- Bazı tohumlar da meyve kabuğunun kuruyup dökülmesi sonucu çevreye yayılır.
- Bazı dikenli meyve kabukları; hayvanların kürklerine, kuşların tüylerine ve insan giysilerine tutunarak taşınır.
- Bazı bitkiler tohumlarını dışarı fırlatıp atarak yayılmayı sağlar.
- Bazı meyvelerin çekirdekleri hayvanlar tarafından sindirilmeden başka alanlara bırakılabilir.
- Bazı hayvanlar tohumları sonradan yemek için çeşitli yerlere gömerler. Bu şekilde unutulan tohumlar uygun şartlarda toprakta çimlenerek büyüyebilir.
- Yağmurlar da tohumların dağılmasında etkilidir.
Meyve Oluşumu
» Meyve, döllenmeden sonra yumurtalığın (dişi organın) farklılaşmasıyla oluşur.
Meyvenin Görevi:
Meyvenin genel olarak iki temel görevi vardır. Bunlar:
1- Tohumu Dış Etkilerden Korumak:
•Tohumun gelişme süresince onu fazla su kaybından , hastalıklardan , böceklerden ve diğer zararlı etkilerden korumaktır.
2- Tohumun Yayılmasını Sağlamak:
•Tohumlar ana bitkini hemen dibine düşerse ,yavru bitki ; su, güneş ışığı ,mineral ,için rekabete girer.
Meyve sayesinde tohum daha uzaklara taşınmış olur. Meyvenin yayılmasında hayvanlar ,su rüzgar gibi faktörler etkilidir.
Meyvenin Çeşitleri:
Basit Meyve: Tek bir dişi organın farklılaşmasıyla oluşan meyveler denir. Örneğin; Kayısı, üzüm, erik, şeftali, kiraz gibi.
Bileşik Meyve: Birden fazla dişi organın farklılaşmasıyla oluşan meyvelere denir. Örneğin; Dut, böğürtlen, ananas, çilek gibi.
Gerçek Meyve: Sadece dişi organın farklılaşmasıyla oluşan meyvelere denir. Örneğin; Erik, üzüm, şeftali gibi.
Yalancı Meyve: Dişi organın yansıra taç̧ yaprak, çiçek tablası gibi yapıların farklılaşmasıyla oluşan meyvelere denir. Örneğin; Ayva, elma, çilek, armut gibi.
Not !
1- Kapalı tohumlu bitkilerde ,tohum oluştuktan sonra ; ovaryum gelişerek meyveyi oluşturur.
2- Açık tohumlu bitkilerde ovaryum bulunmadığından meyve oluşumu gerçekleşmez.
3- Her meyve yenmez. Örneğin; ceviz ve fındık gibi bitkilerdeki meyve kısmı kabuktur. Dolayısıyla da yenmez. Yenen iç kısım ise tohumdur.
4- Partenokarpik Meyveler : Bazı bitkilerde tohum oluşmadan meyve gelişebilir. Böyle meyvelere “Partenokarpik Meyveler” denir. Örneğin; Muz, Çekirdeksiz Üzüm.
DORMANSİ ve ÇİMLENME
DORMANSİ (Tohumun Uyku Evresi):
•Tohumun, kuru ve soğuk koşullar gibi uygun olmayan şartlarda, çok düşük metabolizma (bazal metabolizma diyebiliriz) ile uyku halinde kalarak canlılığı korumakta ve neslin devamını garanti altına almaktadır.
Buna göre;
⇒Dormansi; Tohumun uygun olmayan şartlarda metabolizmasını en düşük seviyede kullanarak kendini korumaya çalıştığı durgunluk veya uyku hali olarak tanımlanabilir.
Dormansi Hakkında Unutmamamız Gerekenler:
»Bitki tohumunun, oluşmasından çimlenmeye başlamasına kadar geçen süre de Dormansi olarak da tanımlanabilir.
»Dormansi, metabolizmanın çok yavaş olduğu büyüme ve gelişmenin olmadığı dönemdir.
»Bitkinin dormansi halinde kalması “Absisik Asit ( ABA) ” hormonu sayesinde olur.
»Tohumun dormansi haline girmesinde tohumda ki su miktarının % 15 in altına düşmesi de etkilidir. Çünkü ,enzimler suyun ortamda %15 in altında olması halinde aktifleşemez dolayısıyla da iş yapamazlar.
»Dormansiden çıkması ise “Giberellin“ hormonu sayesinde olur.
»Dormansi süresi tohum kabuğuna ve besin miktarına bağlıdır ve bitkinin türüne ve çevre koşullarına göre değişir.
•Dormansi olayı bazı durumlarda bir gün sürerken bazen de yüz günden fazla sürdüğü görülmüştür.
Örneğin; söğüt ve kavak bitkilerinin tohumları birkaç gün, salatalık tohumları 10 gün, bazı baklagillerin tohumları ise 150 yıldan fazla canlı kalabilir.
•Dormansi (uyku durumu) süresi tohumun bazı özelliklerine de bağlıdır.
Örneğin; Bir tohumun çimlenme gücünü koruyabilmesi (Uyku durumu süresi);
a. Tohum kabuğunun kalın ve sert olmasına
b. Tohumdaki su miktarının azlığına
c. Endospermdeki besin miktarına
d. Endosperm de yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.
ÇİMLENME:
•Bitkinin çimlenmesi için dormansinin kırılması, bitkini yetiştiği çevre koşullarıyla ilgilidir. Çevresel faktörler uygun hale geldiğinde tohum dormansi evresinden çıkar ve çimlenir.
⇒Çimlenme;
•Olgunlaşmış bir tohumdaki embriyonun uygun koşullarda yeni bir bitkiyi oluşturmak üzere tohum kabuğunu çatlatarak dışarı çıkıp gelişmesine Çimlenme denir.
Çimlenmeyi Etkileyen Çevresel Faktörler:
1- Su: ( Su, enzim faaliyetini etkiler. Su belirli bir oranda ( en az % 15 ) olmadığı sürece çimlenme gerçekleşmez.)
2- Oksijen: ( Oksijen, hücresel solunumun gerçekleştirilmesi için gereklidir. )
3- Sıcaklık: ( Sıcaklık, enzim faaliyetini etkiler. Difüzyon ve osmoz hızını etkiler. 25-30 °C, bitkinin çimlenmesi için uygun sıcaklıktır.)
Dikkat!
♦ Çimlenme için ışık ,toprak ve karbondioksit gerekli değildir.
♦ Işığın sadece bazı bitki tohumlarının ( tütün gibi .)çimlenmesinde önemli bir etkisi olabiliyor.
» Çimlenmenin başlangıcındaki tohumdaki embriyo hücreleri fotosentez yapmaz.
» Endosperm ( besi doku) yapısındaki besinlerin hidrolizi sonucunda oluşan monomerler solunumda kullanılır ve embriyo hücrelerinin bölünüp çoğalması için gerekli enerji sağlanmış olur.
» Bu nedenle çimlenmekte olan tohumun kuru ağırlığında bir azalma olur.
Unutma !
- Tohum çimlenirken sadece solunum yapar.
- Bu nedenle tohumun kuru ağırlığı azalır.
Dikkat Et !
» Tohum çimlenmesi bittikten sonra, ortamda ışık varsa; bitki fotosentez yapmaya başlar ve bitkinin ağırlığı artmaya başlar.
» Tohum çimlenirken ortamda yeteri kadar oksijen yoksa; tohum etil alkol fermantasyonu yapmaya başlar.
Çimlenme Sırasında Gerçekleşen Olaylar:
1- Tohum çimlenme sırasında suyu ozmosla alır.
2- Su alan tohumun hacmi artar ve tohum kabuğu çatlar.
3- Bu sırada embriyo mitoz geçirir.
4- Oluşan hücrelerin farklılaşması sonucu ilk olarak embriyonik kök, daha sonra da embriyonik gövde oluşur.
5- Embriyonik kökten gerçek kök, embriyonik gövdeden ise gerçek gövde meydana gelir.
- Çift çenekli bitkilerde (bezelye hariç) çenekler çimlenirken toprak üstünde kalır.
- Tek çenekli bitkilerde çenekler çimlenirken toprak altında kalır.
DİKKAT !
• Çimlenme için en önemli faktör tohumun olgunlaşmış olmasıdır.
• Olgunlaşmayan tohumlarda çimlenme görülmez.
KONU TARAMA
Soru: 1. Tohumlu bir bitkinin çiçeğindeki erkek ve dişi üreme organlarında yer alan;
I. anter,
II. tepecik,
III. filament,
IV. ovaryum
yapılarının hangilerinde mayoz ile üreme hücreleri oluşturulur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III D) I ve IV E) II ve IV
Cevap: 1. D
Açıklama: Erkek organ = anter (başçık) + flament ( sapcık) kısımlarından oluşur.
Dişi organ= stigma ( tepecik) + stilus ( dişicik borusu) + ovaryum ( yumurtalık) kısımlarından oluşur.
Buna göre;
I. anter. Oluşturur. (anter (başçık) deki mikrospor ana üreme ( polen ana hücresi) hücresinden polenler mayozla 4 haploit (n) mikrospor hücresi oluşturur. Daha sonra, her bir Mikrospor (n) çekirdeği “ Endomitoz ” geçirerek ikişer çekirdekli polenleri oluşturur.)
II. tepecik. Oluşturmaz. (tepecik (stigma) dişi organda tozlaşmanın olduğu tepe kısmıdır.)
III. filament. Oluşturmaz. (flament (sapcık) erkek organın başçık kısmını taşıyan sap kısmıdır.)
IV. ovaryum. Oluşturur. ( ovaryum (yumurtalık) daki megaspor ana üreme hücresinden yumurta önce mayozla 4 haploit (n) megaspor hücresi oluşturur. Bunların üçü erir. Kalan bir tanesi üç kez artarda mitozla (endomitoz) “ n ” kromozomlu sekiz adet çekirdek oluşturur. )
Soru: 2. Çiçekli bir bitkinin yaşam döngüsü sırasında döllenme sonrası, zigot ilk olarak aşağıdaki yapılardan hangisini oluşturur?
A) Tohum B) Meyve C) Polen D) Embriyo E) Yumurta
Cevap: 2. D
Açıklama: Yumurtalıktaki embriyo kesesi içinde iki döllenme gerçekleşir.
Bunlardan, I. döllenme ile embriyo kesesi içindeki yumurta hücresi sperm hücrelerinden bir tanesi ile ( unutma : polen kesesi içinde generatif (üretken) çekirdeğin endomitozu sonucu iki tane sperm çekirdeği oluşur.) döllenerek ‘’zigotu’’ oluşturur. Bu zigot mitozla gelişerek embriyoya dönüşür.
II. döllenmede ise; diğer sperm çekirdeği yine embriyo kesesi içinde merkezde bulunan polar çekirdeklerle ( iki çekirdekli ) döllenerek endosperm (besi doku) oluşturur.
Embriyo kesesindeki I. döllenme:
I. döllenme mitoz
Sperm (n) + yumurta (n) →→→→ zigot (2n) →→→→ embriyo (2n)
Soru: 3. Eşeyli üremeyle çoğalan otsu bir çiçekli bitkiyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Açık tohumlu olabilir.
B) Tek çenekli olabilir.
C) Üremelerinde çifte döllenme görülür.
D) Yaprakları paralel damarlı olabilir.
E) Tohumlarında endosperm bulunur.
Cevap: 3. A
Açıklama:
A) Açık tohumlu olabilir. Yanlış. (Açık tohumlu bitkilerin otsu formu yoktur. Açık tohumlulara örnek: Çam, Ardıç, Ladin, Selvi, Köknar, Gingko, Sekoya ağaçları gibi.)
B) Tek çenekli olabilir. Doğru.
C) Üremelerinde çifte döllenme görülür. Doğru.
D) Yaprakları paralel damarlı olabilir. Doğru.
E) Tohumlarında endosperm bulunur. Doğru.
Soru: 4. Kromozom sayısı 2n = 16 olan çiçekli bir bitkinin;
I. kök ucu meristem hücrelerindeki,
II. yumurta hücresindeki,
III. sperm hücresindeki,
IV. Endospermdeki
kromozom sayıları yandakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
Cevap: 4. C
Açıklama:
2n = 16 ise n= 8 olur.
I. kök ucu meristem hücreleri 2n’dir. n=8 ise 2n= 16 olur.
II. yumurta hücresi n’dir. n=8 olur.
III. sperm hücresi n’dir. n=8 olur.
IV. endosperm 3n’dir. 3n=24 olur.
Soru: 5. Çiçekli bitkilerin üremeleri incelendiğinde;
I. bazı türlere ait bireylerin “tam çiçeğe” sahip olduğu,
II. bazı türlere ait bireylerin erkek ve dişi çiçeklere sahip olduğu,
III. bazı türlere ait bireylerin iki evcikli olduğu
görüldüğüne göre, bu özelliklere sahip olan bitki türlerinin hangilerinde sadece çapraz tozlaşma görülür?
A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap: 5. C
Açıklama:
Çapraz tozlaşma, bir çiçeğin aynı türden başka bir çiçekle tozlaşmasıdır.
Buna göre:
I. bazı türlere ait bireylerin “tam çiçeğe” sahip olduğu, bitkilerde. Çapraz tozlaşma zorunlu değildir. (Bu bitkilerin, kendi kendine tozlaşabilme şansları da vardır.)
II. bazı türlere ait bireylerin erkek ve dişi çiçeklere sahip olduğu, bitkilerde. Çapraz tozlaşma zorunlu değildir. (Bu bitkilerin, kendi kendine tozlaşabilme şansları da vardır.)
III. bazı türlere ait bireylerin iki evcikli olduğu , bitkilerde. Çapraz tozlaşma zorunludur. (İki evcikli (dioik) bitkide, erkek ve dişi çiçekler farklı bitkiler üzerindedir. Dolayısıyla da kendi kendine tozlaşma yapamaz. Sadece çapraz tozlaşma yaparlar.)
Soru: 6. Bir tohumun çimlenme evresinde, aşağıdakilerden hangisi görülmez?
A)Osmozla su alımı B)Mitoz bölünme C)Yeni dokuların oluşması D)Solunum E)Fotosentez
Cevap: 6. E
Açıklama:
Hatırlatma !
- Çimlenmenin başlangıcındaki tohumdaki embriyo hücreleri fotosentez yapmaz.
- Endosperm ( besi doku) yapısındaki besinlerin hidrolizi sonucunda oluşan monomerler solunumda kullanılır ve embriyo hücrelerinin bölünüp çoğalması için gerekli enerji sağlanmış olur. Tohum çimlenirken sadece solunum yapar. Bu nedenle tohumun kuru ağırlığı azalır.
- Tohum çimlenmesi bittikten sonra, ortamda ışık varsa; bitki fotosentez yapmaya başlar ve bitkinin ağırlığı artmaya başlar.
- Tohum çimlenirken ortamda yeteri kadar oksijen yoksa; tohum etil alkol fermantasyonu yapmaya başlar.
Sonuç:
» Çimlenme evresinde tohumda klorofil bulunmadığı için fotosentez görülmez
Soru: 7. Bir araştırmada, bir bitkinin çiçeklerinden (1. durum) dişi üreme organları çıkarılıyor (2. durum).
Yaşaması için gerekli ortam koşulları sağlanan bu bitki;
I. meyve,
II. tohum,
III. polen,
yapılarından hangilerini oluşturamaz?
A)Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Cevap: 7. C
Açıklama:
I. meyve. Oluşturmaz. ( Dişi organ çıkartıldığı için döllenme olmayacak dolayısıyla da meyve oluşmaz.)
II. tohum. Oluşturmaz. ( Dişi organ çıkartıldığı için döllenme olmayacak dolayısıyla da tohum oluşmaz.)
III. polen. Oluşturur. (2. durumdaki çiçeğin erkek organı olduğu için polen oluşur.)
Soru: 8. Çiçekli bitkilerde döllenmeyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Polen tüpü, tohum taslağına mikropilden girer.
B) Polenin yapısındaki generatif (üretken) çekirdek, polen tüpünde mayoz bölünme geçirir.
C) Çift döllenme görülür.
D) Polen tüpü oluşmadan önce polen iki çekirdek içerir.
D) Polen tüpü, polen iç zarının porlardan dışarı doğru çıkmasıyla oluşur.
Cevap: 8. B
Açıklama:
A) Polen tüpü, tohum taslağına mikropilden girer. Doğru.
B) Polenin yapısındaki generatif (üretken) çekirdek, polen tüpünde mayoz bölünme geçirir. Yanlış. (Polenin yapısındaki generatif (üretken) çekirdek, polen tüpünde mayoz değil, mitoz (endomitoz) bölünme geçirir.)
C) Çift döllenme görülür. Doğru.
D) Polen tüpü oluşmadan önce polen iki çekirdek içerir. Doğru.
D) Polen tüpü, polen iç zarının porlardan dışarı doğru çıkmasıyla oluşur. Doğru.
Soru: 9. Çiçekli bitkilerin üremesinde gerçekleşen olayların bazıları numaralanarak aşağıda verilmiştir.
I. Tozlaşma
II. Döllenme
III. Polen tüpünün oluşması
IV. Tohum taslağının gelişmesi
Bunlardan hangileri birbiriyle yer değiştirirse olayların gerçekleşme sırası doğru olur?
A) I. ile II. B) I. ile III. C) II. ile III. D) II. ile IV. E) III. ile IV
Cevap: 9. C
Açıklama:
Doğru sıralama şu şekildedir:
I. Tozlaşma
II. Polen tüpünün oluşması
III. Döllenme
IV. Tohum taslağının gelişmesi
Bu göre;
II ve III nolu olaylar yer değiştirmelidir.
Soru: 10. Çiçekli bir bitkinin üremesindeki bazı evreler aşağıdaki şekilde numaralandırılmıştır.
Bu evrelerin hangisinin sonunda meydan gelen hücrelerin genotipi, bu hücreleri üreten hücreninkinden farklıdır? (Bu üreme döngüsünde mutasyon gerçekleşmediği kabul edilecektir.)
A)Yalnız III B) Yalnız I C) I ve III D) I ve II E) Yalnız II
Cevap: 10. D
Açıklama:
Canlılarda genotipin çeşitlenmesine sebep olan olaylar eşeyli üremedeki mayoz bölünme ve döllenmedir. Bu göre şekil incelendiğinde;
I. olayda;
Mikrosporofitten (2n) mikrosporun (n) oluşmasında kromozom sayısı yarıya düştüğü için mayoz bölünmenin gerçekleştiği anlaşılır.
II. olayda;
Erkek gametofit (n) ve dişi gametofit (n) birleşmesi döllenme olayıdır. Döllenme sonucunda oluşan tohum (2n) kromozomludur ve genotipi bu hücreleri üreten hücrelerden farklıdır.
III. olayda;
Çimlenme olayı, döllenme sonucu oluşan hücreye ait genotipden farklı değildir. Genotip bu olayla değişmez. Bu evrede hücre sadece gelişip büyür.
Soru: 11. Aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleşmesi, bir bitkinin çiçekli bitki olduğuna karar vermek için kullanılabilir?
A) Fotosentez yapması
B) Solunum yapması
C) Meyve oluşması
D) Dişi ve erkek üreme hücresi oluşturması
E) Döllenmeyle zigotun oluşması
Cevap: 11. C
Açıklama:
A) Fotosentez yapması. Yanlış. (Açık tohumlu bitkilerde de fotosentez yapar. Ancak, açık tohumlu bitkilerde yumurtalık olmadığı için meyve oluşumu gözlenmez.)
B) Solunum yapması. Yanlış. (Açık tohumlu bitkilerde de solunum yapar.)
C) Meyve oluşması. Doğru. (Kapalı tohumlu bitkilerin en ayırt edici özelliklerinden birisi meyve oluşumunun gözlenmesidir. Döllenmeden sonra tohum taslakları tohumlara dönüşürken, yumurtalık zarı da tohum ya da tohumları saran meyveye dönüşür.)
D) Dişi ve erkek üreme hücresi oluşturması. Yanlış. (Açık tohumlu bitkilerde de dişi ve erkek üreme hücreleri oluşur.)
E) Döllenmeyle zigotun oluşması. Yanlış. ( Açık tohumlu bitkilerde de döllenmeyle zigotun oluşur.)
Soru: 12. Çiçekli bitkilerde aşağıdaki olaylardan hangisi döllenmeden sonra gerçekleşir?
A) Polenin çimlenmesi
B) Besi dokusunun oluşması
C) Polenin stigmaya konması
D) Antipot hücrelerinin oluşması
E) Polen tüpünün embriyo kesesine ulaşması
Cevap: 12. B
Açıklama:
A) Polenin çimlenmesi. Döllenmeden önce gerçekleşir. (Tozlaşma olayıdır.)
B) Besi dokusunun oluşması. Döllenmeden sonra gerçekleşir. ( İkinci döllenmede sperm ile iki polar çekirdek birleşerek triploit çekirdeği oluşturur. Bunun gelişmesi ile de besi dokusu oluşur.)
C) Polenin stigmaya konması. Döllenmeden önce gerçekleşir. (Tozlaşma olayıdır.)
D) Antipot hücrelerinin oluşması. Döllenmeden önce gerçekleşir. (Yumurtalığın tohum taslağında bulunan diploit (2n) kromozomlu Megaspor Ana Hücresi tohum taslağı içinde mayoz geçirerek haploit (n) kromozomlu dört megaspor hücresini meydana getirir. Genellikle bu dört megasporun üçü erir; kalan megaspor büyür ve üç kez mitoz (endomitoz) geçirerek “ n ” kromozomlu sekiz adet çekirdek oluşturur. Bu sekiz hücreden üçü embriyo kesesinin içinde yumurtanın zıt kutbuna yerleşen Antipot hücrelerdir.)
E) Polen tüpünün embriyo kesesine ulaşması. Döllenmeden önce gerçekleşir. (Tozlaşmanın devamında gerçekleşir.)
Soru: 13. Aşağıdakilerden hangisi, böceklerle tozlaşan bitkilerde, tozlaşmayı artıran bir uyum değildir?
A) Bitkinin tatlı öz su salgılaması
B) Çiçek polenlerinin yapışkan olması
C) Çiçeklerin kokulu maddeler salgılaması
D) Çiçeklerin parlak ve çekici renklerde olması
E) Erkek ve dişi çiçeklerin ayrı bitkilerde bulunması
Cevap: 13. E
Açıklama:
A) Bitkinin tatlı öz su salgılaması. ( Bu özellik böceklerin ilgisini çeker ve böceklerle tozlaşmayı kolaylaştırır. )
B) Çiçek polenlerinin yapışkan olması. ( Bu özellik polenlerin böceklere yapışmasını sağlar ve böceklerle tozlaşmayı kolaylaştırır. )
C) Çiçeklerin kokulu maddeler salgılaması. ( Bu özellikler böceklerin ilgisini çeker ve böceklerle tozlaşmayı kolaylaştırır. )
D) Çiçeklerin parlak ve çekici renklerde olması. ( Bu özellikler böceklerin ilgisini çeker ve böceklerle tozlaşmayı kolaylaştırır. )
E) Erkek ve dişi çiçeklerin ayrı bitkilerde bulunması. ( Bu özellik böceklerin çiçeğe ilgi duymasını veya özellikle bu çiçeği fark etmesini sağlamaz. Dolayısıyla da böceklerle tozlaşmayı artıran bir olay değildir. )
Soru: 14. Çimlenmekte olan bir tohumda, fotosentez yapana kadar geçen süreçte, aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmez?
A)Mitoz bölünme B)Besin depolama C)Hücresel farklılaşma D)Enerji üretimi E)Enzim faaliyeti
Cevap: 14. B
Açıklama:
- Tohumda kloroplast yoktur. Çimlenme süresince fotosentez yapamaz. Besin üretemez ve depo etmez. Depo edilen besinleri (Endosperm) kullanır. Sadece solunum yaparak enerji üretir. Solunum da enzimatik bir olaydır yani enzim kullanılır. Mitoz bölünmelerle hücresel farklılaşmalar gerçekleşir.
Soru: 15. Kapalı tohumlu diploit bir bitkide,
I. mikrospordan tüp çekirdeğinin oluşması,
II. triploit endosperm çekirdeğinin oluşması,
III. zigottan embriyo oluşması,
IV. üretken (generatif) çekirdekten sperm
çekirdeklerinin oluşması olaylarından hangileri mitozla gerçekleşir?
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV
Cevap: 15. D
Açıklama:
I. mikrospordan tüp çekirdeğinin oluşması, (mitoz)
II. triploit endosperm çekirdeğinin oluşması (döllenme)
III. zigottan embriyo oluşması (mitoz)
IV. üretken (generatif) çekirdekten sperm çekirdeklerinin oluşması (mitoz)
Soru:16. Çift çenekli bir bitkide, erkek organdaki çiçek tozu (polen) ana hücrelerinden başlayıp, yeni bir embriyo meydana gelene kadar gerçekleşen bazı olaylar, şekilde numaralı olarak gösterilmiştir.
Bu şekilde; I, II, III, IV ve V numaralarıyla gösterilen olaylardan hangileri, normal olarak, yeni kalıtsal kombinasyonların ortaya çıkmasını sağlar?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve V E) IV ve V
Cevap: 16. B
Açıklama :Canlılarda genotipin çeşitlenmesine sebep olan olaylar eşeyli üremedeki mayoz bölünme ve döllenmedir. Buna göre;
I. olay;
Mikrosporofitten (Mikrospor ana hücresi = polen ana hücresi) (2n) mikrosporun (n) oluşması kromozom sayısı yarıya düştüğü için mayoz bölünmeyle gerçekleşmiştir.
IV. olay;
Erkek gametofit (n) ve dişi gametofit (n) birleşmesi döllenme olayıdır ki sonucunda oluşan tohum (2n) kromozomludur ve genotipi bu hücreleri üreten hücrelerden farklıdır.
Soru: 17. Aşağıda verilen hücrelerden hangisi ovaryum içerisinde polen tüpünü oluşturur?
A)Vejetatif çekirdek B)Antipot çekirdek C)Sinerjit çekirdek D)Generatif çekirdek E)Polar çekirdek
Cevap:17. A
Açıklama :
A)Vejetatif çekirdek. Doğru. (Tozlaşmayla dişi organ üzerine gelen Polen içindeki vejetatif çekirdek, dişi organın dişicik borusu içinde bir polen tüpünü oluşturarak, generatif çekirdek tarafından oluşturulan sperm çekirdeklerinin ovaryum içerisine ulaşmasını sağlar.)
B) Antipot çekirdek. (Tam görevi bilinmese de embriyoyu beslediği düşünülmektedir.)
C) Sinerjit çekirdek . (Yumurta hücresinin iki yanında bulunurlar ve yumurta hücresini besleyip, desteklik sağlarlar.)
D) Generatif çekirdek. ( Polen hücresi içinde bulunur ve geçirdiği endomitoz ile döllenme için gerekli iki sperm çekirdeğini oluşturur. Bu sperm çekirdeklerden biri yumurta hücresini diğeri ise merkezdeki polar hücrelerini döller.)
E) Polar çekirdek. (Ovaryumun merkezinde iki tane olan hücrelere denir. Bu hücreler sperm çekirdeklerden biri ile döllenerek endosperm denilen besi dokunun oluşmasını sağlarlar.)
Soru: 18. Tam bir çiçekte bulunan aşağıda verilmiştir.
Buna göre, verilen bu yapıların çiçekte bulunuş yerine göre içten dışa doğru sıralanışı hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
I. Erkek organ
II. Taç yaprak
III. Dişi organ
IV. Çanak yaprak
A) II – IV – I – III B) II – IV – III – I C) III – IV – I – II D) III – I – II – IV E) III – II – IV – I
Cevap:18. D) III – I – II – IV
Açıklama :
Verilen bu yapıların içten dışa doğru sıralanışı:
I. Erkek organ. ( 2 )
II. Taç yaprak. ( 3 )
III. Dişi organ. ( 1 )
IV. Çanak yaprak. ( 4 )
Soru: 19. Yumurta hücresinde 8 kromozom bulunduran bir bitkinin tohumuna ait olan,
I. embriyo
II. çenek
III. endosperm
hücrelerinin kromozom sayıları yandaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir?
Cevap:19. A
Açıklama :
Yumurta hücresi n kromozomludur. Bu durumda n= 8 kromozomdur.
I. embriyo = 2n kromozomludur. Buna göre: 2 X 8 = 16 kromozomlu olur.
II. çenek = 2n kromozomludur. Buna göre: 2 X 8 = 16 kromozomlu olur.
III. endosperm = 3n kromozomludur. Buna göre: 3 X 8 = 24 kromozomlu olur.
Soru: 20. Aşağıda kapalı tohumlu bitkide döllenme sonrası oluşan yapılar ve bu yapıların oluşturduğu bitkisel yapı verilmiştir.
Verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) Zigot (2n) →→ Embriyo (2n)
B) Triploit Çekirdek (3n) →→ Taç yapraklar
C) Tohum taslağının dış dokuları →→ Tohum Kabuğu
D) Tohum taslağı →→ Tohum
E) Yumurtalık →→ Meyve
KONU BİTTİ
Bir yanıt yazın