Bitkisel Hormonlar
Bitkisel Hormonlar
BİTKİSEL HORMONLAR
ÖN BİLGİ
» Bitkilerin gelişme ve büyümesi de diğer canlılarda olduğu gibi genler tarafından kontrol edilir.
» Ancak diğer canlılardan farklı olarak bitkilerde büyüme ve gelişme hayat boyun devam eder.
• Bitkilerde büyüme ve gelişmenin üzerinde iki faktör etkilidir. Bunlar:
1- Çevresel Faktörler
2- Hormonal Faktörler
1- Çevresel Faktörler
1- Sıcaklık: (35OC de metabolik faaliyetler en yüksektir. Düşük veya yüksek sıcaklılarda enzimlerden dolayı aksamalar olur.)
2- Işık: (ışığın dalga boyu, şiddeti, ışıklandırma süresi fotosentez ,çimlenme , meyvelenmeyi etkiler.)
3- Su:
4- Toprak ( toprak yapısı , mineraller , pH )
5- Atmosferdeki Gazlar: ( O2 , CO2 , SO2(Kükürt Dioksit) , C2H4 (Etilen) gibi gazlar bitki gelişimini etkiler. O2 miktarı genelde sabittir. SO2 ve C2H4 gibi gazların artması büyüme ve gelişmeyi engeller. CO2 fotosentezde kullanılır.)
6- Yer Çekimi: (büyüme ve gelişmeyi etkiler, ayrıca bitkisel hormonları düzenler.)
7- Azot ve Karbonhidratlar: ( azotlu ve karbonhidratlı maddelerin temini özellikle meyvenin etli yada etsiz oluşunda etkilidir. Bol azotlu maddeler daha etli ve sulu meyve oluşumunu sağlar.)
8- Biyotik (Canlı) Faktörler: (insan , hayvan ve bazı tek hücreli canlılar bitki gelişmesinde etkilidir.)
2- Hormonal Faktörler
♦ Bitkilerde sinir sistemi ve vücudu sürekli dolaşan daimi bir sıvı (kan ) yoktur.
♦ Bitkilerde iç düzenlenme işi sadece hormon denilen kimyasal maddeler ile sağlanır.
• Hormon Yunancada “ Uyarma” Anlamındadır.
• Hormon tarafından etkilenen hücreye, o hücrenin “hedef hücresi” denir.
» Hedef hücrelerin zarında özel hormonu tanıyan moleküller bulunur.
» Uygun bir hormon hedef hücreye taşındığı zaman, bu moleküller hormonu tanıyarak kendine bağlar.
» Böylece bu iletilen sinyal aracılığıyla hedef hücrelerin yanıt vermesi sağlanır.
» Hormonlar bitkide doğal olarak sentezlendiği gibi laboratuvar ortamında sentetik olarak da üretilir.
Hormonlar:
- Bitki tarafından çok düşük yoğunlukta üretilen ve üretildikleri yerden bitkinin diğer kısımlarına taşınan kimyasal habercilerdir.
- Canlılarda bulunan hormonlar, vücudun belirli bir kısmında üretilip farklı bölgelere taşınan ve orada özgül reseptörlere bağlanarak hedef hücrelerin ve dokuların ilgili olaya tepki vermesin sağlayan faktörlerdir.
⇒Hormonların Genel özellikleri:
- Genellikle salgılandıkları yerde etkili olmazlar.
- Hedef dokuya taşınarak, orada etkili olurlar.
- En uygun etkiyi optimum değerde verirler.
- Az ya da çok salgılanmaları durumunda anormalliklere neden olurlar.
UNUTMA !
» Bir hormonun farklı konsantrasyonları ( miktarları ) aynı hedef hücre üzerinde farklı etkilere neden olabilir.
» Optimum değerin altında veya üzerindeki hormon miktarı bitkilerin gelişimini olumsuz yönde etkiler.
BİTKİSEL HORMONLAR
» Bitkilerde büyüme ve gelişme, tohumun çimlenmesi, meyvenin olgunlaşması gibi faaliyetler hormonlar ile düzenlenir.
» Bazı hormonlar üretildiği yerde etkinlik gösterirken bazı hormonlar ise iletim doku ile bitkide bir yerden başka bir yere taşınır.
- Bitkilerde Hedef yapılar, hormon üreten yapılara çok yakındırlar. Bu durumda ,Bitkilerde hormonların taşınması difüzyonla olur.
- Ancak bazı hormonların uzak bölgelere taşınmasında soymuk(floem) ve odun (ksilem) borular görev alır.
- Hormonlar genellikle soymuk boruları (floem) taşınmasına karşılık odun boruları ile (ksilem) taşınanlar da vardır.
Bitkilerde Hormon Üretilen Yapılar:
1) Kök ve gövde ucu
2) Genç yapraklar
3) Tohum
4) Meristematik dokularda
5) Tomurcuk
6) Meyve
‘de yer alan hücreler tarafından sentezlenir.
BİTKİSEL HORMONLARIN ETKİ MEKANİZMASI
- Bitkisel hormonlar belirli hedef hücrelere taşınır. Hedef hücrelerin hücre zarlarında alıcı (reseptör) moleküller olarak bilinen kimyasallar vardır.
- Uygun bir hormon hedef hücrelere geldiği zaman bu alıcı moleküller hormonu tanır ve hedef hücrelerin yanıt vermesi sağlanır.
- Hormonların bir kısmı üretildiği dokuda etkili olurken bir kısmı bitkinin farklı bölgelerinde etkilidir.
Bitkilerde Hormonlarla Gerçekleşen Olaylar:
1- Büyüme
2- Gelişme
3- Üreme
4- Farklılaşma
5- Yaraların Onarımı
hormonlarla gerçekleşir.
Bitkisel Hormonların Etkileri
- Bitkisel hormonların bazıları bitki büyümesini artırıcı etki gösterirken bazıları azaltıcı etki gösterir.
- Buna göre, Bitkisel Hormonları bitkilerde geçekleştirdikleri etkiye göre iki grupta inceleyebiliriz.
1- Büyüme ve Gelişimi Uyaran Hormonlar:
1– Oksin
2- Sitokinin
3- Giberellin
2- Büyüm ve Gelişime Ket Vuran ( Durduran ) Hormonlar:
1- Etilen
2- Absisik Asit ( ABA )
3- Çok Miktardaki Oksin
Dikkat Et !
» Oksin hormonu, normalde büyümeyi uyarır , ancak gereğinden fazla miktarda olduğunda tam tersi etki yaparak büyümeyi durdurur.
1- Oksin Hormonu
(Büyüme ve Gelişimi Uyaran Hormonlar)
Üretildiği Yer:
- Genel olarak bitkilerin uç (apikal)meristem kısımlarında üretilir. (Embriyoda, genç yapraklarda, gelişmekte olan meyve ve tohumlarda sentezlenir.)
Görevleri:
- Büyüme ve gelişmeyi etkileyen en önemli hormondur.
- Hücre bölünmesi, uzaması ve farklılaşmasında etkilidir.
- Fototropizma ve jeotropizma olaylarında etkilidir.
- Ovaryum gelişmesini ve çekirdeksiz meyve oluşmasını sağlar.
- İlkbaharda kambiyum gelişmesini düzenler.
- Meyve vermede etkilidir.
- Solunumu hızlandırır.
- Stomaların açılmasında görevlidir.
- Yeni köklerin oluşmasında görevlidir.
- Gövde, kök, yaprak ve meyve büyümesini sağlar.
- Bitkinin şeklinin belirlenmesinde etkilidir.
- Apikal dormansinin devam etmesini sağlar.
1- Oksin Hormonuyla ilgili Hatırlatmalar:
- Yapay olarak elde edilen “Oksinler” tarımda yabani otların yok edilmesinde kullanılır.
- Yabani otlara fazla miktarda Oksin verilerek büyüme ve gelişmesi engellenir.
- Yapay Oksin bitkinin büyümesini düzenleyen hormonların dengesini bozarak onları öldürür.
Unutma !
» Oksin fazla salgılanırsa; büyüme ve gelişme durur.
» Oksin az salgılanırsa; büyüme , gelişme yavaşlar ve yapraklar dökülür.
♦ Oksin Hormonun Işıktan Kaçma Özelliği Vardır.
Not:
- Oksinler, hücre duvarının içine asit salgılanması için hücreleri uyarır.
- Salgılanan asit, hücre duvarının gevşemesine neden olur. Böylece hücre genişleyerek büyür.
- Bitkide Oksin hormonu miktarı kademe kademe artırılırsa ,önce kökte sonra gövde de büyüme engellenir.
2- Sitokinin Hormonu
(Büyüme ve Gelişimi Uyaran Hormonlar)
Üretildiği Yer:
- Kök uçlarında sentezlenir ve Ksilemle, meristem dokulara, tohumlara, yapraklara ve meyvelere taşınır.
- Bitkinin genç kısımlarında daha çok salgılanır.
Görevleri:
1.Hücre bölünmesini uyarır. Özellikle ikincil meristemlerin aktif hale gelmesi ve bitkinin enin büyümesini sağlar.
2.Oksinle beraber hücre farklılaşmasında görevlidir.
3.Tohum çimlenmesinde sağlar.
4.Yaprakların yaşlanmasını ve yaprak dökümünü geciktirir. Yaprakların yeşil kalmasını sağlar
5.Klorofil sentezini uyarır.
6.Bitkide yanal tomurcukların gelişmesini, dal ve sürgünlerin oluşmasını sağlar.
7.Yanal tomurcuk büyümesini hızlandırır.
8.Bitki köklerinin büyümesinde olumlu etki yapar.
9.Apikal dormansinin (uyku halinin) ortadan kalkmasını sağlar.
Not:
» Çiçekçiler sitokinin hormonunu bitkinin yaşlanmasını geciktirmek için kullanılır.
» Çiçekçiler kesilmiş çiçekleri uzun süre taze tutabilmek için “Sitokinin” içeren spreyler kullanırlar.
3- Giberellin Hormonu
(Büyüme ve Gelişimi Uyaran Hormonlar)
Üretildiği Yer:
• Köklerde, bitkinin embriyolarında, genç yapraklarda ve meristematik (apikal= uç meristem) dokularda üretilir.
Görevleri:
- Hücre bölünmesi ve hücre büyümesini uyararak gövde ve yaprak uzamasını, bazı bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder.
(Giberellin gövde uzamasını sağladığı için, giberellin eksikliğinde cüce bitkiler oluşur. - Hücreye su alımını kolaylaştırarak hücrelerin genişlemesini, uyku halindeki tohumun uyanmasını sağlar.
- Tohumun çimlenmesini uyarır. (Dormansiyi kaldırır.) (Dormansi: Tohumun Uyku Halidir.)
- Tarımda salkımın seyreltilmesi, meyve büyüklüğünün arttırılması, çekirdeksiz meyve üretiminde kullanılır.
Giberellin;
Gövde uzaması ile salkım seyreltmek, çekirdeksiz meyve oluşumunu sağlamak ve tane iriliğini artırmak amacıyla başta üzüm olmak üzere bir çok meyvede kullanılır.
4- Etilen Hormonu
(Büyüme ve Gelişimi Engelleyen Hormonlar)
Üretildiği Yer:
- Olgunlaşmış meyve dokularında, yaşlı yapraklarda ve çiçeklerde üretilir.
Görevleri:
1- Gaz Halinde Olan Bir Hormondur. Bu nedenle sadece üretildiği bitkiyi değil, etraftaki bitkileri de etkiler.
Bulunduğu ortama kolayca yayılabildiğinden diğer meyveleri de çürütür.
2- Bitkiler kuraklık, su baskını, mekanik basınç ve enfeksiyon gibi streslere cevap vermek amacıyla bitki Etilen üretilir.
3- Meyvede nişastanın yıkılarak şekere dönüşümünü gerçekleştirir. Meyvenin olgunlaşmasını sağlar. (Meyvede tatlanmayı sağlar.)( Ancak meyve olgunlaştıktan sonra etilen üretimi devam ederse meyve çürür.)
4- Yaprağın sararmasını ve bitkinin yaprak dökümünü sağlar.
5- Bitkide programlanmış hücre ölümlerine yol açar. Bir yıllık bitkinin çiçek açtıktan sonra ölmesi gibi.
Dikkat !
» Etilen üretimi Oksin miktarına bağlıdır.
» Oksin miktarı belli bir seviyeyi aşarsa etilen üretimi uyarılır.
» Etilen, Oksin etkisini bastırarak bitki gelişimini engeller.
UNUTMA !
- Etilen etkisi ile hücre çeperi bileşenlerinin enzimatik olarak parçalanması sonucunda ve ayrıca nişasta ve asitlerin şekere dönüşümü meyveyi tatlandırır. Böylece meyve olgunlaşır. Ancak olgunlaşma tamamlandıktan sonra etilen üretimi devam ederse meyve çürür.
- Soğuk depolarda bekletilen elmalar çabuk bozulmasın diye sıklıkla etilen gazının etkisini kırmak için CO2 ile yıkanır.
5- Absisik Asit ( ABA ) Hormonu
(Büyüme ve Gelişimi Engelleyen Hormonlar)
Üretildiği Yer:
• Hemen hemen tüm bitki dokuları Absisik asit sentezleyebilir. ( Yaprak, gövde, kök, meyveler önemli sentez
yerleridir.)
Görevleri:
1- Büyüme ve gelişmeyi durdurur.
2- Tomurcuk ve tohumların uyku halinde kalmasını (dormansi) sağlar. Böylece uygun olmayan olumsuz şartlarda tohum çimlenmesini engeller.
3- Kuraklık stresi sırasında ( yani su kıtlığında) stomaların kapanmasına yol açar. Böylece terlemeyi durdurarak su kaybını önler.
HATIRLATMA!
» Oksin hormonu, normalde büyümeyi uyarır, ancak gereğinden fazla miktarda olduğunda tam tersi etki yaparak büyümeyi durdurur.
Ek Bilgi:
Kinetin Hormonu:
Bunların dışında Kinetin denilen bitkisel hormonda vardır.
Kinetin Hormonu;
1- Hücre bölünmesini uyarır.
2- Dal, yaprak, ve çiçek gibi yapıların farklılaşmasını sağlar.
KONU TARAMA
Soru.1: Aşağıda bitkisel hormon ve görev eşleştirmesi verilmiştir. Yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
A) Oksin: yaprakların geç yaşlanması
B) Giberellin: Kuraklık stresi sırasında stomaların kapanmasına yol açar.
C) Absisik asit: Tomurcuk ve tohumların uyku halinde kalmasını (dormansi) sağlar.
D) Sitokinin: meyvelerin olgunlaşması
E) Etilen: Fototropizma ve jeotropizma olaylarında etkilidir.
Cevap.1: C
Açıklama:
A) Oksin: yaprakların geç yaşlanması. Yanlış. (Sitokinin hormonunun görevidir.)
B) Giberellin: Kuraklık stresi sırasında stomaların kapanmasına yol açar. Yanlış. (Absisik asit hormonunun görevidir.)
C) Absisik asit:Tomurcuk ve tohumların uyku halinde kalmasını (dormansi) sağlar. Doğru.
D) Sitokinin: meyvelerin olgunlaşması. Yanlış. (Etilen hormonunun görevidir.)
E) Etilen: Fototropizma ve jeotropizma olaylarında etkilidir. Yanlış. (Oksin hormonunun görevidir.)
Soru.2: Bitkinin özelleşmemiş genç hücrelerindeki farklılaşma aşağıda verilen hangi hormonların birbirine oranı ile kontrol edilir?
A) Oksin/Sitokinin B) Giberellin/Sitokinin C) Absisik asit/Etilen D) Oksin/Etilen E) Absisik asit/Sitokinin
Cevap.2: A
Açıklama:
Bitkinin özelleşmemiş genç hücrelerindeki farklılaşma Oksin / Sitokinin oranı ile kontrol edilir.
- Hücre farklılaşmasını, Sitokininin Oksine oranı belirler.
- Kültür ortamındaki değişken miktarlarda Oksin ve Sitokinin farklı büyüme tepkileri üretir.
- Hücre kültürlerinde, Sitokininin Oksine oranının yüksek olması sürgün oluşumunu, düşük olması ise köklerin oluşumunu artırır.
Soru.3: Normalde bitki büyümesini ve gelişimini uyaran bir hormon olmasına karşın, çok miktarda olduğunda bitki büyümesine olumsuz yönde etki eden hangi hormon, bu özelliğinden dolayı tarımda yabani otların öldürülmesinde kullanılır?
A)Sitokinin B) Giberellin C) Etilen D) Oksin E)Absisik asit
Cevap.3: D
Açıklama:
- Yapay olarak elde edilen “Oksinler” tarımda yabani otların yok edilmesinde kullanılır.
- Yabani otlara fazla miktarda Oksin verilerek büyüme ve gelişmesi engellenir.
- Yapay Oksin bitkinin büyümesini düzenleyen hormonların dengesini bozarak onları öldürür.
Unutma !
» Oksin fazla salgılanırsa; büyüme ve gelişme durur.
» Oksin az salgılanırsa; büyüme, gelişme yavaşlar ve yapraklar dökülür.
Soru.4: Aşağıda özellikleri verilen hormon hangisidir?
- Meyvede nişastanın yıkılarak şekere dönüşümünü gerçekleştirir.
- Meyvenin olgunlaşmasını sağlar. Meyvede tatlanmayı sağlar.
- Ancak meyve olgunlaştıktan sonra etilen üretimi devam ederse meyve çürür.
- Gaz Halinde Olan Bir Hormondur. Bu nedenle sadece üretildiği bitkiyi değil, etraftaki bitkileri de etkiler.
- Bulunduğu ortama kolayca yayılabildiğinden diğer meyveleri de çürütür.
A) Oksin B) Sitokinin C) Giberellin D) Absisik Asit E) Etilen
Cevap.4 : E
Açıklama: Etilen Hormonu (Büyüme ve Gelişimi Engelleyen Hormonlar)
Üretildiği Yer: Olgunlaşmış meyve dokularında, yaşlı yapraklarda ve çiçeklerde üretilir.
Görevleri:
1- Gaz Halinde Olan Bir Hormondur. Bu nedenle sadece üretildiği bitkiyi değil, etraftaki bitkileri de etkiler.
Bulunduğu ortama kolayca yayılabildiğinden diğer meyveleri de çürütür.
2- Bitkiler kuraklık, su baskını, mekanik basınç ve enfeksiyon gibi streslere cevap vermek amacıyla bitki Etilen üretilir.
3- Meyvede nişastanın yıkılarak şekere dönüşümünü gerçekleştirir. Meyvenin olgunlaşmasını sağlar. (Meyvede tatlanmayı sağlar.)( Ancak meyve olgunlaştıktan sonra etilen üretimi devam ederse meyve çürür.)
4- Yaprağın sararmasını ve bitkinin yaprak dökümünü sağlar.
5- Bitkide programlanmış hücre ölümlerine yol açar. Bir yıllık bitkinin çiçek açtıktan sonra ölmesi gibi.
Soru. 5: Aşağıdakilerden hangisi, bitkisel ve hayvansal hormonların ortak özelliği değildir?
A) Az miktarlarının bile etkili olması
B) Hedef hücrelerde etkili olmaları
C) Özgün kimyasal yapıya sahip olmaları
D) Özelleşmiş bezler tarafından salgılanmaları
E) Sentezlendiği bölgeden farklı bölgeye taşınabilmeleri
Cevap.5: D
Açıklama:
A) Az miktarlarının bile etkili olması. Ortaktır.
B) Hedef hücrelerde etkili olmaları. Ortaktır.
C) Özgün kimyasal yapıya sahip olmaları. Ortaktır.
D) Özelleşmiş bezler tarafından salgılanmaları. Ortak değildir. (Bitkilerde hormon salgısı yapmaya özelleşmiş bir doku yoktur. Kökten gövdeden yapraktan vb. birçok bitki yapısından salgılanabilir. Hayvansal hormonlar ise özelleşmiş bezler (endokrin veya karma bez gibi ) tarafından salgılanır.)
E) Sentezlendiği bölgeden farklı bölgeye taşınabilmeleri. Ortaktır.
Soru.6: Bitkilerde tepe tomurcuğunda üretilen Oksin (büyüme hormonu), bitkinin alt bölümlerine, tepe tomurcuğunun hemen altındaki taşıma bölgesiyle iletilir.
Düzenlenen bir deneyde aynı bitkiden dört taşıma bölgesi kesilerek çıkarılmıştır.
Deneydeki 1. ve 3. uygulamalarda kullanılan taşıma bölgeleri, bitkideki konumunda;
2. ve 4. uygulamalarda kullanılanlar ise ters konumda olacak şekilde, aşağıdaki şemada gösterildiği gibi, Oksin içeren ve Oksin içermeyen iki Agar bloğu arasına yerleştirilmiş ve belirtilen sonuçlar alınmıştır.
Bu uygulamalardan elde edilen sonuçlara göre,
I. Taşıma bölgesinde, Oksin hormonunun iletimi tek yönlüdür.
II. Yerçekimi kuvveti, Oksin hormonunun taşınmasını sağlar.
III. Taşıma yönünü belirlemede taşıma bölgesindeki hücrelerin özelliklerinin rolü vardır.
IV. Oksin hormonu bitkinin her bölgesine eşit olarak dağılır.
yargılarından hangilerine varılır?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) II ve III E) III ve IV
Cevap.6: B
Açıklama:
I. Taşıma bölgesinde, Oksin hormonunun iletimi tek yönlüdür. Doğru. (Uygulamalar incelendiğinde oksin hormonunun A dan B ye doğru taşındığı görülür.)
II. Yerçekimi kuvveti, Oksin hormonunun taşınmasını sağlar. Yanlış. (2 ve 4. uygulamada oksin yer çekiminin tersi yönde taşınmıştır.)
III. Taşıma yönünü belirlemede taşıma bölgesindeki hücrelerin özelliklerinin rolü vardır. Doğru. (Taşıma bölgesindeki hücrelerin oksin hormonu üretip üretmemesi taşıma yönünü etkiler.)
IV. Oksin hormonu bitkinin her bölgesine eşit olarak dağılır. Yanlış. (Oksin hormonunun bitkinin her bölgesine eşit olarak dağılıp dağılmadığına dair bir veri uygulamalarda yoktur.)
Soru.7: Giberellin hormonu eksikliği bitkide , aşağıdakilerden hangisine neden olur?
A) Hücre farklılaşması durur.
B) Meyveleri olgunlaşmaz.
C) Tohumun çimlenmesi uyarılır.
D) Yapraklar erkenden dökülür.
E) Cüce bitkiler oluşur.
Cevap.7: E
Açıklama:
A) Hücre farklılaşması durur. Hayır. ( Oksin ve sitokinin hormonlarının eksikliğinde ortaya çıkabilecek bir durumdur.)
B) Meyveleri olgunlaşmaz. Hayır. ( Bu durum etilen hormonu eksikliğinde ortaya çıkabilecek bir durumdur.)
C) Tohumun çimlenmesi uyarılır. Hayır. ( Bu durum giberellin hormonu eksikliğinde değil normal miktarda olduğu zaman gerçekleşir.)
D) Yapraklar erkenden dökülür. Hayır. ( Bu durum sitokinin hormonu eksikliğinde ortaya çıkabilecek bir durumdur.)
E) Cüce bitkiler oluşur. Evet. ( Bu durum giberellin hormonu eksikliğinde ortaya çıkabilecek bir durumdur.)
Hatırlatma: Giberellin hormonu Hücre bölünmesi ve hücre büyümesini uyararak gövde ve yaprak uzamasını, bazı bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder. Giberellin gövde uzamasını sağladığı için, giberellin eksikliğinde cüce bitkiler oluşur.
KONU BİTTİ.
Bir yanıt yazın