Bitkilerde Hareket
Bitkilerde Hareket
BİTKİLERDE HAREKET
- Bitkiler toprağa bağlıdırlar.
- Bu nedenle bitkilerde yer değiştirme şeklinde ‘’aktif bir hareket’’ görülmez.
- Ancak bitkiler tamamen hareketsiz de değildir.
- Bitkiler içinde bulundukları ortamdan daha fazla yararlanmak ve muhtemel tehlikelerden korunmak amacıyla çeşitli tepkiler vererek hareket ederler.
- Bitkilerde ‘’ Durum Değiştirme Hareketleri ‘’ denilen pasif hareketler görülür.
- Bitkilerdeki bu durum değiştirme hareketleri uyaran etkilere bağlı olarak ikiye ayrılır. Bunlar:
1-TROPİZMA ( YÖNELME ) HAREKETLERİ:
• Uyaranın yönüne bağlı olarak meydana gelen hareketlere denir.
2- NASTİ ( IRGANIM = İRKİLME ) HAREKETLERİ:
• Uyaranın yönüne bağlı olmaksızın meydana gelen hareketlere denir.
Ek Bilgi
- Yer değiştirme hareketleri uyartı yönündeyse “ Pozitif Taksis ”, yer değiştirme hareketleri uyartının tersi yönündeyse “ Negatif Taksis ” olarak isimlendirilir.
- Taksis = “ göç ” demektir.
- Taksis hareketleri aynı zamanda ; uyaranın türüne göre adlandırılır.
Uyaranın Türü Yapılan hareket
- Işık ise = Fototaksis
- Kimyasal ise = Kemotaksis
- Hava ise = Aerotaksis
- Su ise = Hidrotaksis
- Yer Çekimi se = Jeotaksis (Geotaksis)
- Yaralanma ise = Travmataksis
- Basınç ise = Haptoltaksis
- Sarsıntı ise = Sismotaksis
- Sıcaklık ise = Termotaksis
Örnekler:
1- Öglena ışığa doğru hareket eder.
Bu harekete Pozitif (+) Fototaksis denir.
2- Oksijensiz solunum yapan bakteriler, oksijenin bulunduğu ortamdan kaçar.
Bu harekete Negatif (-) Aerotaksis denir.
1- Tropizma ( Yönelme ) Hareketleri
- Bitkilerde gerçeklesen pasif hareket çeşitlerinden biri tropizmadır.
- Tropizma hareketleri asimetrik büyüme ile gerçekleşir.
- Tropizma hareketleri Uyaranın Yönüne Bağlıdır.
- Tropizma hareketleri, bitkilerin sadece büyüyen ve uzayan kısımlarında meydana gelir.
- Pozitif tropizma uyaranın yönüne doğru, negatif tropizma ise uyaranın ters yönüne doğru gerçeklesen harekettir.
TROPİZMA ÇEŞİTLERİ:
1.Fototropizma : Işığa Yönelme
2.Geotropizma ( Gravitropizma) : Yerçekimine Yönelme
3.Hidrotropizma : Suya Yönelme
4.Kemotropizma: Kimyasala Yönelme
5.Haptotropizma (Tigmotropizma ) : Basınca Yönelme
6.Travmatropizma : Yaralanma, Engellere Yönelme
1- Fototropizma (Işığa Yönelme)
- Işığa karşı gösterilen tropizmadır.
- Tek yönden gelen ışık, bitkide bükülme ve eğilmelere neden olur.
- Bitki ışığa karşı yönelirse pozitif fototropizma, ışıktan kaçma eğilimindeyse negatif fototropizma denir.
- Bitkiye ışık tek bir yönden gelirse GÖVDE pozitif, KÖK negatif fototropizma gösterir.
Önemli !
- Fototropizma hareketlerinin nedeni büyüme hormonu olan “ Oksin” hormonunun asimetrik dağılımıdır.
- Oksin hormonun ışıktan kaçma özelliği vardır. Bu özellik bitkide ışığa yönelmeyi sağlar.
- Bitki sürgününün açılmamış olan yaprağını saran silindir biçimindeki kılıfa Koleoptil adı verilir
- Oksin hormonu bitkinin uç kısımlarında koleoptil denilen bölgede sentezlenir ve bu kısımlarda etkinlik gösterir.
- Bu hormon ışık almayan kısımlarda birikerek büyümeyi hızlandırır ve fototropizmaya ( ışığa yönelmeye ) neden olur.
FOTOTROPİZMA ve OKSİN HORMONU DENEYLERİ
BİLGİ:
» Bu deneyleri ilk kez Charles Darwin ve oğlu Francis Darwin yapmıştır.
• Fototropizma deneylerinde Koleoptilin uç kısmına yerleştirilen Agar ve Jelatin oksini geçirirken, Mika oksini geçirmez.
» (Agar : tek hücreli bir protistadır.
» Dondurma ve hazır çorbalarda kıvam artırıcı olarak kullanılır.)
- Oksin ışık almayan tarafta daha fazla olduğundan koleoptil ışığa yönelir. (pozitif fototropizma)
- Oksin bitkinin uç kısmında bulunduğundan ucu kesilmiş koleoptilde oksin üretilemediğinden yönelme olmaz.
- Koleoptil ucuna ışık geçirmeyen başlık konulduğunda yönelme olmaz.
- Koleoptil ucuna ışık geçiren başlık konulduğunda koleoptil ışığa yönelir.
- Koleoptilin gövdesine ışık geçirmeyen kalkan konulduğunda oksin koleoptil ucunda olduğu için kalkan yönelmeye engel olmaz. Çünkü koleoptilin aşağı gövde kısmında oksin zaten üretilmez.
- Koleoptil ucuna hücreler arasındaki teması kesen fakat oksinin geçişine izin veren jelatin yerleştirildiğinde yönelme gerçekleşir.
- Koleoptil ucuna hücreler arasındaki teması kesen ve oksinin geçişine izin vermeyen mika yerleştirildiğinde yönelme gerçekleşmez.
1- Bir koleoptilin ucunu kesip Agar üzerine yerleştirmiştir. Oksin, Agara yayılmıştır. Oksinle muamele edilmiş Agar ve muamele edilmemiş Agar kullanarak deneyler yapmıştır.
2- Ucu kesilmiş koleoptilin ucuna oksinle muamele edilmemiş Agar konulduğunda yönelme olmaz.
3- Ucu kesilmiş koleoptilin ucuna oksinle muamele edilmiş Agar konulduğunda Agar içerisindeki oksin koleoptile difüzyonla geçmiş ve büyüme görülmüştür. Bu durumda eğer ışık tek bir yönden verilirse yönelme de gerçekleşir. Işık her yönden eşit bir şekilde verildiğinde yönelme görülmez.
4- Ucu kesilmiş koleoptilin ucuna oksinle muamele edilmiş Agar koleoptil ucunun yarısını kapsayacak şekilde konulduğunda koleoptilde dengesiz büyüme gerçekleşir. Koleoptil Agarın olmadığı yöne doğru yönelme gösterir.
Karanlık Ortam Deneyleri
- Karanlık ortamda bir ortamda yani ışığın olmadığı bir ortamda fototropizmaya, Oksin hormonunu etkilerini görmek için yapılan deneyler ve gözlenen sonuçlar şu şekildedir.
• Karanlık ortamda fototropizmaya, Oksin hormonunu etkilerini gösteren deneyler ve gözlenen sonuçlar şu şekildedir.
Bitki filizleri (koleoptil) ile yapılan oksin hormonu deneyleri:
2- Geotropizma (Gravitropizma ) ( Yerçekimine yönelme):
» Bitkinin yer çekimi etkisi ile gösterdiği tropizmadır.
» Bitki köklerinde yönelim yer çekimine doğru olduğu için pozitif jeotropizma, gövde de ise yönelim yer çekiminin tersi yönde olduğu için negatif fototropizma görülür.
- Çimlenmiş bezelye tohumu ters çevrilerek nemli fanusa konulursa, gövdesinin yukarı, kökünün ise aşağı doğru kıvrılarak büyüdüğü gözlenmiştir.
3- Hidrotropizma ( Suya yönelme):
- Su, bitkiler için çok önemlidir.
- Bu nedenle bitki kökleri daima suya karşı yönelim gösterir.
- Eğer su yer çekimi yönünden başka bir yönde olursa bitki suya doğru yönelir.
- Hidrotropizma her zaman pozitiftir.
4- Kemotropizma ( Kimyasala yönelme):
- Bitki köklerinin toprakta bulunan çeşitli kimyasal maddelere karşı gösterdiği tropizma hareketleridir.
- Bitkinin kökleri gübre ve besin maddelerine pozitif, tuza, kirece karşı negatif kemotropizma gösterir.
Görsel:
- Bitkiler toprakta kendisi için yararlı olan organik ve inorganik maddelere doğru yönelirken, zararlı olan maddelerden uzaklaşırlar.
5- Haptotropizma ( Tigmotropizma) ( Basınca yönelme):
- Bitkilerin dokunmaya karşı gösterdikleri tepkilere denir.
- Özellikle sarılıcı bitkiler özel yapılarıyla tutunarak duvara yapışırlar .
- Eğer bir bitkinin bir tarafına dokunulursa o tarafa doğru bükülme olur.
- Örneğin; sarmaşıkların desteğe temas ettiğinde sarılması pozitif haptotropizmadır.
6- Travmatropizma ( Yaralanma, Engellere yönelme):
- Bitkinin sağlam kısımlarının yaralanan kısımlarından uzaklaşması şeklinde gerçeklesen yönelim hareketidir. Özellikle köklerde görülür.
- Bitkinin kökü yaralanırsa yaralanan bölgeden bir çeşit hormon salgılanır. Salgılanan bu hormonun etkisiyle kök, yara yönünün tersine doğru yönelir. Yara yıkanırsa hormon kaybolduğundan böyle bir tropizma görülmez.
Örnek: Bitki köklerinde bir yara açıldığında: Kök, yara açılan kısmın aksi tarafına doğru yönelir. Çünkü, hormon yara açılan yerde toplanır ve bu kısımda büyümeyi artırır (Negatif travmatropizma)
Tropizma Hareketleri
(Özet Tekrar)
1- Fototropizma:
Işık uyaranı nedeniyle gerçeklesen yönelim, fototropizma olarak adlandırılır. Bitkinin gövdesinin ışık uyaranına doğru yönelmesi pozitif fototropizma, köklerin ışık uyaranının ters yönüne doğru yönelmesi ise negatif fototropizmadır. Fototropizma, oksin hormonu etkinliği ile gerçekleşir.
2- Geotropizma:
Yer çekimi uyaranı nedeniyle gerçeklesen yönelim geotropizma olarak adlandırılır.
Bitkinin köklerinin yer çekimi kuvvetine doğru yönlenmesi pozitif geotropizma, gövdenin yer çekimi kuvvetinin ters yönüne yönlenmesi ise negatif geotropizmadır.
3- Haptotropizma:
Sarılıcı bitkilerin desteğe doğru gerçekleştirdiği yönelim haptotropizma olarak adlandırılır.
4- Kemotropizma :
Kimyasal uyaranı nedeniyle gerçeklesen yönelim kemotropizma olarak adlandırılır. Bitki köklerinin gübreye doğru yönlenmesi pozitif kemotropizma, kireç bulunan bölgenin tersine doğru yönlenmesi ise negatif kemotropizmadır.
5- Travmatropizma:
Bitkinin sağlam kısımlarının yaralanan kısımlarından uzaklaşması şeklinde gerçeklesen yönelim hareketidir.
6- Hidrotropizma:
Bitkinin su uyarına doğru gerçekleştirdiği yönelim hareketidir. Bitki kökleri suya doğru yönelim gösterir.
2- Nasti ( Irganım = İrkilme ) Hareketleri:
- Bitkilerde gerçeklesen pasif hareket çeşitlerinden biri de nasti (ırganım) hareketidir.
- Bitkilerin uyaranın yönüne bağlı olmaksızın gerçekleştirdikleri harekete Nasti Hareketleri denir.
- Nasti hareketleri uyaranın varlığı – yokluğu ya da azlığı – çokluğuna bağlı olarak gerçekleşir.
- Nasti hareketleri hücrelerde gerçeklesen turgor basıncının değişimleri ile sağlanır.
- Nastide, uyartı hangi yönden gelirse gelsin bitki bütün kısımları ile uyarana tepki gösterir. Bunun için nastide pozitif (+) ve negatif (-) durumları yoktur.
- Nasti hareketlerine neden olan uyaranlar ısı, ışık, sarsılma, dokunma gibi dış çevre faktörleridir.
- Nasti hareketleri uyaran çeşidine göre çeşitlenir.
NASTİ ÇEŞİTLERİ:
1- Fotonasti ( Işığa Bağlı ) Hareket
2- Termonasti ( Sıcaklığa Bağlı ) Hareket
3- Sismonasti ( Sarsıntı ve Dokunmaya Bağlı ) Hareket
NOT !
- Bazı kaynaklarda nasti çeşitti olarak Tigmonasti ’de veriliyor.
» Tigmonasti : Dokunmaya bağlı hareketleri ifade eder. Böcek kapan gibi.
» Sismonasti: Sadece sarsıntıya bağlı gerçekleşen hareketler olarak işlenir.
- Yukarıda dokunmaya bağlı durumu da Sismonasti içinde birlikte işleyeceğiz.
UNUTMA !
Nasti ( İrkilme)
• Uyaranın yönüne bağlı olmaksızın gerçekleşir
• Tepki tarzındaki hareketlerdir.
• Uyarana göre adlandırılır.
• Nasti olayında temel etken turgor olayıdır
• Hızlı gerçekleşir.
1-Fotonasti…….( Uyaran: ışık ): Papatya çiçeklerinde
2-Termonasti….( Uyaran: Isı ): Çiğdemin yaprak hareketlerinde
3-Sismonasti….( Uyaran: Sarsıntı ): Küstüm otunda
4-Tigmonasti….( Uyaran: Dokunma ): Böcek kapan bitkilerde
1- Fotonasti ( Işığa Bağlı ) Hareket:
• Çiçeklerin ortamdaki ışık uyaranına bağlı olarak açılıp kapanması Fotonasti hareketidir.
Örneğin: Akşam sefasının çiçeklerinin gündüz ışık şiddetine bağlı olarak kapanıp karanlıkta açılması.
2- Termonasti (Sıcaklığa Bağlı) Hareket:
- Termonasti sıcaklık uyaranına bağlı olarak gerçeklesen nasti hareketidir. Bu hareketler çiçeklerde sık görülür.
Örnek:
1- Laleler 5-10 derecede kapalı iken 15-20 derece açılırlar.
•Eğer aynı lale tekrar önceki ortamına alınırsa düşük sıcaklığın etkisiyle lalenin taç yaprakları kapanır.
2– Aynı şekilde çiğdem bitkisinin sıcaklığın düşük olduğu ortamda kapanıp sıcaklığın yüksek olduğu ortamda açması durumu termonastiye örnektir.
3- Sismonasti (Sarsıntı ve Dokunmaya Bağlı) Hareket:
- Bitkide sarsıntı ve dokunma ile meydana gelen turgor değişimleri sonucu ortaya çıkan hareketler Sismonasti hareketleridir.
Örnekler:
1- Küstüm otunun (Mimoza pudica) yapraklarının sarsılma ile kapanması,
2- Birçok bitkinin dokununca tohumlarını uzağa fırlatması,
3- Böcekçil bitkinin yapraklarının böceğin yaprağa dokunmasıyla kapanması örnek verilebilir.
Sismonastiye Örnekler:
Şekil: Venüs Bitkisi
(Böcek Kapan)
Böcek Kapan Hakkında Bilgi:
• Böcek kapanların içindeki dikenimsi yapılar tetik mekanizması görevi görmektedir.
• Buraya gelen böcek 20 sn içinde iki kez bu dikenimsi yapılara dokunduğunda yaprak kapanır.
• İlk dokunmada uyarılan bitki , 20 sn içinde aynı veya farklı bir dikenimsiyi yapıya dokunulduğunda kapanır.
BİTKİLERDE FOTOPERYODİZM
FOTOPERYODİZM
•Bitkilerin gün uzunluğuna bağlı olarak gelişim göstermesi olayına Fotoperiyodizm denir.
•Bitkilerin gelişim gösterdikleri bu evreye ise Fotoperiyot denir.
⇒Fotoperiyot; bitkilerde büyüme, gelişme, çiçeklenme, yaprakların dökülmesi ve durgunluk (dormansi) döneminin başlaması gibi fizyolojik olayları etkilemektedir.
Not:
•Çiçeklenmede en önemli uyarıcı, gün uzunluğudur.
•Bitkiler gün içerisinde aldıkları Işık miktarına bağlı olarak verdikleri tepkilere göre üç grupta incelenir.
Bunlar:
1- Kısa gün ( uzun gece ) bitkileri.
2- Uzun gün ( kısa gece )bitkileri.
3- Nötr gün bitkileri.
1- Kısa Gün ( Uzun Gece ) Bitkileri:
- Gündüzün geceden daha kısa olduğu mevsimlerde çiçek açıp gelişen bitkilerdir.
- Kışa doğru çiçek açarlar.
Örnek;
- Çilek, sütleğen, kasımpatı, kazayağı, soya fasulyesi, patates uzun-gece bitkilerine örnek olarak verilebilir.
- Yukarıda kısa gün bitkisinin fotoperiyoda bağlı olarak çiçeklenme durumu verilmiştir.
I. Gece uzunluğu kritik karanlık süresinin altında olduğunda bitki çiçek vermez.
II. Gece uzunluğu kritik karanlık süresini geçtiğinde bitki çiçek verir.
III. Gece periyodunun arasında kısa bir ışık uygulaması bitkinin çiçek açmasını önler.
2- Uzun Gün ( Kısa Gece ) Bitkileri:
- Gündüzün geceden daha uzun olduğu günlerde genellikle ilkbaharda ve yazın çiçeklenen bitkilerdir.
- Bu bitkilerin çiçeklenebilmesi için 12-14 saat ışık alma süresine ihtiyaç vardır.
- Ülkemizdeki bitkiler genellikle uzun gün bitkisidir.
Örnek:
- Ispanak, turp, marul, süsen şeker pancarı, turp ve arpa, buğday gibi pek çok tahıl çeşitleri de uzun gün bitkileridir.
- Yukarıda uzun gün bitkisinin fotoperiyoda bağlı olarak çiçeklenme durumu verilmiştir.
I. Gece uzunluğunun kritik karanlık süresinden daha kısa olması durumunda bitki çiçek açar.
II. Gece uzunluğunun kritik karanlık süresinden daha uzun olması durumunda bitki çiçek açmaz.
III. Gece periyodunda belirli bir süre ışık uygulaması durumunda bitki çiçek açar.
3- Nötr Gün Bitkileri:
- Çiçeklenme, gün uzunluğundan veya fotoperiyottan etkilenmeden gerçekleşir.
- Bu nedenle bu bitkiler uzun gün ve kısa gün bitkilerinden daha avantajlıdır.
- Işık alma süresinden bağımsız olarak yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirir.
Örnek:
- Pamuk, ayçiçeği, pirinç, domates ve karahindibalar nötr gün bitkilerine örnek olarak verilebilir.
Dikkat Et!
» Uzun gün ve kısa gün bitkilerinde çiçeklenme için kritik bir gece uzunluğu değeri vardır.
» Gece uzunluğunun, kritik değerin altında ya da üstünde olması çiçeklenmeyi etkilemektedir.
Fotoperiyodizm ile ilgili görseller
Not:
• Bitkinin çiçeklenmesini etkileyen asıl faktör, gün uzunluğu değil gece uzunluğudur.
• Bundan dolayı kısa-gece bitkileri, uzun-gece bitkileri olarak isimlendirmek daha doğrudur.
KONU TARAMA
Soru 1. Aşağıdaki bitki hareketlerinden hangisi, uyarının yönüne bağlı olmadan turgor basıncındaki değişimle gerçekleşir?
A) Kökün yara yönünün tersine yönelmesi
B) Bitki köklerinin, kendisi için yararlı olan organik ve inorganik maddelerin bulunduğu bölgeye doğru büyümesi
C) Asma bitkisinin bir başka bitkiye sarılması
D) Küstüm otu bitkisine dokununca yapraklarının kapanması
E) Kökün suya doğru yönelmesi
Cevap.1:D
Açıklama:
1- TROPİZMA ( YÖNELME ) HAREKETLERİ: Uyaranın yönüne bağlı olarak meydana gelen hareketlere denir.
2- NASTİ ( IRGANIM = İRKİLME ) HAREKETLERİ: Uyaranın yönüne bağlı olmaksızın meydana gelen hareketlere denir.
A) Kökün yara yönünün tersine yönelmesi. Tropizma hareketidir. Travmatropizma ( Yaralanma, Engellere Yönelme )
B) Bitki köklerinin, kendisi için yararlı olan organik ve inorganik maddelerin bulunduğu bölgeye doğru büyümesi. Tropizma hareketidir. Kemotropizma ( Kimyasala Yönelme )
C) Asma bitkisinin bir başka bitkiye sarılması. Tropizma hareketidir. Haptotropizma ( Basınca Yönelme )
D) Küstüm otu bitkisine dokununca yapraklarının kapanması. Nasti hareketidir. (Sismonasti ( Sarsıntı, Dokunma ).Nasti de uyaranın yönü önemli değildir. Küstüm otuna hangi yönden dokunursanız dokunun yapraklarını kapatacaktır. )
E) Kökün suya doğru yönelmesi. Tropizma hareketidir. Hidrotropizma ( Suya Yönelme )
Soru 2. Uyarılar karşısında bitkilerde görülen hareket, uyaranın yönüne bağlı olursa tropizma, uyaranın yönüne bağlı olmazsa nasti adını alır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi “ nasti ” ye örnektir?
A) Bitki gövdesinin, yer çekimi kuvvetinin aksi yönde büyümesi.
B) Bitki köklerinin toprakta suyun bulunduğu bölgelere doğru büyümesi.
C) Sarılıcı bitkilerin, özel emeçleriyle başka bitkilerin gövdelerine sarılması.
D) Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması.
E) Sık ormanlarda büyük ağaçların altlarındaki alanlarda yaşayan küçük bitkilerin ışık giren bölgelere doğru büyümesi.
Cevap.2: D
Açıklama:
A) Bitki gövdesinin, yer çekimi kuvvetinin aksi yönde büyümesi. Tropizma hareketidir. Geotropizma. ( Yerçekimine Yönelme )
B) Bitki köklerinin toprakta suyun bulunduğu bölgelere doğru büyümesi. Tropizma hareketidir. Hidrotropizma ( Suya Yönelme )
C) Sarılıcı bitkilerin, özel emeçleriyle başka bitkilerin gövdelerine sarılması. Tropizma hareketidir. Haptotropizma ( Basınca Yönelme )
D) Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması. Nasti hareketidir. ( Fotonasti ( Işık ). Çünkü ortamın karanlık veya aydınlık olması ile gerçekleşir. Yön önemli değildir. )
E) Sık ormanlarda büyük ağaçların altlarındaki alanlarda yaşayan küçük bitkilerin ışık giren bölgelere doğru büyümesi. Tropizma hareketidir. Fototropizma ( Işığa Yönelme )
Soru 3. Işıklı ortamda büyüyen aynı tür iki bitkiyle aşağıdaki düzenekler hazırlanıyor. Birinci düzenekte bitki sabit tutulurken ikinci düzenekte bitki ok yönünde sürekli döndürülüyor.
Bir süre sonra, bu bitkilerle ilgili;
I. birinci düzenekte, bitkinin kökü aşağı yönelir.
II. birinci düzenekte, bitkinin gövdesi yukarı yönelir.
III. ikinci düzenekte, bitkinin kökünde yönelim olmaz.
IV. İkinci düzenekte, bitkinin kökü aşağı yönelir.
V. ikinci düzenekte, bitkinin gövdesi yukarı yönelir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A)I ve IV B) II ve IV C) II ve V D) III ve V E) IV ve V
Soru 4.
I. Asma bitkisinin dokunduğu bir dala zamanla sarılması
II. Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması
III. Bitki köklerinin toprağın derinliklerine doğru uzaması
IV. Küstüm otu bitkisinin dokununca yaprakçıklarını kapatması
Yukarıdakilerden hangileri, yönelim hareketi olarak kabul edilemez?
A)I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
Cevap.4: D
Açıklama:
1- TROPİZMA ( YÖNELME ) HAREKETLERİ: Uyaranın yönüne bağlı olarak meydana gelen hareketlere denir.
2- NASTİ ( IRGANIM = İRKİLME ) HAREKETLERİ: Uyaranın yönüne bağlı olmaksızın meydana gelen hareketlere denir.
Buna göre;
I. Asma bitkisinin dokunduğu bir dala zamanla sarılması. Tropizma hareketidir. Haptotropizma ( Basınca Yönelme )
II. Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinin aydınlıkta kapanıp karanlıkta açılması. Nasti hareketidir. ( Fotonasti ( Işık ). Yön önemli değildir. )
III. Bitki köklerinin toprağın derinliklerine doğru uzaması. Tropizma hareketidir. Birkaç farklı yönelme sebebi olabilir. Örneğin; Geotropizma. ( Yerçekimine Yönelme ), Hidrotropizma ( Suya Yönelme ) veya Kemotropizma ( Kimyasala Yönelme ) . Sonuçta hangisi olursa olsun
uyaranın yönüne bağlı olan bir yönelim hareketleridir.
IV. Küstüm otu bitkisinin dokununca yaprakçıklarını kapatması, durum değiştirme (nasti) hareketidir. Nasti hareketidir. (Sismonasti ( Sarsıntı, Dokunma ).Nasti de uyaranın yönü önemli değildir. Küstüm otuna hangi yönden dokunursanız dokunun yapraklarını kapatacaktır. )
Soru 5. Bir yulaf filizinin ucu kesiliyor ve bu parça bir süre agar bloğunun üstünde bekletiliyor. Daha sonra bu agar bloğu, ucu kesilmiş ve karanlıkta tutulan başka bir yulaf filizinin tepesine ‘’ t ‘’ anında şekildeki gibi yerleştiriliyor.
Karanlıkta tutulmaya devam edilen bu yulaf filizinin, agar bloğu yerleştirildikten bir süre sonra aşağıdakilerin hangisindeki gibi görünmesi beklenir?
Cevap.5:B
Açıklama: Bitkinin uç kısmında yani koleoptil kısmında büyümeyi sağlayan oksin hormonu vardır. Oksin hormonu difüzyonla yayılım gösterir ve ışıktan kaçma eğilimindedir. Buna göre;
- Yulaf filizinin ucu kesilip agar bloğunun üstünde bekletilirse bu bölgedeki büyümeyi sağlayan oksin hormonu difüzyonla agar bloğuna geçer.
- Bu agar blok ucu kesilmiş ve karanlıkta tutulan farklı yulaf filizlerinin gövdesine eşit basacak şekilde yani dik olarak yerleştirildiğinde, agar bloktaki oksin homojen bir dağılım yaparak herhangi bir yönelme olmaksızın ( çünkü ortamda ışık yok dolayısıyla da oksin ışıktan kaçmaya çalışmayacaktır.) dik olarak büyümeye neden olacaktır.
Soru 6. Şekil I deki genç bitki fidesi, ışığın sadece belirli bir yönden gelmesini sağlayan ve yer çekimi kuvvetinin yönünü değiştiren bir düzeneğe konarak büyümeye bırakıldığında, Şekil II deki yönelmeyi göstermiştir.
Bu yönelmeyi sağlayan düzenekteki ışığın geliş yönü ve yer çekimi kuvveti yönü aşağıdakilerin hangisinde gösterildiği gibidir? (Işığın gövdeye, yer çekimi kuvvetinin de köke pozitif yönelme sağladığı kabul edilecektir.)
Cevap.6: B
Açıklama:
- Bitki kökleri yerçekimi yönünde, gövde ise köke zıt yönde yönelme gösterir. (Geotropizma = Gravitropizma = Yerçekimine yönelme )
- Bitki gövdesi fototropizma( ışığa yönelme) nedeniyle ışın geldiği yöne doğru yönelir.
- Bitkiye ışık tek bir yönden gelirse GÖVDE pozitif, KÖK negatif fototropizma gösterir.
Buna göre;
» II nolu şekilde bir yönelmenin olması için ışığın gövdeye soldan gelmesi gerekir.
» II nolu şekilde Kök sağa doğru yöneldiğine göre yerçekiminin sağa doğru olduğu düşünülür.
Soru 7. Aşağıda kontrol ve deney grubu olarak gösterilen iki bitki uzun gün koşullarında yetiştirilmiştir. Deney bitkisinin bir yaprağının üzeri günün belirli bir kısmında örtülerek ışık alması engellenmiştir. Bu deneyin sonucunda kontrol bitkisi çiçek açmazken deney bitkisinin çiçek açtığı görülmüştür.
Bu deneyde çiçeklenmeye neden olan sinyalle ilgili,
I. Yapraklar tarafından alınmıştır.
II. Yaprakta sentezlendikten sonra tomurcuğa taşınmıştır.
III. Doğrudan tomurcuk tarafından sentezlenmiştir.
IV. Kökler tarafından algılandıktan sonra sürgüne iletilmiştir.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A)Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II D) II ve III E) III ve IV
Cevap.7: C
Açıklama: İki grup arasındaki fark; deney grubunda bir yaprağın kapatılmasıdır. Yaprağı kapatılan bitki çiçeklenmiştir. O zaman çiçeklenmeye neden olan sinyal yapraklar tarafından alınmıştır. Yaprakta sentezlendikten sonra tomurcuğa taşınmıştır denilebilir.
I. Yapraklar tarafından alınmıştır. Doğru.
II. Yaprakta sentezlendikten sonra tomurcuğa taşınmıştır. Doğru.
III. Doğrudan tomurcuk tarafından sentezlenmiştir. Yanlış.
IV. Kökler tarafından algılandıktan sonra sürgüne iletilmiştir. Yanlış.
NOT !
• Tomurcuklar çiçekleri oluşturur; ancak, fotoperiyodu yapraklar saptar. Çiçeklenme için gerekli fotoperiyot sağlandığında, yaprakların çiçek oluşturmaları için tomurcuklara bir sinyal göndermeleri gerekir. Yaprakların tümü koparılırsa, bitki fotoperiyoda karşı körleşir.
Soru 8. Bitkiler, çiçeklenme için gereksinim duydukları ışık alma sürelerine göre uzun gün bitkisi ya da kısa gün bitkisi olarak isimlendirilir. Bir uzun gün bitkisiyle bir kısa gün bitkisi farklı ışık alma sürelerine tabi tutulduğunda gerçekleşen çiçeklenme durumları yandaki şekilde gösterilmiştir.
Bu deneyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Uzun gün bitkisi, ışık alma süresi 12 saatten fazla olduğunda çiçeklenmiştir.
B) Karanlık sürenin kırmızı ışık ile bölünmesi, ışık alma süresi 12 saatten az olsa da uzun gün bitkisinin çiçeklenmesini sağlamıştır.
C) Karanlık sürenin kırmızı ışıkla bölünmesi kısa gün bitkisinin çiçeklenmesini önlemiştir.
D) Kısa gün bitkisi, ışık alma süresi 12 saatten az olduğunda çiçeklenmiştir.
E) Aydınlık sürenin kesintiye uğratılması kısa gün bitkisinde, ışık alma süresi 12 saatten fazla olduğu durumdakinden farklı bir etki yaratmıştır.
Cevap.8: E
Açıklama:
A) Uzun gün bitkisi, ışık alma süresi 12 saatten fazla olduğunda çiçeklenmiştir. Söylenir.
B) Karanlık sürenin kırmızı ışık ile bölünmesi, ışık alma süresi 12 saatten az olsa da uzun gün bitkisinin çiçeklenmesini sağlamıştır. Söylenir.
C) Karanlık sürenin kırmızı ışıkla bölünmesi kısa gün bitkisinin çiçeklenmesini önlemiştir. Söylenir.
D) Kısa gün bitkisi, ışık alma süresi 12 saatten az olduğunda çiçeklenmiştir. Söylenir.
E) Aydınlık sürenin kesintiye uğratılması kısa gün bitkisinde, ışık alma süresi 12 saatten fazla olduğu durumdakinden farklı bir etki yaratmıştır. Söylenemez. ( Hem aydınlık sürenin kesintiye uğratılması durumunda hem de ışık alma süresinin 12 saatten fazla olduğu durumda kısa gün bitkisinde her iki durum içinde çiçeklenme olmamış. Yani bu durumda farklı bir etki oluşmuştur denilemez.)
Soru 9. Bitkide ışığın yönüne bağlı olarak meydana gelen hareketlere fototropizma denir.
Aşağıdaki deneye göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) A da koleoptil ışığın geldiği yöne doğru yönelir.
B) B de yönelmenin olmamasının sebebi meristem dokunun kesilmesidir.
C) C de yönelme olmamıştır.
D) D de üretilen oksinler ışığın olmadığı tarafa doğru taşınmışlar ve ışığa doğru yönelme gerçekleşmiştir.
E) E de koleoptilin gövdesinde üretilen oksinler yönelmeye sebep olmuştur.
Cevap.9: E
Açıklama:
A) A da koleoptil ışığın geldiği yöne doğru yönelir. Doğru. ( Çünkü bu bölgedeki oksinlerin ışıktan kaçma eğilimi vardır.)
B) B de yönelmenin olmamasının sebebi meristem dokunun kesilmesidir. Doğru. . (Bitkinin uç meristematik bölgesinde büyümeyi sağlayan hormonların bulunduğu oksinler üretilemediği için herhangi bir büyüme ve dolayısıyla da ışıktan kaçma eğilimi olmaz.)
C) C de yönelme olmamıştır. Doğru. ( Büyümeyi sağlayan oksinler ışıkla karşılaşmadığı için herhangi bir tarafa doğru yönelim göstermez dolayısıyla da bitki ucu dik olarak yönelim yapmadan büyür.)
D) D de üretilen oksinler ışığın olmadığı tarafa doğru taşınmışlar ve ışığa doğru yönelme gerçekleşmiştir. Doğru. ( Burada bitkinin meristematik ucu kapatılmış ancak şeffaf bir kapakla kapatıldığı için ışığın bitkiye ulaşması gerçekleşmiştir. Dolayısıyla da kapağın hiçbir etkisi olmamıştır.)
E) E de koleoptilin gövdesinde üretilen oksinler yönelmeye sebep olmuştur. Yanlış. ( Oksinler bitkinin uç bölgesinde üretilir. Gövde de Oksin üretilmez. )
Soru 10. Aşağıda bitkideki hareket ve bu harekete sebep olan uyaran eşleştirilmiştir.
Yapılan eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
I. Yaralanmadan kaçma – Termonasti
II. Işığa yönelme – Fototropizma
III. Yerçekimine yönelme – Haptotropizma
IV. Dokunma – Sismonasti
V. Su – Hidrotropizma
VI. Işığa göre çiçeklenme – Termonasti
A ) I – II – IV – VI B) II – III – VI C) II – IV – V D) IV – V – VI E) II – V – VI
Cevap.10: C
Açıklama:
I.Yaralanmadan kaçma – Kemotropizma. Yanlış. ( Doğrusu; Tropizma hareketi olan, Travmatropizma olmalıydı.) (Kemotropizma; bir tropizma hareketi olup kimyasala göre ( örneğin köklerin toprak içindeki gübreye yönelimi gibi. ) yönelime neden olan harekettir. )
II. Işığa yönelme – Fototropizma. Doğru. ( Fototropizma, bir Tropizma hareketidir.)
III. Yerçekimine yönelme – Haptotropizma. Yanlış. ( Doğrusu; Tropizma hareketi olan, Geotropizma olmalıydı. ) ( Haptotropizma; bir tropizma hareketi olup basınca göre ( örneğin sarmaşıkların etraftaki başka bir ağaca sarılma yönelimi gibi. ) yönelime neden olan harekettir. )
IV. Dokunma – Sismonasti. Doğru. ( Sismonasti , bir Nasti hareketidir.)
V. Su – Hidrotropizma. Doğru. ( Hidrotropizma, bir Tropizma hareketidir.)
VI. Işığa göre çiçeklenme – Termonasti. Yanlış. (Doğrusu; Nasti hareketi olan, Fotonasti olmalıydı. ) ( Termonasti; bir nasti hareketi olup sıcaklığa göre ( örneğin, laleler 5-10 derecede kapalı iken 15-20 derece açılırlar.) yaptıkları çiçeklenme harekettir.)
KONU BİTTİ.
Bir yanıt yazın