Canlıların Ortak Özellikleri
Canlıların Ortak Özellikleri
» Canlıları inceleyen bilim dalı biyolojidir.
» Biyoloji, Yunanca “hayat = canlı” anlamına gelen bios ile “bilim” anlamına gelen logos kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur.
» Biyoloji kısaca: “ CANLI BİLİMİ ” dir.
» Biyoloji; canlıları, bunların özelliklerini, yapı ve işlevlerini, canlı ve cansızlarla etkileşimlerini bilimsel olarak inceleyen bilim dalıdır.
» Canlıları, cansız varlıklardan bir ya da birkaç özelliğine bakarak ayırt etmek zordur.
» Örneğin aşağıdaki renkli çakıl taşları gibi.
» Cansız çakıl taşları gibi görünen bu yapılar aslında Taş bitkileri olarak adlandırılan Lithops (Litops) cinsi çok yıllık çöl bitkileridir.
» Lithops bitkisi Mezemgiller familyasındandır ve kökeni Güney Afrika ‘ daki taşlık, kayalık ve yarı çöl alanlarıdır. Taşa benzerliği sebebiyle “ Yaşayan Taş = Taş bitkisi “ olarak da bilinir.
Çiçek açmış ( Lithops ) Taş Bitkisi
Varlıkları canlı olarak nitelendirebilmek için bazı özelliklerine bakılır . Buna göre:
Canlıların Ortak Özellikleri Şunlardır:
- Hücresel Yapı,
- Beslenme,
- Solunum,
- Boşaltım,
- Hareket,
- Uyarılara Tepki,
- Metabolizma,
- Homeostasi ( Kararlı iç denge),
- Uyum ( Adaptasyon),
- Organizasyon,
- Üreme,
- Büyüme,
- Gelişme ,
gibi özelliklere sahip olup olmadığına bakılır.
» Bu özelliklere sahip olan varlıklar “ canlı “, varlıkların canlı olma durumu ise “ canlılık “ olarak tanımlanır.
1- HÜCRESEL YAPI:
» Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hücrelerden meydana gelir.
» Hücre, yaşamın temel birimidir.
» Hücre, organizmaların canlılık faaliyetlerini gösteren en küçük temel fonksiyonel yapı birimdir.
» Canlılar hücre sayılarına ve hücre yapılarına göre gruplandırılır.
Sayısına göre hücreler ikiye ayrılır :
A- Tek Hücreliler:
- Bazı organizmalar sadece bir hücreden oluşmuştur.
- Bu canlılara bir hücreli organizmalar denir.
- Örnek: Amip, paramesyum, bakteri , arkeler ve siyanobakteriler (mavi-yeşil bakteriler olarak da bilinen enerjilerini fotosentez yolu ( klorofili var) ile elde eden bir bakteri dalıdır. )
B- Çok Hücreliler:
- Bazı organizmalar ise çok sayıda hücrenin belirli bir organizasyon ile bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur.
- Bunlara da çok hücreli organizmalar denir.
- Örnek: Bitki ve hayvanların tamamı mantarların çoğu ve protistaların bir kısmı.
(Kısaca : Tüm prokaryotlar tek hücreliyken ökaryotlar tek ya da çok hücreli olabilir.)
» “Bütün canlılar , hücrelerden meydana gelir. ” İfadesi yanlış, bazı canlılar tek bir hücreden, bazıları ise çok sayıdaki hücrelerden meydana gelir.
Yapısına göre hücreler ikiye ayrılır.
A. Prokaryot Hücreler:
- Zarla çevrili çekirdek ve zarla çevrili oluşumları bulunmayan basit hücrelerdir.
- DNA’nın bulunduğu bölgeye “nükleotid” denilir.
- Ribozomları vardır.
- Kendi proteinlerini buradan sentezleyebilirler.
- Zarla çevrili organelleri yoktur.
- Sadece bakteriler, siyanobakteriler ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahip organizmalardır.
B. Ökaryot Hücreler :
- Zarla çevrili çekirdek ve zarlı organelleri olan gelişmiş hücrelerdir.
- Protistalar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ökaryot hücre yapısındadır.
Prokaryot – Ökaryot Olsun Tüm Hücrelerin Ortak Özellikleri
- Hücre (plazma) zarının bulunması
- Sitoplazmanın bulunması
- Nükleik asit (DNA ve RNA) bulunması.
- Ribozom bulunması
NOT:
» DNA, tüm canlı türlerinde bulunur ve aynı nükleotidleri içerir.
» Her canlı hücrelerden oluştuğu gibi her canlının hücresinin içeriği de büyük ölçüde birbirine benzer.
» Tüm canlı hücrelerde karbonhidrat, protein, yağ, su, mineral ve nükleik asit belirli oranlarda bulunur.
PROKARYOT HÜCRE | ÖKARYOT HÜCRE |
Ökaryotlardan önce oluşmuştur. | Prokaryotlardan sonra oluşmuştur. |
Daha küçük ve basittir. | Daha büyük ve gelişmiştir. |
Zarla çevrili çekirdek ve zarla çevrili organelleri yoktur. | Zarla çevrili çekirdek ve zarla çevrili organelleri vardır. |
Çekirdekçik yok. | Çekirdekçik var. |
Nükleotid ( DNA ) bölgede, halkasal tek bir kromozom bulunur. | Çekirdekte tek veya daha fazla doğrusal kromozom bulunur. |
Ribozomları nispeten küçük. (30-50S) | Ribozomları nispeten büyük. (40-60S) |
DNA’da histon (protein kılıf) bakterilerde yok arkelerde var. | DNA’da histondan oluşmuş protein kılıfı var. |
DNA replikasyonu tek bir noktadan (orijinden) başlar. | DNA replikasyonu yüzlerce noktadan (orijinden) başlar. |
İkiye bölünme ile çoğalırlar. Mitoz-Mayoz yok. (Mitotik bölünme yok). | Mitoz-mayoz bölünme ile çoğalırlar.(Mitotik bölünme var). |
mRNA sentez sonrası değişime uğramaz. | mRNA sentez sonrası değişime uğrar. |
Protein sentezi bakterilerde f-metionin, arkelerde metionin ile başlar. | Protein sentezi “metiyonin” amino asiti ile başlar. |
Çoğunda hücre duvarı vardır. | Bir kısmında hücre duvarı vardır. |
Kromozom sayısı tek ve haploit | Kromozom sayısı birden fazla ve diploit |
Kemosentez yapan çeşitleri vardır. | Kemosentez yapan yoktur. |
2- BESLENME:
» Canlılar hayatsal faaliyetleri için enerjiyi ihtiyaç duyarlar.
» İhtiyaç duydukları bu enerjiyi de elde edebilmek için beslenmek zorundadır.
» Beslenmenin amaçları:
- Canlıların enerji ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli maddelerin sağlaması.
- Hücre yapısına katılacak maddelerin sağlanması
- Hücre içerisinde yaşamsal olayların düzenlenmesi için gerekli maddelerin alınması.
şeklinde sıralanabilir.
Beslenme açısından canlılar üç gruba ayrılır.
Ototrof Beslenme:
» Besinini kendi üreten canlıların yapmış olduğu beslenmedir.
» Bu canlılar besini dışarıdan hazır almazlar sadece besini üretmek için gerekli olan ham maddeyi (inorganik madde) dışarıdan alırlar.
» Ototrof beslenme de iki farklı mekanizma ile besin üretilir.
1- Fotosentez:
- Fotosentez yaparak besin üreten canlılarda klorofil bulunur.
- Fotosentez yapan canlılarda klorofil pigmeni bulunur.
- Işık enerjisini kullanarak organik maddelerini üretebilirler.
- Örnek: yeşil bitkiler , bazı bakteriler.
2- Kemosentez:
- Kemosentez yapan canlılar inorganik maddeyi okside ederek elde ettikleri enerji ile organik madde sentezlerler.
- Sadece prokaryot canlılarda görülür.
- Örnek: Arkelerin ise ototrof olanları sadece kemosentez yapmaktadır.
- Fotosentez yapabilen bir arke yoktur.
b) Heterotrof Beslenme:
- Besinini dışarıdan hazır alan canlıların yaptığı beslenmedir.
- Heterotrof beslenme çok çeşitlidir.
- Örnek: Hayvanlar, parazit yaşayan canlılar.
c) Hem Ototrof Hem Heterotrof Beslenme:
- Gerektiğinde besinini dışarıdan hazır alan gerektiğinde besinini üretebilen canlıların yapmış olduğu beslenmedir.
- Örnek; öglena, böcekçil bitkiler.
CANLILARDAKİ BESLENME ŞEKİLLERİ
» Organik besin maddelerini elde etmeleri yönünden canlılarda görülen beslenme şeklileri üç grupta incelenir. ( UNUTMA :inorganik maddeler tüm canlılar tarafından dışarıdan alınır.)
SORU: Ototrof olduğu bilinen aşağıdaki canlı çiftlerinden hangisinin organik madde üretim şekli aynı olamaz?
A) Alg – Bitki B) Öglena – Bakteri C) Arke – Bakteri D) Alg – Arke E) Bitki – Bakteri
CEVAP: D
Açıklama:
A ) Alg – Bitki. OLUR. ( İkisi de fotosentez yapar.)
B ) Öglena – Bakteri . OLABİLİR. ( Öglena fotosentez yapar. Bakterilerde de fotosentez yapanlar vardır.)
C ) Arke – Bakteri . OLABİLİR. ( Arkeler kesinlikle kemosentez yapar. Bakterilerde de kemosentez yapanlar vardır.)
D ) Alg – Arke . OLAMAZ. ( Algler fotosentez yapar. Arkelerin ise ototrof olanları kesinlikle kemosentez yapar. Arkelerin ototrof olanlarında fotosentez yapan yoktur.)
E ) Bitki – Bakteri. OLABİLİR. ( Bitkiler fotosentez yapar. Bakterilerde de fotosentez yapanlar vardır.)
UNUTMA:
- Alg , Bitki ,Öglena : Fotosentez yapar
- Arkeler : Kemosentez yapar.
- Bakteriler: Fotosentez yapanlar da Kemosentez yapanlar da vardır.
EK BİLGİ:
Beslenmede
Canlılar, beslenmelerini genel olarak 3 şekilde gerçekleştirirler:
1- Ototrof canlılar (Üreticiler):
Kendi besinin kendisi üreten canlılardır.
Besin üretimi sırasında kullanılan enerji kaynağına göre iki çeşittir:
A. Fotoototrof canlılar:
- Enerji kaynağı olarak güneşi kullanan canlılardır.
- Fotosentez olayı ile besinlerini üreten bitkiler, bazı protistalar (öglena gibi), bazı bakteriler ve algler örnek verilebilir.
- Karbon kaynağı olarak CO2, hidrojen kaynağı olarak H2O, H2S ve H2 kullanılır.
B. Kemoototrof canlılar:
- Enerji kaynağı olarak bazı inorganik maddelerin oksidasyonu ile sağlanan kimyasal enerji ile besinlerini üretebilen canlılardır. Bazı bakteri ve arkeler örnek olarak verilebilir.
- Karbon kaynağı olarak CO2, hidrojen kaynağı olarak H2O kullanılır.
UNUTMA:
» Kemosentez yapan bir organizma kesinlikle prokaryot hücre yapısına sahiptir.
EK BİLGİ:
Beslenmede
2- Heterotrof canlılar (tüketiciler):
İhtiyacı olan besini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır.
Örneğin; İnsan, hayvan, mantar, bazı protistler ve bakterilerin bir kısmı.
» Heterotrof canlılar, holozoik, saprofit veya parazit beslenirler.
Holozoik beslenme:
- Besinlerini katı parçacıklar şeklinde alıp beslenmedir.
- Sadece hayvanlarda görülür.
- Besin çeşidine göre otçullar (Herbivorlar), etçiller (karnivorlar) ve hepçiller (omnivorlar) olmak üzere çeşitleri vardır.
Saprofitler (ayrıştırıcılar=çürükçüller):
- Bu canlılar ölü bitki ve hayvan atıkları ile birlikte diğer organik atıkların üzerine sindirim enzimleri salgılayarak bu maddeleri parçalarlar ve ihtiyaç duydukları organik maddeleri hücrelerine alırlar.
- Böylece bir yandan kendi besin ve enerji ihtiyacını karşılarken bir yandan da organik atıkları, özellikle ototrofların kullanabileceği inorganik maddelere dönüştürür.
- Maya ve küf mantarları ile bazı bakteriler en önemli ayrıştırıcılardır.
- Bir ayrıştırıcı organizma prokaryotik ya da ökaryotik hücre yapısına sahip olabilir.
- Ayrıştırıcılar hem sucul hem de karasal besin zincirlerinin tüm basamaklarında bulunurlar.
EK BİLGİ:
Beslenmede
NOT:
» Bakteriler koful oluşturamadığı için ekzositoz yapamazlar.
» Saprofit bakteriler, hücre dışına gönderecekleri enzimleri (proteinleri) translokaz adı verilen taşıyıcı proteinler yardımıyla taşırlar.
Saprofit Canlıların Ekolojik Önemi;
- Doğayı temizler (gönüllü temizlik işçileri gibi)
- Toprağı inorganik madde bakımından zenginleştirirler.
- Canlılar için önemli olan karbon ve azot gibi atomların tükenmesine engel olurlar.
- Madde döngülerine yardımcı olur.
- Ekolojik dengenin korunmasını sağlar.
NOT:
» Ayrıştırıcıların azot döngüsündeki işlevi, aminoasitlerden amonyak oluşturmaktır.
EK BİLGİ:
Beslenmede
2- Heterotrof canlılar (tüketiciler):
İhtiyacı olan besini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır.
Örneğin; İnsan, hayvan, mantar, bazı protistler ve bakterilerin bir kısmı.
» Heterotrof canlılar, holozoik, saprofit veya parazit beslenirler.
Holozoik beslenme:
» Besinlerini katı parçacıklar şeklinde alıp beslenmedir.
» Sadece hayvanlarda görülür.
» Besin çeşidine göre otçullar (Herbivorlar), etçiller (karnivorlar) ve hepçiller (omnivorlar) olmak üzere çeşitleri vardır.
Saprofitler (ayrıştırıcılar=çürükçüller):
» Bu canlılar ölü bitki ve hayvan atıkları ile birlikte diğer organik atıkların üzerine sindirim enzimleri salgılayarak bu maddeleri parçalarlar ve ihtiyaç duydukları organik maddeleri hücrelerine alırlar.
» Böylece bir yandan kendi besin ve enerji ihtiyacını karşılarken bir yandan da organik atıkları, özellikle ototrofların kullanabileceği inorganik maddelere dönüştürür.
- Maya ve küf mantarları ile bazı bakteriler en önemli ayrıştırıcılardır.
- Bir ayrıştırıcı organizma prokaryotik ya da ökaryotik hücre yapısına sahip olabilir.
- Ayrıştırıcılar hem sucul hem de karasal besin zincirlerinin tüm basamaklarında bulunurlar.
EK BİLGİ:
Beslenmede
NOT:
» Bakteriler koful oluşturamadığı için ekzositoz yapamazlar.
» Saprofit bakteriler, hücre dışına gönderecekleri enzimleri (proteinleri) translokaz adı verilen taşıyıcı proteinler yardımıyla taşırlar.
Saprofit Canlıların Ekolojik Önemi;
- Doğayı temizler (gönüllü temizlik işçileri gibi)
- Toprağı inorganik madde bakımından zenginleştirirler.
- Canlılar için önemli olan karbon ve azot gibi atomların tükenmesine engel olurlar.
- Madde döngülerine yardımcı olur.
- Ekolojik dengenin korunmasını sağlar.
NOT:
» Ayrıştırıcıların azot döngüsündeki işlevi, aminoasitlerden amonyak oluşturmaktır.
EK BİLGİ:
Beslenmede
Bir Ekosistemde Ayrıştırıcı Organizma Sayısı Azalırsa;
1) Çevre kirliliği artar.
2) Başta azot olmak üzere madde döngüleri yavaşlar.
3) Biriken organik madde miktarı artar.
4) İnorganik madde miktarı azalır.
5) Bir ekosistemden saprofit canlılar çıkarılırsa ekosistem varlığını devam ettiremez.
Parazit beslenenler:
- Besinlerinin başka canlılardan direk sindirilmiş olarak olan canlılardır.
- Tek hücreli ve çok hücreli Hayvansal olduğu gibi, az sayıda da olsa parazit bitkilerde vardır.
EK BİLGİ:
Beslenmede
Farklı Beslenme Tiplerinde Enerji Ve Karbon Kaynakları
Beslenme tipi | Enerji kaynağı | Karbon kaynağı | Örnek canlılar |
Fotoototrof | Işık | CO2 | Bitkiler, algler, öglena, bazı bakteriler |
Kemoototrof | Bazı inorganikler
(H2S, NH3, Fe2+ gibi) |
CO2 | Birkaç bakteri ve çoğu arkeler |
Fotoheterotroflar | Işık | Organik bileşik | Sadece belirli sucul ve tuzu seven
Prokaryotlar |
Kemoheterotroflar
(Heterotroflar) |
Organik bileşik | Organik bileşik | Hayvanlar, insanlar, mantarlar, protistaların çoğu ve birçok bakteri ve bazı arkeler bazı parazit bitkiler |
DETAY !
Kemoheterotrof canlı:
- Hem enerji hem de karbon kaynağı olarak diğer canlıların ürettiği organik maddeleri kullanan canlılardır.
- Hayvanlar, insanlar, mantarlar, protistaların çoğu ve birçok bakteri ve arke örnek verilebilir.
Fotoheterotrof canlı:
- Enerji kaynağı olarak ışık enerjisini, karbon kaynağı olarak diğer canlıların ürettiği organik maddeleri kullanan canlılardır.
- Sadece belirli sucul ve tuzu seven prokaryotlar örnek verilebilir.
EK BİLGİ:
Beslenmede
- Hem Ototrof Hem de Heterotrof Beslenme:
- Hem üretici hem de tüketici olan canlıların gerçekleştirdiği bir beslenme çeşididir.
- En önemli canlı örneği böcekçil bitkiler ve öglenadır.
Böcekçil bitkiler:
- Bu bitkiler azot bakımından fakir topraklarda yaşadıkları için topraktan alamadıkları azotu, yakaladıkları böceklerin proteinlerinden karşılar.
- Bu bitkiler, klorofilli oldukları için fotosentez ile karbonhidrat ve yağ monomerlerini sentezler.
- Bu bitkilere örnek olarak ibrik otu ve sinekkapan verilebilir.
- Böcekçil bitkiler, azot ihtiyaçlarını karşılama yönü ile heterotrof, kloroplast taşıdıkları için fotosentez ile besinlerini üretebilme yönüyle de ototrof canlı olmuş oluyor.
Öglena:
- Kloroplast organeli bulundurur ve ışık varlığında kendi besinini kendisi sentezler. Bu yönüyle ototroftur.
- Işık yokluğunda ise dış ortamdan besinini hazır olarak alabilir. Bu yönüyle de heterotroftur.
NOT:
» Su ve mineral gibi maddeleri tüm canlılar yaşadıkları ortamdan hazır olarak alırlar.
3- SOLUNUM:
» Canlılar hayatlarına devam edebilmek için gerekli olan enerjiyi ( ATP) besinlerden karşılar.
» Besinin yapısında bulunan enerjiyi kullanılabilir hale getirmek için de hücresel solunum yaparlar.
» Hücresel solunum temel olarak iki şekilde yapılır.
A- Oksijensiz Solunum:
- Besinin parçalanması sürecinde oksijenin kullanılmadığı hücresel solunumdur.
- Bazı canlılar parçalama için oksijen dışı solunum gazları kullanırken bazıları hiçbir solunum gazı kullanmadan fermantasyon ile bu işlemi gerçekleştirir.
B- Oksijenli Solunum:
- Besinin parçalanması sürecinde oksijenin kullanıldığı hücresel solunumdur.
- Diğer hücresel solunumlara göre daha fazla enerji üretilir.
DİKKAT ET !
Sindirim:
» Polimer besin parçalarının sindirim sistemi organlarında monomerlerine parçalanması olayıdır.
Solunum:(Hücresel solunum)
» Monomer besin parçalarının oksijenli veya oksijensiz olarak parçalanmasıyla enerji ( ATP) elde edilmesi olayıdır.
» Kimyasal bir olaydır.
Soluk Alıp Verme:
» Dış ortamdan oksijenin alınıp, solunum sistemi organlarıyla hücrelere kadar taşınması ve hücrelerdeki karbondioksitin yine solunum organlarıyla vücut dışına atılması olayıdır.
» Fiziksel bir olaydır.
EK BİLGİ:
Solunum
C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + (30-32 net) Enerji (ATP) +Isı
Glikoz + 2 ATP → 2 Etil Alkol + 2CO2 + 2( net) ATP + Isı
Glikoz + 2 ATP → 2 Laktik Asit + 2( net) ATP + Isı
» Bazı özellikleri bakımından ATP elde edilen süreçlerin karşılaştırılması.
Bazı özellikleri bakımından ATP elde edilen süreçlerin karşılaştırılması: |
|||
ATP elde edilen süreçler | Oksijen | ETS | Son elektron tutucu molekül |
Oksijenli solunum | Kullanılır | Görev yapar | Oksijen |
Oksijensiz solunum | Kullanılmaz | Görev yapar | Oksijen dışında bir başka inorganik |
Etil alkol fermantasyonu | Kullanılmaz | Görev yapmaz | Asetaldehit |
Laktik ast fermantasyonu | Kullanılmaz | Görev yapmaz | Pirüvat |
4- BOŞALTIM:
» Canlıların metabolizma sonucu oluşan atık maddelerini vücudundan uzaklaştırılmasına “BOŞALTIM” denir.
» Her canlı atık madde oluşturmak zorundadır.
» Ancak bu atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması farklı mekanizmalar ile gerçekleşebilir.
1- Tek hücreli canlılar:
Amonyak ve karbondioksit gibi atıklarını hücre zarı yüzeyinden uzaklaştırır.
2- Tatlı suda yaşayan tek hücreliler :
Kontraktil kofullarını kullanarak vücutlarındaki fazla suyu dışarı atarlar.
3- Bitkiler:
- Yaprak dökerek boşaltım yaparlar.
- Ayrıca farklı mekanizmaları da kullanırlar. (Terleme, Gutasyon)
4- Hayvanlar farklı mekanizmalar kullanarak boşaltım yaparlar. Bu mekanizmalar;
- Karbondioksit solunum sistemi ile
- Su ve suda çözünmüş atık maddeler böbrekler ve ter ile
- Sindirilmemiş besinler ise dışkı halinde sindirim sisteminden uzaklaştırılır.
- Ayrıca bazı gelişmemiş hayvanlarda vücut yüzeyinden atık maddeler vücut dışına atılır.
UNUTMA !
» Metabolizma sonucu hücre ve dokularda oluşan atık maddelerin hücre veya vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir.
» Amaç; kararlı bir iç ortam (homeostasi) oluşturmaktır.
NOT:
» TÜM CANLILARDA BOŞALTIMIN ORTAK AMACI VÜCUDUN SU VE İYON DENGESİNİ AYARLAMAKTIR.
»Metabolik olaylar sonunda oluşan önemli boşaltım maddeleri:
CO2, H2O, Amonyak (NH3), Üre ve Ürik Asittir.
Azotlu Boşaltım Atıklarının Çeşitli Faktörlere Göre Çoktan Aza Doğru Sıralanışı;
1.Suda çözünme oranları:
Amonyak > Üre > Ürik asit
2. Atılırken harcanan su oranları:
Amonyak > Üre > Ürik asit
3. Zehirlilik dereceleri:
Amonyak > Üre > Ürik asit
4. Üretiminde harcanan ATP miktarları:
Ürik asit > Üre > Amonyak
SORU) Metabolizma sonucu oluşmuş olan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir.
Aşağıdaki boşaltım şekli ve canlı eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
A) Hayvan – Azotlu boşaltım atıklarının terleme ile atılması
B) Bitki – Katı atıkların yaprak dökümü ile atılması
C) Paramesyum – Suyun kontraktil koful ile atılması
D) Hayvan – Suyun solunum ile atılması
E) Bitki – Sıvı atıkların terleme ile atılması
CEVAP : E
Açıklama:
A) Hayvan – Azotlu boşaltım atıklarının terleme ile atılması . DOĞRU. ( Hayvanlar “ azotlu boşaltım atıklarını “ ilk olarak idrarla dışarı atarlar. Ancak terleme yoluyla da azotlu boşaltım atıkları bir miktar dışarı atılır. Dolayısıyla bu cevap doğru kabul edilir.)
B) Bitki – Katı atıkların yaprak dökümü ile atılması. DOĞRU. ( Bitkiler katı atıklarını yaprak dökümü ile gerçekleştirir.)
C) Paramesyum – Suyun kontraktil koful ile atılması. DOĞRU. ( Paramesyum tatlı sularda yaşayan tek hücreli ökaryot bir hücredir. Yapısındaki kontraktil koful sayesinde osmozla içine giren fazla suyu dışarı atar.)
D) Hayvan – Suyun solunum ile atılması. DOĞRU. (Hayvanlar solunum ile karbondioksiti ( CO2 ) dışarı atar. Ancak karbondioksit ile bir miktar su da dışarı atılır.)
E) Bitki – Sıvı atıkların terleme ile atılması. YANLIŞ.(Bitkilerde terleme ile gaz atıklar atılır. Sıvı atıklar gutasyon (damlama) ile atılır.)
EK BİLGİ:
Boşaltım
BOŞALTIM:
» Metabolizma sonucu hücre ve dokularda oluşan atık maddelerin hücre veya vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir.
Amaç; kararlı bir iç ortam (homeostasi) oluşturmaktır.
NOT:
» Tüm canlılarda boşaltımın ortak amacı vücudun su ve iyon dengesini ayarlamaktır.
EK BİLGİ:
Boşaltım
Metabolik Olaylar Sonunda Oluşan Önemli Boşaltım Maddeleri:
1- CO2, H2O, Amonyak (NH3), Üre ve Ürik asittir.
2- Canlıların azotlu boşaltım atıkları amonyak (NH3), üre ve ürik asittir.
- Amonyak: protein ve nükleik asitlerin hücre içerisinde yıkımı ile veya amino asitlerin karbonhidratlara dönüşmesi sırasında oluşur.
- Çok zehirli amonyak, birçok canlıda az zehirli üre ve ürik aside dönüştürülerek atılır.
» Bir canlının azotlu atığı ne şekilde uzaklaştıracağı adaptasyon sağladığı ortamın su miktarına bağlıdır.
- Suda yaşayan canlılarda azotlu atık, amonyak şeklinde atılır.
- Çünkü amonyak suda çözündüğü için fazla su ile atılır.
- Paramesyum gibi tek hücrelilerde, hidra ve planarya gibi omurgasız hayvanların çoğunda, balık ve kurbağa larvası gibi omurgalılarda azotlu atık amonyaktır.
3- Üre: amonyağa göre daha az zehirli olduğu için daha az su ile atılır.
- Osmozla su kaybeden deniz balıkları, ergin kurbağalar ve memelilerde azotlu atık üredir.
4- Ürik Asit: Hemen hemen suda hiç çözünmeyen ürik asit, çok az su ile yarı katı halde atılır.
- Bu nedenle böcek, sürüngen ve kuş gibi kurak ortam hayvanları ürik asit atarlar.
» Canlılar, boşaltım işlemini farklı yöntemlerle gerçekleştirirler.
» Tek hücreli canlılar:
- Boşaltım maddelerini hücre zarının üzerinden (yüzeyinden) atarlar.
» Tatlı sularda yaşayan paramesyum, öglena ve amip gibi canlılarda :
- Fazla su kontraktil kofullarla ATP harcanarak aktif bir şekilde atılır.
√ Tuzlu sularda yaşayanlarda kontraktil koful bulunmaz.
√ Çünkü bunların hücreleri fazla su almaz.
√ Tam tersi su kaybeder.
» Kara bitkileri;
- yapraklarını dökerek, damlama (Hidatot ile) veya terleme ile (Stoma veya Lentisel ile) boşaltım yaparlar.
» Hayvanlarda boşaltım;
- sindirim, solunum ve boşaltım sistemleri ile gerçekleştirilir.
- Ayrıca deri, akciğer gibi organlar memeli hayvanlarda boşaltıma yardımcı olur.
- Sindirim sistemi ile katı boşaltım atıkları, solunum sistemi ile CO2, boşaltım sistemi ile su ve suda çözünmüş atık maddeler vücuttan uzaklaştırılır.
5- HAREKET:
» Canlıların durum veya yer değiştirmelerine hareket denir.
» Hareketin amacı, beslenme, korunma ve üremeyi sağlamak olabilir.
» Canlılar yaşadıkları ortama göre çeşitli hareket yeteneklerine sahiptir.
» Bir hücreli canlılar; kamçı, sil ve yalancı ayak gibi yapılar yardımıyla yer değiştirme hareketi yapar.
» Çok hücrelilerde bacak, kanat, yüzgeç gibi yapılarla aktif hareket sağlanır.
» Bitkilerde ise yönelme veya durum değiştirme hareketi vardır. Işığa yönelme gibi. Aktif hareket yoktur.
5- HAREKET:
» Canlılarda pasif ve aktif olmak üzere iki tip hareket görülür.
» Bitkilerde görülen pasif harekette yer değişimi gerçekleşmez.
» Hayvanlar ise aktif olarak yer değiştirerek hareket eder.
- Bitkilerde yer değiştirme hareketi görülmez.
- Çeşitli sebepler nedeni ile tropizma (yönelme) ve nasti (irkilme) hareketler görülür.
6- UYARILARA TEPKİ:
» Tüm canlılar dış ve iç çevreden gelen fiziksel ve kimyasal uyarılara karşı cevap (tepki) verirler.
» Bu cevap canlının hayata devam etmesini sağlar.
» Canlıların gösterdiği tepki biçimlerinde farklılıklar görülür . Örnek olarak:
- Tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı olan öglena, fotosentez yapabilmek için ışığa yönelir.
- Küstüm otu bitkisi, dokunmaya karşı yapraklarını kapatır.
- Sinek kapan bitkisi, yapraklarındaki algılayıcı tüylerine böcek dokunduğunda yapraklarını kapatır.
- Laleler uygun sıcaklıklarda çiçeklerini açar. Uygun olmayan sıcaklıklarda ise kapatır.
- Bitkiler ışığa doğru yönelebilir.
» Canlılarda durum değiştirmeye veya harekete sebep olan her türlü faktöre uyaran, uyaranlara verilen cevaplara ise tepki denir.
7- METABOLİZMA:
» Canlılarda meydana gelen hayatsal faaliyetlerin ( veya kimyasal olayların) tamamına “ Metabolizma “ denir.
Metabolizma;
- Anabolizma ( Yapım )
- Katabolizma (Yıkım )
olmak üzere ikiye ayrılır.
» Başka bir ifadeyle; anabolizma ve katabolizma olaylarının tamamına “ Metabolizma ” denir.
METABOLİZMA = ANABOLİZMA + KATABOLİZMA
7- METABOLİZMA:
1. Anabolizma ( Yapım ) :
- Küçük moleküllerden büyük moleküllerin oluşmasına yapım ( anabolizma = özümleme = asimilasyon) denir.
- Anabolizma olayları gerçekleştirilirken canlı enerji harcar.
- Canlı yaşlandıkça anabolizma olayları azalmaya başlar.
Örneğin: Dehidrasyon, fotosentez, kemosentez…
2. Katabolizma (Yıkım ) :
- Canlıda, büyük moleküllerden küçük moleküllerin meydana gelmesine yıkım (katabolizma= yadımlama= disimilasyon ) denir.
- Katabolizma olayları gerçekleşirken enerji harcanmaz.
- Canlı yaşlandıkça katabolizma olayları artmaya başlar.
Örneğin : Hidroliz, solunum (oksijenli ve oksijensiz solunum)
7- METABOLİZMA:
UNUTMA / ÖNEMLİ
1. Anabolizma ( Yapım ) :
» Bütün dehidrasyonlar aynı zamanda yapım olayıdır.
» Ancak her yapım dehidrasyon olmayabilir.
» Örneğin bazı kemosentez olaylarında ( kükürt ve azot bakterilerinin yaptığı kemosentez gibi )
inorganik maddelerden organik moleküller ( besin) elde edilir. Ancak bu olaylar sonucu su açığa çıkmaz . Yani su oluşmaz. ( CO2 + H2O => Besin + O2 )
enerji
2. Katabolizma (Yıkım ) :
» Bütün hidroliz olayları aynı zamanda yıkım olayıdır.
» Ancak her yıkım bir hidroliz olmayabilir.
» Örneğin oksijenli solunum yıkımdır. Ancak bir hidroliz olayı değil . Yani oksijenli solunumda su harcanmaz.
7- METABOLİZMA:
EK BİLGİ:
Metabolizma
Gençlik (büyüme) döneminde:
Anabolik olaylar > Katabolik olaylar
Erişkinlik döneminde:
Anabolik olaylar = Katabolik olaylar
Yaşlılık döneminde:
Anabolik olaylar < Katabolik olaylar
BAZAL METABOLİZMA:
» Bir canlının sadece yaşamını devam ettirebilmek için gerekli olan metabolizmadır.
» Yaprak dökmüş bir bitki, endospor halindeki bakteri, çimlenmemiş bir tohum, kış uykusuna yatmış bir kurbağa… bazal metabolizma halindedir.
» İnsanlarda bazal metabolizma hızı; sağlıklı bir halde, üzerinde terletmeyecek ya da üşütmeyecek giysiler ile son yemeğinin üstünden 12 saat geçmiş bir şekilde sırt üstü yatarak ölçülür.
» Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tümüne metabolizma denir.
» İkiye ayırarak incelemek mümkündür.
1- Yapım (Anabolizma, Özümleme):
- Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık moleküllerin sentezlenmesidir.
- Yapıcı ve birleştiricidir.
- Bütün yapım tepkimelerinde ATP harcanırken bazı yapım tepkimelerinde ATP önce üretilir sonra da tüketilir.
- Yapım tepkimelerini de iki ye ayırmak mümkündür.
a. İnorganiklerden organik monomer üretildiği yapım tepkimeleri:
» Ototrof canlıların gerçekleştirdiği fotosentez ve kemosentez tepkimeleri örnek verilebilir. Bu tepkimelerde ATP, önce üretilir sonra da tüketilir.
b. Organik monomerlerden polimer veya makromoleküllerin sentezlendiği tepkimeler:
» Bu tepkimelere dehidrasyon sentezi denir.
DEHİDRASYON SENTEZİNİN ÖZELLİKLERİ:
- Organik monomerler uygun bağlarla bağlanarak büyük organik moleküller sentezlenir.
- Hücre içerisinde gerçekleşir.
- Monomer miktarı azalır, Polimer veya makromolekül artar.
- Kurulan özel bağ (peptit, glikozit, ester bağı gibi) sayısı artar.
- ATP harcanır.
- Enzim kullanılır.
- Su açığa çıkar.
- Hücrenin turgor basıncı artar, osmotik basıcı azalır.
b. Organik monomerlerden polimer veya makromoleküllerin sentezlendiği tepkimeler:
» Bütün dehidrasyonlar aynı zamanda yapım olayıdır.
» Ancak her yapım dehidrasyon olmayabilir.
2. Yıkım (Katabolizma, yadımlama):
b. Polimer veya makromoleküllerin monomerlerine parçalandığı tepkimeler:
» Bu tepkimelere hidroliz (sindirim) denir.
HİDROLİZ TEPKİMELERİNİN ÖZELLİKLERİ:
- Dehidrasyonun tersidir.
- ATP HARCANMAZ.
- Enzim kullanılır.
- Hem hücre içinde hem de hücre dışında gerçekleşebilir.
- Su harcandığı için osmotik basıncı arttırır. Turgor basıncını düşürür.
- Polimer veya makromolekül miktarını azaltır, Monomer miktarını artırabilir.
» Bütün hidroliz olayları aynı zamanda yıkım olayıdır. Ancak her yıkım bir hidroliz olmayabilir.
» Örneğin oksijenli solunum yıkımdır. Ancak bir hidroliz olayı değil.
» Metabolizma hızı: Vücudun enerji kullanabilme hızıdır.
BAZAL METABOLİZMA
» Bazal metabolizma, 12 saat zarfında besin almamış, tam istirahat halinde, uyanıkken ve ısısı değişken olmayan bir ortamda hareketsiz bulunan kişinin tükettiği enerjiye denir.
» Bir başka ifade ile bazal metabolizma, vücut sıcaklığının kontrolü (termoregülasyon) için enerji harcamayan uyanık durumdaki (fakat dinlenirken) kuş ya da memelide minimum enerji dönüşüm oranıdır.
Bu tanıma göre bazal metabolizma örnekleri:
- Kış uykusunda bekleyen memeli hayvanın metabolizması, 12 saat önce yemek yemiş, sırt üstü uzanmış, uyanık normal bir bireyin metabolizması bazaldır.
UYARI!
Bazal metabolizma kuş ve memeliler için söz konusudur. Endospor halindeki bakteri hücresinin metabolizmasına, dormansi halindeki (çimlenme sürecinde olmayan) tohumun metabolizmasına, yapraklarını dökmüş ağacın metabolizmasına bazal diyemeyiz. Olsa olsa metabolizmaları minimum düzeydedir diyebiliriz.
BAZAL METABOLİZMA
» Bazal metabolizma dinlenme anında birim zamanda tüketilen oksijen, üretilen CO2, ya da ortama verilen ısı miktarının ölçülmesiyle hesaplanabilir.
Bir canlının bazal metabolizma hızı ölçülürken;
a. Tam dinlenme hali (canlı hareketsiz olmalı)
b. Açlık hali (canlı en az 12 saat önce yemek yemiş olmalı)
c. Ortam sıcaklığı optimum ve sabit olmalıdır. (Ortalama 25 0C)
d. Canlı uyanık olmalıdır.
Bazal metabolizma hızını etkileyen faktörler:
1. Yaş: Gençlerde yüksek iken, yaş ilerledikçe azalır.
2. Cinsiyet: Erkeklerde metabolizma hızı kadınlara göre daha hızlıdır.
3. Vücut yüzey alanı: Vücut yüzey alanı büyük olan yani uzun ve ince olan kişilerin bazal metabolizma hızları fazladır.
4. Açlık: Vücudunuz aç kaldığı zaman bazal metabolizma hızı düşer.
5. Hormonlar: Tiroit bezinden salgılanan tiroksin hormonu bazal metabolizmayı etkiler. Aşırı salgılanırsa yükselir, az salgılanırsa düşer. Adrenalin de yükseltir.
NOT:
» Son alınan besin çeşidi, miktarı, kalori değeri bazal metabolizma hızını etkilemez.
NOT !
Bazal metabolizma hızını Artıran faktörler:
1. Vücut sıcaklığının artması.
2. Sempatik uyarılma. ( Korku, heyecan, öfke…)
3. Hormonal uyarılma. (Tiroksin ve Adrenalin hormonları)
4. Beslenme.
5. Egzersiz yapma.
Bazal metabolizma hızını Azaltan faktörler:
1. Ortam sıcaklığının artması.
2. Parasempatik uyarılma. ( Sakinleşme…)
3. Hormonal uyarılma. (Asetilkolin hormonu)
4. Yaşlanma.
5. Uyuma.
8- HOMEOSTASİ ( Karalı İç Denge ):
» Homeostasi, hücre dışı gerçekleşen olaylar karşısında hücrenin kendi metabolizmasını ( iç çalışma düzenini) koruma isteğine “ homeostasi ” denir.
» Hücre bu olay sırasında ATP harcar ve enerji sentezler.
» Hayatın devamı için düzenleyici sistemler yardımıyla organizmanın iç ortamının sabit tutulmasıdır.
» Homeostasi kısaca :
”Canlı vücudu içerisinde kararlı iç çevrenin (dengenin) oluşması homeostasi olarak adlandırılır. “ şeklinde de tanımlana bilir.
» Hücrelerin, normal işlevlerini sürdürebilmeleri için iç ortam koşullarının sabit tutulmasına gerekir.
» Homeostasi, dinamik bir durum olup iç ortamı değiştirmeye yönelik dış güçlerle, buna karşı koyan kontrol mekanizmaları arasındaki bir etkileşimdir.
» Değişen dış koşullara rağmen nispeten sabit bir iç fizyolojik ortamı sürdürme sürecidir.
» Homeostasi sayesinde vücut organlarının, normal sınırlarda verimli bir şekilde çalışması sağlanır.
» Canlılar hayatta kalabilmek için yaşadıkları çevre ile vücutlarını denge halinde tutmak zorundadır.
Örneğin;
- Yemekten sonra kanın şeker düzeyi yükselir. Buna bağlı olarak insülin hormonu salgılanarak denge kurulmaya çalışılır.
- Soğuk havalarda titreme, düşen vücut sıcaklığını tekrar oluşturmak amacı ile gerçekleşir.
- Boşaltım sistemi susuz kaldığımızda vücutta su tutarak, fazla su aldığımızda da onu uzaklaştırarak vücut sıvısındaki suyu ve çözünenleri dengelemektedir.
- Kandaki karbondioksit miktarının artması ile daha hızlı soluk alıp verilerek karbondioksitin vücuttan atılması sağlanır.
- Hava ısındığında terleme yaparak vücut sıcaklığının yükselmesinin engellenmesi,
- Hava basıncının düşmesi durumunda iç basıncın dengelenmesi amacı ile kulakların tıkanması.
Homeostasiyi İki Ana Kontrol Merkezleri:
1. Beyin, sinir sistemi
2. Endokrin bezler
Düzenlenmiş olması( yani homeostasi olması ) gereken şartlar:
1. Sıcaklık
2. Kalp hızı
3. Solunum hızı
4. Kan basıncı
5. Su dengesi
6. Kan şekeri düzeyleri
7. Detoksifikasyon
( Detoksifikasyon: Organizmanın kendisine zararlı olan toksik maddelerden temizlenmesi anlamına gelir. ) ( Kısaca detoksifikasyon ; Zehirsizleştirme )
9- UYUM (ADAPTASYON)
» Canlıların bulundukları çevrede yaşama ve neslin devamı için üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerine
” Adaptasyon (Uyum) ” denir.
Bazı adaptasyon örnekleri:
- Bazı hayvanların göç etmesi.
- Bazı hayvanların kış uykusuna yatması.
- Kutup ayıların iri vücutlu ve beyaz olması.
- Çöl tilkilerinin geniş kulaklı olması.
- Kutup tilkilerinin küçük kulaklı olması.
- Kaktüslerde su kaybını minimuma indirmek için yapraklar diken halini almıştır.
- Develerin hörgüçlerinde yağ depo etmeleri.
- Çölde yaşayan develerin kum fırtınalarından etkilenmemek için kulak ve burunlarının kıllı olması.
- Bukalemun ve ahtapotun kendini korumak için renk değiştiriyor olması.
- Kutup ayılarının postu soğuktan korumak amacı ile diğer ayıların postlarına göre daha kalındır.
» Canlının ve çevrenin uyumu canlılığın devamını sağlar.
» Canlılar bulunduğu çevreye uyum sağlayan bazı özelliklere sahip olarak yaşama ve üreme şansını arttırır.
» Canlılığın temel özelliklerinden birisi de sahip olduğu yüksek seviyedeki düzendir.
Buna göre Organizasyon şu şekilde tanımlanabilir.:
» Canlıların yaşamsal etkinliklerinin belirli kurallara göre düzenlenmesine ve bunun için yapılan görev paylaşımlarına “ORGANİZASYON “ denir.
- Bir hücrelilerde organizasyon birimleri küçükten büyüğe doğru;
Atom → Molekül → Organel → Hücre (Organizma)
- Çok hücrelilerde organizasyon birimleri küçükten büyüğe doğru;
Atom → Molekül → Organel → Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organizma
NOT:
- Organizma, “herhangi bir canlı varlık” olarak da tanımlanır.
- Buna göre bir organizmaya sahip olma bütün canlılar için ortaktır.
- Bu organizma bakteri için sahip olduğu tek bir hücredir.
- İnsan için trilyonlarca hücreden oluşur.
- Tek hücreli mikroskobik canlılar için “mikroorganizma” ifadesi kullanılmaktadır.
11- ÜREME:
» Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yavrular meydana getirmesine “ÜREME“ denir.
» Üreme, canlıların ortak özelliklerindendir.
» Ancak, üreme canlının yaşaması için zorunlu değildir.
» Üremenin amacı birey sayısını arttırmak, neslin devamını sağlamak, kalıtsal özelliklerin yeni bireylerde temsil edilmesini sağlamaktır.
» Üreme temel olarak iki çeşittir.
A- EŞEYSİZ ÜREME
B- EŞEYLİ ÜREME
A- EŞEYSİZ ÜREME:
- Canlının üreme için başka bir canlıya ihtiyacı olmadan yaptığı üremedir.
- Genellikle gelişmemiş canlılarda görülür.
- Genellikle genetik çeşitlenmeye neden olmadığından değişen çevre şartlarına dayanamayan bireyler meydana gelir.
Eşeysiz Üremenin Genel Özellikleri:
1. En belirgin özelliği tek atanın varlığıdır. Cinsiyet yoktur.
2. Üreme organları görev almaz, gamet oluşumu ve döllenme yoktur.
3. Temeli mitoz bölünmeye dayanır.
4. Kalıtsal çeşitlilik sağlamaz (Mutasyon olmadığı sürece)
5. Üreme hızlıdır.
B- EŞEYLİ ÜREME:
- Farklı iki cinsiyetteki canlının üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bir canlı meydana getirmesidir.
- Genetik çeşitlenmeye neden olduğundan, değişen çevre şartlarına dayanıklı bireyler meydana gelir.
Eşeyli Üremenin Genel Özellikleri:
1. Eşeyli üremenin temel olayları mayoz ve döllenmedir.
2. Tür içi kalıtsal çeşitlilik sağlar.
3. Oluşan bireyler değişen çevre şartlarına karşı dirençlidir. Yani adaptasyon yetenekleri yüksektir.
4. Üreme hızı düşüktür.
Eşeysiz üreme:
- Bir canlının tek başına, gamet oluşumu ve döllenme olmaksızın yeni bireyler oluşturmasıdır.
- Genel olarak tek hücreli canlılarda, çok hücreli organizmalardan bazı omurgasız hayvanlar, algler ve gelişmiş bazı bitkiler eşeysiz üreme ile çoğalabilir.
Eşeysiz Üremenin Genel Özellikleri:
1. En belirgin özelliği tek atanın varlığıdır. Cinsiyet yoktur.
2. Üreme organları görev almaz, gamet oluşumu ve döllenme yoktur.
3. Temeli mitoz bölünmeye dayanır.
4. Oluşan yeni canlılar bütün özellikleri ile birbirlerine ve ata canlıya benzerler.
5. Kalıtsal çeşitlilik sağlamaz (Mutasyon olmadığı sürece)
6. Eşeysiz üremenin evrime katkısı yoktur.
7. Hızlı üreme şeklidir.
8. Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesillere aktarılır. Bu nedenle de eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına uyum yapma şansı oldukça azdır.
9. Bazı canlılarda hem eşeyli hem de eşeysiz yolla üreme görülür. Hurma, çilek vb. bitkiler eşeyli üreme yoluyla tohum oluştursa da bu bitkilerin tarımsal üretimi genellikle eşeysiz yollarla yapılır.
10. Eşeysiz üreme; ikiye bölünme, tomurcuklanma, rejenerasyon, sporla üreme, bitkilerde vejetatif üreme olmak üzere beş grupta incelenir.
Eşeyli üreme:
- Farklı iki cinsiyetteki canlının üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bir canlı meydana getirmesidir.
- Eşeyli üreme; tohumlu bitkilerde, bazı omurgasız hayvanlarda ve omurgalı hayvanların tümünde görülür.
- Dişi bireylerin üreme ana hücrelerinin oluşturduğu gametlere yumurta (n), erkek üreme ana hücrelerinin oluşturduğu gametlere sperm (n) denir. Dişi ve erkek gametin birleşmesi sonucu zigot oluşmasına döllenme adı verilir.
- Zigotun geçirdiği mitozlar sayesinde hücre sayısı artar ve yeni bir birey oluşturulur.
Eşeyli Üremenin Genel Özellikleri:
1. Eşeyli üremenin temel olayları mayoz ve döllenmedir.
2.Eşeyli üreme ile oluşan bireyin iki atası vardır.
3. Tür içi kalıtsal çeşitlilik sağlar.
4.Oluşan bireyler değişen çevre şartlarına karşı dirençlidir. Yani adaptasyon yetenekleri yüksektir.
5. Üreme hızı düşüktür.
6. Çeşitliliğe neden olduğu için evrim açısından önemlidir.
UYARI:
» Konjugasyon hiçbir canlıda birey sayısını artırmaz. Dolayısı ile üreme şekli değildir. Görüldüğü canlıda sadece kalıtsal çeşitlilik sağlar.
12- BÜYÜME ve GELİŞME:
» Büyüme ve gelişme birbirini beraber takip eden bir süreçtir.
Büyüme:
» Canlıların yapısını oluşturan hücrelerin sayıca ( kütlece) ve hacim olarak artmasına denir.
» Büyüme, tek hücreli canlılarda hücre hacminin ve kütlesinin artması( sitoplazma miktarının artması) ile olur.
» Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi ( hücrenin sayıca artması) ve hücre kütlesinin artışı sonucu olur.
Unutma:
- Tek hücrelilerde hücre sayısının artması büyümeyi değil, üremeyi sağlar.
- En basit canlıdan en gelişmiş canlıya kadar canlıların tümü büyür.
- Bitkilerde büyüme sınırsız ( meristem = sürgen doku sayesinde) , hayvanlarda ise sınırlıdır.
Gelişme:
» Çok hücrelilerde zigottan itibaren ergin birey oluşuncaya kadar geçen sürece denir.
» Başka bir ifadeyle Gelişme, bir canlıda yaşam boyunca meydana gelen değişikliklerin tamamıdır.
» Çok hücreli canlılarda gelişme, hücre bölünmeleri ve hücre farklılaşması sonucu oluşur.
» Tek hücreli canlılarda ise hücrenin farklılaşması ile basit düzeyde gerçekleşir.
NOT:
- Büyüme ve gelişme hücre bölünmeleri ile düzenlenir.
NOT:
- Canlılık faaliyetlerinin durması olayına ise ölüm denir.
- Her canlı türünün ortalama bir ömür süresi vardır.
UNUTMA:
» Canlılar yıpranan kısımlarını da yenileme ( Rejenerasyon) özelliğine sahiptir.
Örneğin;
- Kertenkele kopan kuyruğunu yeniden oluşturur.
- Bir yerimiz yaralandığında vücudumuzun o kısmı onarılır.
Canlılarda Görülen Diğer Ortak Özellikler
Aşağıdaki özellik ve olaylar tüm canlılar için ortaktır.
1- Ribozom, hücre zarı, sitoplazma, nükleik aside sahip olmak.
2- Protein, karbonhidrat, yağ ve enzim sentezlemek.
3- Glikoliz reaksiyonunu gerçekleştirebilmek.
- Glikoliz olayı:
Glikozun hücre sitoplazmasında enzimlerle pirüvata kadar parçalanmasıdır. Enerji üreten metabolizmaların başlangıç evresidir.)
4- Mutasyona uğrayabilme.
5- Fosforilasyon (Substrat düzeyinde fosforilasyon (SDF), defosforilasyon, dehidrasyon ve hidroliz reaksiyonlarını gerçekleştirebilme
- Fosforilasyon =fosfat ( P) ekleme,.
- Defosforilasyon =Fosfat koparılması.
- Dehidrasyon = Tepkime sonucu su açığa çıkması.
- Hidroliz =Tepkime için su harcanması.
6- Aktif ve pasif taşıma yapabilme
7- Metabolizmalarının bulunma ( anabolizma ve katabolizma)
- Anabolizma: Basit organik maddeleri kompleks organik madde haline getirebilme.
- Katabolizma: Kompleks organik maddeleri basit organik madde haline getirebilme.
8- Organik maddeleri inorganik madde haline getirebilme.
9- Su ve mineral gibi inorganik maddeleri yaşadıkları ortamdan hazır olarak alma
10- Transkripsiyon (RNA sentezi)
11- Replikasyon (DNA sentezi). Her hücrede değil ancak her canlıda ortaktır.
12- Karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfor ve kükürt bulundurma
13- Mutasyon, adaptasyon ve modifikasyon olayları
» Konu İle İlgili Soruları Çözerken Dikkat Edilmesi Gerekenler:
1-Hücresel yapıda olma ortak özelliktir. Ancak hücrelerden oluşma ortak değildir.
2-Hücresel yapıda olma ortak özelliktir. Ancak ökaryot veya prokaryot hücre yapısında olma ortak değildir. Çünkü bunlardan herhangi birisi olabilir.
3-Üreme ortak özelliktir. Ancak eşeysiz üreme veya eşeyli üreme ortak değildir.
4-Solunum ortak özelliktir. Ancak oksijenli solunum veya oksijensiz solunum ortak değildir.
5-Ototrof canlılarda CO2 özümlemesi ortak özelliktir. Ancak hidrojen kaynağı olarak H2O kullanmak ortak değildir.
6-Hareket ortak özelliktir. Ancak aktif hareket veya pasif hareket ortak değildir. Çünkü bir canlı bunlardan birini gerçekleştirir. Mesela bitkilerde pasif hareket, hayvanlarda genellikle aktif hareket vardır.
7-Canlılarda organik monomerden kendine özgü organik polimer üretme ortak özelliktir (Örnek: protein sentezi). Ancak inorganik maddelerden organik madde sentezleme ortak değildir.
8-Canlıların kendilerine özgü protein sentezi yapmaları ortak özelliktir. Ancak tüm canlı hücrelerin protein sentezi yapmaları ortak değildir. Çünkü örneğin memelilerin olgun alyuvar hücreleri canlı olmasına karşılık protein sentezi yapmazlar.
9-Tüm hücrelerde hücre zarı bulundurma ortak özelliktir. Ancak hücre çeperi (duvarı) bulundurma ortak değildir.
10-Bazal metabolizma hızı belirlenirken yenilen besinlerin kalori değeri veya çalışırken harcadığı enerji miktarı dikkate alınmaz.
11- Canlılarda uyarılara tepki gösterme ortak özelliktir. Ancak sinir sistemi ile tepki gösterme ortak değildir.
12-Canlılarda boşaltım yapma ortak özelliktir. Ancak boşaltım organı ile boşaltım yapma ortak değildir.
13-Tüm canlılarda ATP üretimi ortak özelliktir. Ancak ATP üretimi yapan organel bulundurma ortak değildir.
14-Canlılarda beslenme ortak özelliktir. Ancak ototrof veya heterotrof beslenme ortak değildir.
15-Hücre veya hücrelerden oluşma ortak özelliktir. Doku, organ veya sistemlere sahip olma ortak değildir.
16-Bütün canlılarda azotlu metabolik atıkların vücuttan atılması ortaktır. Ancak azotlu atığı amonyak şeklinde, üre şeklinde veya ürik asit şeklinde atma ortak değildir.
17-RNA sentezi bütün canlı hücrelerde (memeli olgun alyuvarlar hariç) ortaktır. Ancak DNA sentezi (eşlenmesi) bütün canlı hücrelerde ortak değildir. Çünkü bölünme yeteneği olmayan sinir hücreleri gibi hücrelerde DNA sentezi de olmaz.
SORU ) Aşağıdaki hayatsal faaliyetlerden hangisi her canlı hücrede gerçekleşmez?
A) Basit organik maddelerin kompleks hale getirilmesi
B) Karbonhidrat sentezi
C) Replikasyon
D) Transkripsiyon
E) Azotlu boşaltım atıklarının uzaklaştırılması
CEVAP: C
Açıklama:
A) Basit organik maddelerin kompleks hale getirilmesi . GERÇEKLEŞİR. (Örneğin; Protein sentezi.)
B) Karbonhidrat sentezi . GERÇEKLEŞİR. ( Örneğin: Hücre zar yapısındaki karbonhidratlar tüm hücrelerin kendisi tarafından sentezlenir.)
C) Replikasyon. GERÇEKLEŞMEZ. (Replikasyon DNA EŞLENMESİDİR bölünme sırasında gerçekleşir. Bölünmeyen (sinir hücresi gibi) hücreler olduğu için her canlı hücre replikasyon yapmaz.)
D) Transkripsiyon . GERÇEKLEŞİR. ( Transkripsiyon, RNA sentezi demektir. Her hücre RNA sentezini gerçekleştirir.)
E) Azotlu boşaltım atıklarının uzaklaştırılması . GERÇEKLEŞİR. ( Her canlıda metabolizma sonucu azotlu boşaltım atıkları oluşur ve tüm canlılar bu azotlu boşaltım atıklarını yapılarında bir şekilde uzaklaştırmak zorundadır.)
SORU 1.Canlılar; hareket, beslenme, solunum, boşaltım, uyarıya tepki verme, üreme ve büyüme gibi ortak özelliklere sahiptirler.
Buna göre, bitkilerdeki bazı yaşamsal olaylar ile canlıların ortak özellikleri arasında yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Atık maddeleri uzaklaştırma – Boşaltım
B) CO2 kullanarak O2 üretme – Solunum
C) Madde yapımı ve yıkımı – Metabolizma
D) Yavru oluşturma – Üreme
E) Işığa doğru yönelme – Uyarıya tepki verme
CEVAP: B
Açıklama:
CO2 kullanarak O2 üretme, solunum değil fotosentezdir.
SORU 2. Canlılarda görülen,
I. DNA’sını eşleyerek kendine benzer organizmalar meydana getirme
II. Aldığı besini kendine özgü moleküller haline getirme
III. Hücredeki büyük organik molekülleri basit moleküllere moleküllere ayrıştırma
olaylarından hangileri hem çok hücreli hem de tek hücreli organizmalarda gerçekleşir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
CEVAP: D
Açıklama:
I. DNA eşlenmesi hücre bölünmesi sırasında olur. Hücre bölünmesi ile kendine benzer organizmalar oluşturma (üreme) tek hücreliler için geçerlidir. Sadece tek hücrelilerde olur.
II. Aldığı besini kendine özgü moleküller haline getirme, protein sentezidir. Ortaktır.
III. Hücredeki büyük organik molekülleri basit moleküllere moleküllere ayrıştırma hidroliz olayıdır. Ortaktır.
SORU 3. Canlılarda,
I. Fosforilasyon
II. Yer değiştirebilme
III. Çok sayıda hücreden oluşmaları
IV. Adaptasyon
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşmez?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
CEVAP: C
Açıklama:
I. Fosforilasyon (ATP üretimi) . ortak özelliklerdendir.
II. Ancak yer değiştirme .ortak özellik değildir. (Örneğin ; bitkiler yer değiştirmez. )
III. Çok hücreli olma. ortak özellik değildir. ( bakteri, arke gibi tek hücreli canlılar da vardır.)
IV. Adaptasyon. ortak özelliklerdendir.
SORU 4. Hücrelerde;
I. polimerleri sindirebilme
II. temel amino asitleri sentezleyebilme
III. kromatidleri sentromerle bağlı tutma
IV. polisakkarit sentezleyebilme
şeklindeki özelliklerden hangilerine sahip olma, çok hücreli bitki ve hayvanların ortak özellikleri arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I, II ve IV E) I, III ve IV
CEVAP: E
Açıklama:
I. polimerleri sindirebilme . Ortaktır.
II. temel amino asitleri sentezleyebilme. Ortak değildir. (Temel amino asit sentezini bitkiler gerçekleştirirken hayvanlar gerçekleştiremez.)
III. kromatidleri sentromerle bağlı tutma . Ortaktır.
IV. polisakkarit sentezleyebilme . Ortaktır.
SORU .Günümüzde yaşayan bazı canlıların kullandıkları enerji ve karbon kaynağı esas alınarak beslenme tipleri yandaki tablodaki gibi gruplandırılabilir.
Buna göre, I, II ve III ile gösterilen beslenme tipleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
Beslenme tipi | Enerji kaynağı | Karbon kaynağı |
I | Işık | Karbondioksit |
II | İnorganik maddeler | Karbondioksit |
III | Organik bileşikler | Organik bileşikler |
I. | II . | III. | |
A) | Kemoheterotrof | Kemoototrof | Fotoototrof |
B) | Kemoheterotrof | Fotoototrof | Kemoototrof |
C) | Kemoototrof | Kemoheterotrof | Fotoototrof |
D) | Fotoototrof | Kemoheteretrof | Kemoototrof |
E) | Fotoototrof | Kemoototrof | Kemoheterotrof |
CEVAP: E
Açıklama:
I. Enerji kaynağı olarak ışık kullanan bir canlı fotosentez yaparak besleniyor. Buna göre, beslenme şekli fotoototroftur.
II. Enerji kaynağı olarak inorganik madde kullanıyorsa, inorganiklerin oksidasyonu ile bunu gerçekleştirir. Yani kemosentez yaparak beslenir. Beslenme şekli kemoototroftur.
III. Hem enerji hem de karbon kaynağı organik ise besinini dışarıdan hazır olarak alıp beslenir. Beslenme şekli, organik maddeleri enerji ve karbon kaynağı olarak kullandıkları için kemoheterotroftur.
SORU . Bir ekosistemdeki ayrıştırıcı organizmalar ortamdan uzaklaştırılacak olursa belirli bir süre sonra, bu ekosistemde,
I. tüketicilere aktarılan enerji miktarının artması,
II. üretici sayısının artması,
III. biriken organik madde miktarının artması,
IV. mineraller için rekabetin artması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III D) II ve IV E) III ve IV
CEVAP: E
Açıklama:
Ayrıştırıcı organizmalar ölmüş canlı kalıntılarını ve organik maddeleri inorganik maddelere çeviren organizmalardır.
- Ayrıştırıcı organizmaların olmaması çevrede organik madde birikimine ve inorganik maddeler olan mineral azalmasına neden olur.
- Buna bağlı olarak bitkilerde mineral bakımından rekabetin artması söz konusu olur.
SORU . Bir ekosistemde ayrıştırıcı organizmaların sayısının azalması ile;
I. Çevre kirliliği artar.
II. Ekolojik denge kurulur.
III. Başta azot olmak üzere madde döngüleri hızlanır.
olaylarından hangisi veya hangilerinin ortaya çıkması beklenir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve II E) I, II ve III
CEVAP: A
Açıklama:
I. Ölü organizmalar ayrıştırılamayacağı için çevrede birikir, kirlilik artar.
II. Ayrıştırıcılar, ekolojik dengenin korunmasını sağladıkları için sayıları azalırsa denge bozulur.
III. Ayrıştırıcılar, madde döngülerini sağladıkları için sayıları azalırsa döngü yavaşlar.
SORU . Aşağıdakilerden hangisi, ototrof canlıların fotoototrof ve kemoototrof olmak üzere iki gruba ayrılarak incelenmesinin sebebidir?
A) CO2 ve sudan organik besin sentezlemeleri
B) Besin sentezi sırasında kullandıkları enerji kaynağının farklı olması
C) Hidrojen kaynaklarının farklı olması
D) ATP sentezlemeleri
E) Kendi proteinlerini kendilerinin sentezlemesi
CEVAP: B
Açıklama:
Ototrof canlıların fotoototrof ve kemoototrof olmak üzere iki gruba ayrılarak incelenmesinin sebebi, kullanılan enerji kaynağının farklı olmasıdır.
Fotoototroflar ışık, Kemoototroflar ise bazı inorganiklerin oksidasyonu ile sağlanan kimyasal enerji kullanır.
SORU . Saprofit (çürükçül) canlıların tabiattaki azot devrinde çok önemli olmalarının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Üzüm suyundan alkol oluşturmaları,
B) Otçul hayvanların bağırsaklarında selülozu parçalamaları
C) Üzüm suyunu sirkeye dönüştürmeleri
D) Sütün peynir haline gelmesini sağlama
E) Organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürmeleri
CEVAP: B
Açıklama:
Saprofit (çürükçül) canlıların tabiattaki azot devrinde çok önemli olmalarının nedeni, organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürmeleridir.
SORU . Aşağıda verilenlerden hangisi bir canlının yaşamını devam ettirebilmesi için zorunludur?
A) Hücre dışı sindirim yapma
B) Mitokondri ile ATP üretme
C) Azotlu atıkları idrar oluşturarak uzaklaştırma
D) Doku düzeyinde organizasyona sahip olma
E) Zar yapısına katılacak proteinleri ribozomlarında sentezleme
CEVAP: E
Açıklama:
- Hücre dışı sindirim yapmayan canlılar da vardır.
- Prokaryotlarda mitokondri yoktur.
- ATP sitoplazmalarında veya mezozomlarında üretilir.
- Azotlu atıkları idrar oluşturmadan atan canlılar vardır.
- Bir hücrelilerde dokulaşma yoktur. Ancak kendi proteinlerini üretemeyen canlı yaşayamaz.
SORU . Tüm canlılarda ortak olan hücresel solunum tepkimelerinin amacı nedir?
CEVAP:
Enerji (ATP) üretmektir.
SORU . Canlılarda boşaltım olayının ortak amacı nedir?
CEVAP:
Kararlı bir iç ortam (homeostasi) oluşturmaktır.
SORU .
Canlılarda, vücut sıvılarının asit baz dengesinin ayarlanması, vücut sıcaklığının sabit tutulması, zararlı atıkların vücut dışına atılması ve vücuttaki su miktarının korunması hangi ortak özelliğin sağlanmasına yönelik yapılan faaliyetlerdir?
CEVAP:
Homeostasiyi düzenleme faaliyeti.
SORU :
Aşağıda bir bakteri hücresinin şematize edilmiş şeklini görüyorsunuz. Buna göre;
a. Yapısal olarak hangi tip hücreye örnek verilir?
b. Bu hücre tipinde yer alması hangi yapısından kaynaklanmaktadır?
CEVAP:
a. Prokaryot hücre
b. Zarla çevrili çekirdek ve zarlı organellerinin bulunmamasıdır.
SORU . İnsanın iskelet kası hücrelerinde, oksijenli solunum ve fermantasyon olayları gerçekleşirken son elektron alıcısı olarak işlev gören moleküller aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
Oksijenli solunum | Fermantasyon | |
A) | Oksijen | Asetaldehit |
B) | Etil alkol | Laktik asit |
C) | Oksijen | Pirüvat |
D) | Su | NAD+ |
E) | Oksijen | Laktik asit |
CEVAP: C
Açıklama:
İnsanın iskelet kası hücrelerinde gerçekleşen fermantasyon laktik asit fermantasyonudur.
Son elektron alıcı pirüvattır. Oksijenli solunumda ise oksijendir.
SORU .
Bir canlının azotlu atığı ne şekilde uzaklaştıracağını belirleyen temel faktör nedir?
CEVAP:
Bir canlının azotlu atığı ne şekilde uzaklaştıracağı adaptasyon sağladığı ortamın su miktarına bağlıdır.
SORU . Bütün canlılarda boşaltım olayı ile aşağıdakilerden hangisi gerçekleştirilir?
A) Azotlu atığın amonyak şeklinde atılması
B) Sindirim atıklarının vücuttan atılması
C) Solunum sonucu oluşan CO2’nin atılması
D) Kan pH’ sının dengede tutulması
E) Vücudun su ve iyon dengesinin sağlanması
CEVAP: E
Açıklama:
Tüm canlılarda boşaltımın ortak amacı vücudun su ve iyon dengesini ayarlamaktır.
SORU . Canlıların tümünde;
I. Enzim kullanabilme
II. Mitokondriye sahip olma
III. Nükleotidlere sahip olma
özelliklerinden hangileri bulunur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
CEVAP: E
Açıklama:
Bütün canlılar enzim kullanabilir ve nükleotidlere sahiptirler.
Ancak mitokondri organeli prokaryotik organizmalarda bulunmaz, ökaryotik hücrelerde bulunur.
SORU . Aşağıda bazı metabolik olaylar verilmiştir.
I. n (glikoz) + ATP → Glikojen + (n-1) H2O
II. Nişasta + (n-1) H2O + ATP →n (Glikoz)
III. Glikoz + ATP → Etil alkol + CO2 + ATP + Isı
IV. Glikoz + O2 + ATP → CO2 + H2O + ATP + Isı
V. Gliserol + 3 Yağ asitleri → Trigliserit + 3 H2O + ATP
Bu tepkimelerden hangisi veya hangileri doğrudur?
CEVAP: I-III ve IV
Açıklama:
I. Dehidrasyon sentezidir. ATP harcanır. Doğru
II. Hidroliz olayıdır. ATP harcanmaz. Yanlış
III. Etil alkol fermantasyonudur. ATP önce harcanır. Sonra üretilir. Doğru
IV. Oksijenli solunum olayıdır. ATP önce harcanır sonra üretilir. Doğru
V. Dehidrasyon sentezidir. ATP harcanır, üretilmez. Yanlış
SORU . Aşağıdakilerden hangisi anabolik bir reaksiyondur?
A) Glukoz → Maltoz
B) Protein → Aminoasit
C) ATP → ADP
D) Hidrojen peroksit → Su
E) Nişasta → Glukoz
Cevap.: A
Açıklama:
Anabolik reaksiyonlar yapım ve sentez reaksiyonlarıdır.
Monomerden, Dimer ( ikili moleküller) oluştuğu dehidrasyon sentezi örneği olan glikozdan maltoz üretimi bir anabolik reaksiyondur.
SORU . Çok hücreli organizmaların hücrelerinde gerçekleşen özümleme ve yadımlama olayları için aşağıdaki durumlar söz konusu olabilir;
I. Özümleme ˃ Yadımlama
II. Özümleme = Yadımlama
III. Özümleme ˂ Yadımlama
Vücutta büyümenin gerçekleşebilmesi için, genel metabolizmanın yukarıdakilerin hangisinde belirtildiği gibi olması gerekir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap.: A
Açıklama:
Özümleme yapım, yadımlama yıkım tepkimeleridir.
Vücutta büyümenin olabilmesi için özümleme olaylarının yadımlama olaylarından daha hızlı olması gerekir.
Eşit olursa vücut büklüğünde pek fazla bir şey değişmez.
Küçük olursa küçülür.
Buna göre cevap A olur.
SORU . Bir insanın bazal metabolizma hızı ölçülürken aşağıdakilerden hangisine gerek yoktur?
A) Vücut yüzeyinin hesaplanmasına
B) En son besinin ölçme işleminden 12 saat önce alınmasına
C) Ölçme sırasında kişinin tam dinlenme halinde bulunmasına
D) En son alınan besinlerin kalori değerinin hesaplanmasına
E) Ölçme sırasındaki ortam sıcaklığının saptanmasına
Cevap.: D
Açıklama:
Son alınan besin çeşidi, miktarı, kalori değeri bazal metabolizma hızını etkilemez.
Çünkü bazal metabolizma yemekten 12 saat sonra ölçülür.
Bu süre içinde alınan besinlerin etkisi ortadan kalkar.
SORU . Bir insanın, belirli bir süre içinde, sadece canlılığını sürdürmek için kullandığı enerji miktarını belirlemede, aşağıdakilerden hangisi en uygun yoldur?
A) Alınan besinlerin toplam kalori değerinin hesaplanması
B) Hareket halinde iken vücut sıcaklığının ölçülmesi
C) Dinlenme anında kullanılan oksijen miktarının ölçülmesi
D) Uyuma sırasında kalp atış sayısının ölçülmesi
E) Bir hareketin yapılması için gereken kalori miktarının hesaplanması
Cevap.: C
Açıklama:
- Bazal metabolizma, 12 saat zarfında besin almamış, tam istirahat halinde, uyanıkken ve ısısı değişken olmayan bir ortamda hareketsiz bulunan kişinin tükettiği enerjiye denir.
- Bazal metabolizma dinlenme anında birim zamanda tüketilen oksijen, üretilen CO2, ya da ortama verilen ısı miktarının ölçülmesiyle hesaplanabilir. Buna göre cevap C.
SORU . Aşağıda gösterilen olaylardan hangileri bütün canlılarda ortak olarak gerçekleşebilir?
SORU . Aşağıdaki durumlardan hangisinde oluşan bireylerin, hücre çekirdeklerindeki kalıtsal özellikleri, atasınınkine bire bir benzemeyebilir?
(Mutasyon gerçekleşmediği kabul edilecektir.)
A) Ana bireyde oluşan tomurcuktan yeni bir bireyin
B) Mitozla oluşan diploit spordan gelişen yeni bir bireyin
C) Hermafrodit iki canlının birbirlerini döllemesiyle oluşan bireylerin
D) Diploit bir canlının diploit yumurtasından partenogenezle gelişen yeni bir bireyin
E) Planaryanın vücudunun ikiye bölünmesiyle oluşan bireylerin
Cevap.: C
Açıklama:
Eşeysiz üremede oluşan bireyler ata ile birebir benzer.
Soruda verilen tomurcuklanma, sporla üreme, diploit bir canlının diploit yumurtasından partenogenez, Planaryanın vücudunun ikiye bölünmesiyle yeni planarya oluşumu eşeysiz üremedir.
Çeşitlilik oluşturmazlar. Ancak Hermafrodit iki canlının birbirlerini döllemesi olayı eşeyli üremedir.
Eşeyli üremede gametleri oluşturan mayoz ve döllenme olayları çeşitlilik oluşturur.
SORU . Canlılarda görülebilen aşağıdaki özelliklerden hangisi, canlının metabolik faaliyetlerini devam ettirebilmek için zorunlu değildir?
A) Mayoz bölünme ile gamet oluşturma
B) Metabolizma faaliyetleri ile oluşan atık maddeleri vücut dışına atabilme
C) Hücre içerisinde besin monomerlerinden ATP açığa çıkarma
D) Amino asitlerden protein sentezleme
E) Homeostasiyi kurabilme
Cevap.: A
Açıklama:
Mayoz bölünme ile gamet oluşturma üreme olayının bir parçasıdır.
Üreme, bireyin canlılık faaliyetlerini sürdürmesi için zorunlu değildir.
SORU .
I. Böbrek
II. Mitokondri
III. Kemik doku
IV. Dolaşım sistemi
V. Nöron
Yukarıda verilen kavramların organizasyon basamaklarına göre küçükten büyüğe doğru sıralanışını yazınız.
Cevap.:
Açıklama:
Küçükten büyüğe organizasyon sırasını ve soruda verilen kavramları eşleştirelim:
- Organel ˂ Hücre ˂ Doku ˂ Organ ˂ Sistem
- Mitokondri ˂ Nöron ˂ Kemik doku ˂ Böbrek ˂ Dolaşım sistemi
şeklinde olmalıdır.
SORU . Aşağıda, canlılarda görülen bazı olaylar verilmiştir;
I. Tomurcuklanma
II. Konjugasyon
III. Endospor
IV. Partenogenez
V. Rejenerasyon
Hangisi veya hangileri canlılarda hiçbir şekilde birey sayısını artırmadığı için üreme çeşidi olarak kabul edilmez?
Cevap.: II ve III
Açıklama:
Tomurcuklanma, partenogenez ve rejenerasyon olayları eşeysiz üreme çeşididir.
Birey sayısını artırır. Ancak konjugasyon ve endospor üreme çeşidi değildir.
Konjugasyon; bakteri, paramesyum gibi organizmalarda çeşitliliğe neden olan birey sayısını artırmayan bir olaydır.
Endospor ; bakterilerin olumsuz şartlara karşı oluşturdukları bir adaptasyon durumudur. Üreme ile ilgisi yoktur.
SORU .
- Bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiştirmesi,
- Kutup ayılarının derilerinin altında kalın yağ tabakasının bulunması,
- Kutup ayılarında post renginin beyaz olması,
- Kaktüslerde yaprakların diken şeklini alması,
- Sucul kuş ve kurbağaların parmak aralarında perdelerin bulunması,
gibi durumlar canlıların hangi ortak özelliğini sağlamaya yöneliktir?
Cevap.: Adaptasyon
SORU . Tatlısularda yaşayan bir hücreli canlılarda aşağıdakilerden hangisi görülmez?
A) Hareket etme
B) Üreme
C) Boşaltım yapma
D) Embriyonik gelişme
E) Hücre solunumu
Cevap.: D
Açıklama:
Embriyonik gelişim, eşeyli üreyen çok hücreli canlılarda görülür. Paramesyum tek hücrelidir.
SORU . Aşağıdaki tabloda verilen bilgileri değerlendirerek karşısına doğru ( D ) , Yanlış ( Y ) şeklinde cevaplandırınız.
SORU . Canlılar; hareket, beslenme, solunum, boşaltım, uyarıya tepki verme, üreme ve büyüme gibi ortak özelliklere sahiptirler.
Buna göre, bitkilerdeki bazı yaşamsal olaylar ile canlıların ortak özellikleri arasında yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Atık maddeleri uzaklaştırma – Boşaltım
B) CO2 kullanarak O2 üretme – Solunum
C) Madde yapımı ve yıkımı – Metabolizma
D) Yavru oluşturma – Üreme
E) Işığa doğru yönelme – Uyarıya tepki verme
Cevap.: B
Açıklama:
CO2 kullanarak O2 üretme ; Solunum değil fotosentezdir.
SORU .
Canlılarda meydana gelen büyüme ve gelişme olayları ile ilgili;
I. Hücre sayısını artırarak büyüme tüm canlılarda ortaktır.
II. Tüm organizmaların hacim ve kütlesindeki artış büyümeye neden olur.
III. Tüm canlılarda büyüme mitoz ile sağlanır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Cevap.: Yalnız II
Açıklama:
I. Hücre sayısını artırarak büyüme çok hücrelilerde olur. Tek hücrelilerde ise üremeye neden olur.
II. Tüm organizmalarda hacim ve kütle artışı büyümeye neden olur.
III. Çok hücrelilerde büyüme mitoz ile sağlanır.
KONU BİTTİ.
Comments (1)
Merhabalar öncelikle bu site için emeği geçen bu bilgileri paylaşan ve bizlerin sağlıklı güvenilir bir bilgi ile ileriye götürecek olan proje için çok teşekkür ederim gayet akıcı ve güzel anlatım olmuş saygılarımla