Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji
Bilimsel Bazı Kavram ve Tanımlar:
Bilim:
» Çeşitli gözlem ve deneyler sonucu elde edilen, doğruluğu kanıtlanmış ve belirli kurallar ile düzenlenmiş sistematik bilgiler bütünlüğüne ” Bilim “ denir.
Bilimin Amacı:
» Gerçekleri bulmak ve bu gerçekler arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır.
Bilimsel Yöntem:
» Bir problemi çözmek amacıyla gerçekleştirilen;
- mantık,
- ölçme,
- gözlem ve deneylere dayalı,
sistemli çalışmaların bütünüdür.
Bilimsel Yöntemin Temeli:
» Sorular yöneltmek ve bu sorulara yanıtlar aramaktır.
» Ancak bunlar gözlem ve deneylere dayanan bilimsel sorular olmalı ve verilecek yanıtlar da daha sonraki gözlem ve deneylerle sınanabilecek bilimsel yanıtlar şeklinde olmalıdır.
Bilimsel Bilginin Özellikleri
1- Bilimsel bilgi deneyseldir.
2- Bilimsel yöntem, gözlem ile mantığı birleştirir.
3- Bilimsel bilginin bir kısmı çıkarım yoluyla elde edilir.
Not:
∗ Çıkarım; gözlem ve deney sonuçlarını yorumlayarak yargıya varma sürecidir. Aynı olguyu inceleyen kişiler farklı çıkarımlarda bulunabilir.
4- Bilimsel bilgi nesnel olmalıdır.
Not:
- Bilim insanlarının bilimsel çalışmalar üzerindeki ortak yaklaşımına Paradigma denir.
- Bilimde nesnellik (objektiflik); gerçekliği kanıtlanabilen, ölçülebilen ve geçerliliği herkesçe kabul edilen bilgilerdir.
- Bilimde öznellik (sübjektiflik); bilginin kişiye bağlı olarak değişebilmesidir.
5- Bilim evrenseldir ve bilimin milleti yoktur.
6- Bilimsel bilgiler;
» teknoloji ve bilgi düzeyindeki ilerleme,
» yeni bulguların ortaya konulması,
» eski bulguların yeniden yorumlanması,
» sosyokültürel değişimler,
gibi nedenlerle değişebilir.
Bilim İnsanı:
Bilimsel çalışmalarla uğraşan kişilere “ Bilim İnsanı ” denir.
Bilim İnsanının Bazı Özellikleri
Meraklıdır. | Otoriteyi Reddeder. |
Gözlemcidir. | Sabırlıdır. |
Objektiftir. ( Tarafsız ve ön yargısızdır.) | Çalışkandır. ( Azimli ve kararlıdır.) |
Şüphecidir. (Sorgulayıcıdır.) | Eleştiriye açıktır. |
Titizdir. | Ahlaklıdır, dürüsttür. |
Yeni fikirler üretir. | Hayal ve yorumlama gücüne sahiptir. |
İş birliği yapar. | Gelişmeleri takip eder. |
Prof. Dr. Aziz Sancar
(Nobel Ödüllü Türk Bilim İnsanı)
HATIRLATMA
Bir problemi çözmek amacıyla gerçekleştirilen; mantık, ölçme, gözlem ve deneylere dayalı, sistemli çalışmaların bütününe “ Bilimsel Yöntem ” denir.
» Yukarıdaki tanımlamaya göre bilim insanlarının , bilimsel bir çalışma yaparken izlemesi gereken bazı “ BİLİMSEL YÖNTEM ( ÇALIŞMA) BASAMAKLARI” vardır.
» Bu basamaklar belirli bir sıraya göre takip edilir.
Bilimsel Yöntem ( Çalışma) Basamakları
- Gözlem yapma,
- Problemin belirlenmesi,
- Veriler toplama,
- Hipotezler kurma,
- Deneyler tasarlayıp , hipoteze dayalı tahminlerde bulunma,
- Kontrollü deneyler yapma,
- Verilerden sonuç çıkartma,
- Sonuçları teori ya da yasa haline getirip duyurma.
1.) Gözlem Yapma:
GÖZLEM:
- Bir olayı veya problemi daha iyi anlamak için çeşitli yönleriyle incelemektir.
- Başka bir ifadeyle herhangi bir olayın dikkatli ve planlı bir şekilde incelenmesidir.
Gözlem yapma: Duyu organları ya da ölçü aletleri kullanılarak yapılan incelemedir.
a.Nitel gözlem:
- Yalnız duyu organları ile yapılan gözlemlerdir.
- Sonuçları kişiden kişiye değişebilir.
- Yanılma payı yüksektir.
- Bunun için güvenilir değildir.
» Örnek : Ortalama 3 kg, uzun boylu, dikenli, sıcak, soğuk…
b.Nicel gözlem:
- Duyu organları ile birlikte ölçü aletlerinin de kullanılarak yapılan gözlemdir.
- Sonuçları kişiden kişiye değişmez.
- Bilimsel yöntemde tercih edilen gözlemdir.
- Örnek: “Arkadaşım uzun boyludur.” söylemi nitel gözlem, “Arkadaşımın boyu 1.85 cm’dir.” söylemi ise nicel gözlemdir.
» Örnek : 120 metre, 50 Kg, 7 kişi…
2- Problemin Belirlenmesi:
» İnsan, karşılaştığı ya da gözlemlediği olaylarla ilgili olarak “neden?” ,”niçin?” , ve “nasıl?” gibi sorularını sorar.
» Bilimsel yöntemin ilk aşamasıdır.
» Problem net ve açık bir şekilde, anlaşılır ifadelerle belirtilmelidir.
» Problem, deneysel olarak araştırılabilir olmalıdır.
» Bu süreç, bilim insanlarının problemin çözümüne işaret edebilecek bir hipotez oluşturabilmesi için gereklidir.
» Örnek:
- Bitkilerin fotosentez yapması için ne gereklidir?
- Gürültünün insanlar üzerindeki etkisi nedir?
- Bilinçsiz kullanılan tarım ilaçları doğaya ne gibi zararlar vermektedir?
3- Veriler toplama:
» Problem oluştuktan sonra bilim insanı çeşitli gözlemler yapar ve gözlem sonucunda da problemle ilgili bazı bilgilere gerçeklere ulaşır.
» Gözlemler ve deneyler yapılarak problemle ilgili elde edilen bilgilere veri denir.
» Veri; herhangi bir olayla ilgili gerçeklerdir.
4- Hipotez Kurma:
Hipotez: Eldeki gerçeklere (verilere) göre problemin çözümü için sunulan “Geçici Çözüm Yoluna ” denir.
» Hipotez henüz doğruluğu kanıtlanmamış bir varsayımdır.
» Hipotezler problemin sebebi açısından bizim tahminlerimizdir.
» Örnek: Bitkilerin fotosentez yapabilmesi için ışık gereklidir.
İyi Bir Hipotezin Özellikleri Şunlardır:
- Deney ve gözlemlere açık olmalıdır.
- Toplanan tüm verilere uygun olmalıdır.
- Yeni gerçek ve tahminlere açık olmalıdır.
- Gerektiğinde değiştirilebilmelidir.
5- Tahmin Yapma:
» Hipoteze dayalı olarak ileri sürülen mantıklı açıklamalardır.
» Tahmin, çalışmalarda zaman kaybını önleyerek araştırmaları kolaylaştırır.
Tahminler;
“ Eğer …… ise ……. dır. ” şeklinde cümlelerle ifade edilir.
Örnek;
Hipotez: “ Fotosentez hızı ışığın dalga boyuna bağlı olarak değişir. ”
Tahmin: “ Eğer hipotezim doğru ise bitkinin mavi ışık altında tükettiği CO2 miktarı, yeşil ışık altında tükettiğinden farklı olmalıdır. ” şeklinde olur.
Örnek:
Hipotez: “ (A) bakterisi, (K) hastalığını yapar. ”
Tahmin: “Eğer bu hipotez doğru ise, (A) bakterisi (K) hastalığına yakalanmış insanların vücudunda bulunmalıdır.”
6- Kontrollü Deney Yapmak:
» Hipotezin doğruluğunu kontrol etmek için yapılan deneylerdir.
» Kontrollü deney: Yapılan bir deneyde sadece bir faktörün değişken tutulup, diğerleri sabit tutulur. Bu değişken faktörün deneye etkisinin incelenmesine
“ kontrollü deney ” denir.
Kontrollü deneyler genelde iki grup içerir:
1.Kontrol grubu.
2.Deney grubu.
Kontrol Grubu:
- Araştırılan özelliğin en ideal gerçekleştiği gruptur.
- Kontrol grubu, deney grubunda yapılan uygulamanın etkilerinin karşılaştırılması amacıyla kullanılır.
Deney Grubu:
- Araştırılan özelliğin denendiği gruptur.
- Deney grubu ise birden fazla olabilir.
6- Kontrollü Deney Yapmak:
» Kontrollü deneylerde ortam şartlarından sadece bir tanesi değiştirilir.
» Değiştiğinde deneyin sonucunu etkileyen değişkene, bağımsız değişken denir.
∗ Deney grubu ile kontrol grubu arasında, etkisi araştırılan faktör hariç; diğer faktörler aynı olmalıdır . Böylece o faktörün, deney sonucuna etki edip etmediği kontrol edilir.
∗ Deney grubu ile kontrol grubu arasında, birden fazla faktör farklıysa; kontrollü deney yapılamaz.
∗ Kontrollü deney sonucunda hipotez desteklenmezse yeni bir hipotez kurulur ve aşamalar tekrarlanır.
∗ Desteklenirse sonuçlar diğer bilim insanlarıyla paylaşılır.
DENEY
» Laboratuvarda uygun koşullarda yapılan kontrollü gözlemlerdir.
AMPİRİK DENEY
» Problemle ilgili yeterli veri bulunmadığında uygulanır.
» Deneme – yanılma yöntemidir.
» Hipotezlerin denenmesinde ( bilimsel çalışmalarda ) kullanılmaz.
KONTROLLÜ DENEY
» Deney sonucunu etkileyecek sonuçlardan birini değiştirilip, diğerlerinin sabit tutulması ile yapılan deneylerdir.
» Deney grubunun yanında bulunan kontrol grubu karşılaştırma olanağını ve ayrıca deney sonuçlarının güvenilir olmasını sağlar.
Soru : Bu deneyde araştırılan nedir?
Cevap : Işık renginin fotosentez hızına etkisi (diğer şartlar aynı, farklı olan sadece ışığın rengidir).
Soru : Kontrol grubu hangisidir?
Cevap : I.
Soru : Deney grubu hangisidir?
Cevap : II ve III
Soru : Bağımsız değişken hangisidir?
Cevap : Işık rengi (Işığın dalga boyu).
Soru : Bağımlı değişken hangisidir?
Cevap : Yeşil ve mor ışık rengine göre ortaya çıkan farklı fotosentez hızıdır.
7- Verilerden Sonuç Çıkarma:
» Gözlem ve kontrollü deneylerin sonuçları bilim insanları tarafından değerlendirilir ve yorumlanır.
» Veriler hipotezi destekliyorsa deneyler tekrarlanır ve elde edilen sonuçlar diğer bilim insanları ile paylaşılır.
» Diğer bilim insanları da aynı sonuçlara ulaşırsa hipotez GERÇEK hâline dönüşür.
» Kontrollü deneyler sonucu iki durum ortaya çıkar.
a. Hipotez Doğru:
» Kontrollü deneyler sonucu hipotezin doğru olduğu ispat edilirse hipotez gerçektir.
√ GERÇEK: Herkes tarafından doğruluğu kabul edilen ve aynı şartlarda aynı sonuçlara ulaşılan gözlemlerdir.
b. Hipotez Yanlış :
» Kontrollü deneyler sonucu hipotez yanlış çıkarsa hipotez değiştirilir, yeni bir hipotez kurularak yukarıdaki basamaklar sırasıyla tekrarlanır.
8. Yasa ( kanun) ve Teori ( kuram) :
» Bilimsel teori ve bilimsel kanun birbirinden farklı kavramlardır.
Yasa (Kanun);
- Bilimsel kanunlar, bir olayın belli şartlar altında nasıl gerçekleştiğini tarif eder.
- Kanunlar , gerçekleşen doğa olayları hakkında genellemelerdir.
- Kanunlar doğruluğu ispatlanmış bilimsel bilgilerdir.
- Kanunlar doğal olayların “ Nasıl ” sorusuna cevap vermeye çalışır.
Örnek:
” Yer Çekimi Kanunu” , “Arşimet Kanunu ( suyun kaldırma gücü) “ , “ Mendel Kanunları”, vb.
Teori ( Kuram);
- Teoriler doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve hakkında güçlü delilleri olan açıklamalardır.
- Teoriler kanunları açıklar ve “ Neden ” sorusuna cevap vermeye çalışır.
- Teoriler kökleşmiş hipotezlerdir.
- Teoriler elde edilen yeni bilgiler doğrultusunda çürütülebilir ya da geliştirilebilir.
- Ancak kanunlara dönüştürülemez.
- Kanıtlanan teori (kuram) kanun olmaz.
Örnek :
“Kıtaların Oluşum Teorisi” , “Evrim “Teorisi” , vb.
UNUTMA !
» Kanunlar doğal olayların “nasıl” gerçekleştiği sorusuna cevap verirken, teoriler kanunları açıklar ve “neden “ sorusuna cevap vermeye çalışır.
» Sıkça karşılaşılan bir yanılgı, hipotezlerin teorilere dönüştüğü daha sonra teorilerin yeterli delille ispatlanması durumunda kanunlara dönüştüğü düşüncesidir.
» Ancak, teoriler ve kanunlar arasında bu şekilde hiyerarşik bir ilişki yoktur.
» Teori ve kanun birbirlerinden farklı bilimsel bilgi türleridir ve teoriler hiçbir zaman kanunlara dönüşmez.
Örneğin;
Yerçekiminin nasıl gerçekleştiğini izah etmek KANUN,
Yerçekimine neden olan olayların neler olduğunu açıklamak TEORİDİR.
Örnek: Evrim teorisi, İzafiyet teorisi…
Örnek: Yer çekimi kanunu, Suyun kaldırma kanunu…
Örnek Bir Bilimsel Çalışma
- Gözlem Yapma: Tohumlar çimlenemiyor ?
- Problemin tespiti -Veri Toplama : Tohumların çimlenememesinin nedeni nedir? Ortamda az miktarda su var.
- Hipotez: Yeterli su olmadığı için tohumlar çimlenmemektedir.
- Tahmin: Eğer tohumlar, yeterli miktarda su olmadığı için çimlenmiyorsa verilen su miktarı artırıldığında çimlenecektir.
- Kontrollü Deneyler: Tohumlar gruplara ayrılır.
I. gruptaki tohumlara verilen günlük su miktarı 100 ml’den 200 ml’ye çıkarılır.
II. gruptaki tohumlara 100 ml su verilmeye devam edilir. - Bulguların Değerlendirilmesi ve Sonuç Çıkarma:
I. gruptaki tohumların tamamının çimlendiği,
II. gruptaki tohumların ise çimlenmediği görülmüştür. - Sonuç:
√ Tohumların çimlenmemesinin nedeni su yetersizliğidir.
√ Çimlenme için 200 ml su verilmelidir.
NOT:
- Bir bilimsel problem ile ilgili birden fazla hipotez kurulabilir.
- Birden fazla tahmin de yapılabilir.
- Yukarıdaki örnekte bir hipotez ve tahmine yer verilmiştir.
Örnek Bir Bilimsel Çalışma
PROBLEM: Denizlerde balıkların azalmasına neden olan etkenler nelerdir?
VERİ:
- Sanayi kuruluşlarından atılan atık maddelerin ya da evsel atıkların çok olduğu yelerde daha az balık görülmektedir.
- Buralardaki balık ölümleri artmaktadır.
- Kirli suların oksijen tutma kapasitesi düşüktür.
HİPOTEZ:
- Sanayi ve evsel atıklar denizlerdeki balıkların azalmasına neden olmaktadır.
TAHMİNLER:
- Eğer hipotez doğru ise, atık maddeler balık yumurtalarını bozarak balık sayısının azalmasına neden olmaktadır.
- Eğer hipotez doğru ise, atık maddeler balık embriyolarında bozukluk yaparak , embriyo gelişimi engellemektedir.
- Eğer hipotez doğru ise, atık maddeler suyun oksijen tutma kapasitesini azaltarak balık ölümlerine neden olmaktadır.
- Eğer hipotez doğru ise, atık maddeler suyun içinde bulunan zehirli maddeler balık ölümlerine neden olmaktadır.
PROBLEM: Denizlerde balıkların azalmasına neden olan etkenler nelerdir?
KONTROLLÜ DENEY:
İki grup balık alınır.
- Grup ( deney grubu) : Sanayi atıklarını içeren su içine konan balıklar.
- Grup ( Kontrol grubu): Atık içermeyen yani temiz su içine konan balıklar.
» Bunu dışında diğer koşullar eşit tutulur.
Örneğin;
- Aynı büyüklükteki ortam, aynı miktarda besin ve her iki ortam sıcaklı eşit tutulur.
√ Deney bir veya birkaç değişkenin ( besin, sıcaklık atıklar vb.) olaylar üzerine etkisini incelemek için düzenlenir.
√ Bu deneyde değişkem; temiz su ve atık içeren sudur.
SONUÇ:
- Atık maddelerin balık sayısındaki azalmaya neden olduğunu veya olmadığı göstermek için her iki grubun balık ölüm oranı belirlenir.
- Buna ek olarak balık yumurtalarından ve embriyolarından sağlıklı ve sağlıksız olanlarının sayısı deney ve kontrol grubunda ayrı ayrı saptanır., sulardaki oksijen miktarı ölçülür.
- Deney sırasında bu konularda elde edilen veriler, hipotezi destekler veya çürütür.
- Deney grubunun sonuçlarının kontrol grubuna göre olumsuz olması hipotezin desteklendiğini gösterir.
- İki grubun arasında belirli bir farkın olmaması durumunda hipotez çürütülmüş olur.
KONU TARAMA
SORU 1)
Bir öğrenci deney düzeneği hazırlamış ve deney tüpünün içine fotosentetik bakteriler yerleştirmiştir. Bakterilerin yaşayabilmesi için gerekli ortamı sağlamıştır. Tüpe mavi ışık vermiştir ve deneyi sırasıyla 10, 35 ve 60 derece sıcaklıklarda gerçekleştirmiştir. Bu öğrenci bu deneyi yaparak aşağıdaki sorulardan hangisine cevap arıyor olabilir?
A) Bakteriler fotosentez yapar mı?
B) Bakteriler hangi ışık renginde fotosentez yapar?
C) 10 derecenin altındaki sıcaklık fotosentez için uygun mudur?
D) Bakteriler canlı mıdır?
E) Fotosentetik bakteriler için en uygun fotosentez sıcaklığı kaç derecedir?
CEVAP.1 : E
Açıklama : Deneyde ne değişikliği uğratılıyor ise araştırılan etken odur. Bu deneyde sıcaklık değişikliğe uğratıldığına göre sıcaklıkla ilgili şıklara bakılmalıdır.
A) Bakteriler fotosentez yapar mı? OLAMAZ. ( Sıcaklıkla ilgili değil.)
B) Bakteriler hangi ışık renginde fotosentez yapar? OLAMAZ. ( Sıcaklıkla ilgili değil.)
C) 10 derecenin altındaki sıcaklık fotosentez için uygun mudur? OLAMAZ. ( Sıcaklıkla ilgili. Ancak, Burada 10 derecenin altındaki durumlar ifade edilmektedir . Deneyde 10 derecenin altındaki sıcaklıkla ilgili bir araştırma yapılmamıştır.)
D) Bakteriler canlı mıdır? OLAMAZ. ( Sıcaklıkla ilgili değil.)
E) Fotosentetik bakteriler için en uygun fotosentez sıcaklığı kaç derecedir? OLUR.
SORU 2)
Hipotez kavramı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Deney ve gözlemlerle sınanabilir olmalıdır.
B) Probleme özgü sunulan geçici çözüm yoludur.
C) Eldeki tüm verileri kapsamalıdır.
D) Diğer hipotezler tarafından desteklenmelidir.
E) Tahminlerin yapılmasına imkan sağlamalıdır.
CEVAP.2 : D
A) Deney ve gözlemlerle sınanabilir olmalıdır. DOĞRU.
B) Probleme özgü sunulan geçici çözüm yoludur. DOĞRU.
C) Eldeki tüm verileri kapsamalıdır. DOĞRU.
D) Diğer hipotezler tarafından desteklenmelidir. YANLIŞ. ( Hipotezler başka hipotezleri doğrulamak için değil, ilgili konuyla
ilgili probleme çözüm aramak için kurulur.)
E) Tahminlerin yapılmasına imkan sağlamalıdır. DOĞRU.
SORU : 3)
Aşağıdakilerden hangisi bilim insanının sahip olduğu özelliklerden biri değildir?
- A) Sorgulayıcı olma
- B) Otoriteye bağlı kalma
- C) İyi bir gözlemci olma
- D) Tarafsız olma
- E) Meraklı ve şüpheci olma
CEVAP.3 : B
- A) Sorgulayıcı olma. DOĞRU.
- B) Otoriteye bağlı kalma. YANLIŞ.
- C) İyi bir gözlemci olma. DOĞRU.
- D) Tarafsız olma. DOĞRU.
- E) Meraklı ve şüpheci olma. DOĞRU.
Laboratuvarlarda Kullanılan
Bazı Güvenlik İşaretleri
ve
Anlamları
ÇEŞİTLİ LABORATUVAR MALZEMELERİ
VE
ANLAMLARI
MİKROSKOP
VE
BÖLÜMLERİ
IŞIK MİKROSKOBU
MİKROSKOP VE BÖLÜMLERİ
ELEKTRON MİKROSKOBU
BİYOLOJİ
» Biyoloji kısaca, canlıları bilimsel temeller üzerinden araştıran bilim dalıdır.
» Canlıların, bütün özellikleri ve gerçekleştirdikleri temel yaşamsal olayları araştırır.
» Biyoloji ile uğraşan bilim insanlarına “ BİYOLOG “ denir.
» Biyolojinin temel amacı, doğal dengeyi korumak ve canlılar dünyasından insanlığa yararlı sonuçlar çıkarmaktır.
BİYOLOJİNİN BAZI ALT BİLİM DALLARI
» Biyoloji canlıları inceleyen bilim dalıdır.
» Canlıların çeşitliliği çok olduğundan; bunların tek bir bilim dalı altında incelenmesi olanaksızdır.
» Bu nedenle biyoloji alt ana bilim dallarına ayrılmıştır.
Biyoloji İki Ana Bölümden Oluşur:
- Botanik : Bitkiler alemini inceler.
- Zooloji : Hayvanlar alemini inceler.
» Biyolojinin bu iki ana bölümü de bazı alt dallarından oluşur.
BİYOLOJİNİN BAZI ALT BİLİM DALLARI
1- Zooloji: Hayvanları inceler.
2- Botanik: Bitkileri inceler.
3- Taksonomi (Sistematik): Canlıları sınıflandırır.
4- Anatomi: Canlıların iç yapısını inceler.
5- Morfoloji: Canlıların dış yapısını inceler.
6- Sitoloji: Hücreyi inceler.
7- Histoloji: Dokuları inceler.
8- Fizyoloji: Bir doku, organ veya sistemin çalışma mekanizmasını inceler.
9- Mikrobiyoloji: Mikroskobik canlıları İnceler.
10- Moleküler biyoloji: Canlıları oluşturan temel bileşenleri moleküller düzeyde inceler.
11- Biyokimya: Canlılarda gerçekleşen kimyasal olayları inceler.
12- Genetik: Canlıların kalıtsal karakterlerinin dölden-döle aktarılma mekanizmasını inceler.
13- Biyoteknoloji: Canlılar ve onların ürünleri üzerinde bilimsel tekniklerin geliştirilmesini ve uygulanmasını inceler.
14- Embriyoloji: Bir canlının döllenmiş yumurtadan itibaren geçirdiği gelişme basamaklarını inceler.
15- Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler.
16- Viroloji: Virüsleri inceleyen bilim dalı.
17- Evolusyon: Canlıların geçirdiği evrimsel basamakları inceler.
18- Filogeni: Bir türün geçirdiği evrimsel basamakları inceler.
19- Kronobiyoloji: Canlılarda gerçekleşen biyoritimleri (biyolojik saat) inceler.
20- Etoloji: Canlılardaki davranışı inceler.
21- Paleontoloji: Nesli tükenmiş olan canlıların fosillerini inceler.
22- Biyometri: Biyolojik olayları istatiksel olarak inceler.
23- Biyocoğrafya: Canlıların yeryüzündeki dağılışını inceler.
24- Hidrobiyoloji: Su içinde yaşayan canlıları, suyun özelliklerini ve canlıların bu ortamdaki yaşamlarını inceler.
25- Parazitoloji: Asalak ( parazit) olarak yaşayan canlıların yapı ve özelliklerini inceleyen bilim dalı.
26- Patoloji: Canlılardaki bozukluk ve anormallikleri inceler. (Patoloji, hastalık bilimi anlamına gelen bir tıp dalıdır. Doku ve hücrelerde oluşan hastalıkları özel testler kullanılarak teşhis eder.)
27- Bakteriyoloji: Bakterileri inceler.
28- Ontegeni: Bir bireyin zigottan itibaren gelişimlerini inceler.
29- Protozooloji: Tek hücrelileri inceler.
30- İhtiyoloji: Balıkları inceler.
31- Mammaloji: Memelileri inceler.
32- Ornitoloji: Kuşları inceler.
33- Entomoloji: Böcekleri inceler.
34- Mikoloji: Mantarları inceler. Botaniğin, mantarlara ilişkin bölümü.
35- Uzay Biyolojisi: Canlıların uzaydaki koşullarda karşılaştıkları yeni durumları, bu durumların canlı üzerindeki olumlu ya da olumsuz etkilerini ,araştıran bilim dalı.
Biyoloji Biliminin Diğer Bilimlerle İlişkisi
KONU TARAMA
SORU 1. Aşağıdakilerden hangisi biyolojinin çalışma alanına girmez?
A) Hava kirliliğinin canlılar üzerine etkisi
B) Radyasyonun tıbbi amaçlar için kullanılması
C) Kalitesi düşük metal cevherlerinin belirlenmesi
D) Doğal, yenilenebilir enerji kaynaklarının araştırılması
E) Biyoremediasyon (biyolojik parçalama) ile kirlenen suların arıtılması
Cevap.1: C
“Kalitesi düşük metal cevherlerinin belirlenmesi” biyolojinin çalışma alanı değildir.
Olsa olsa metalürjinin ( metal bilimi) bir çalışma alanı olsa gerek.
SORU 2. Biyoloji bilimine yeterli önem verilmemesi;
I. Küresel ısınmanın artması
II. Erozyonun önlenmesi
III. Nesli tükenme noktasına gelen türlerin korunamaması
IV. Biyolojik zenginliklerden yeterince yararlanılamama
gibi durumlardan hangilerine neden olabilir?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
Cevap.2: D
Biyolojiye yeterli önem verilmediğinde erozyonun önlenebilmesi mümkün değildir.
Tam tersi erozyonun önlenmesi için biyolojiye yeterli önem verilmelidir.
SORU 3. Bir grup öğrenci proje çalışması kapsamında “Işığın, patates bitkisinin filizlenmesi üzerinde olumlu etkisi vardır.” görüşünü ileri sürerek araştırmaya başlıyor. Öğrencilerin bu amaçla yaptığı çalışmaların aşamaları aşağıda verilmiştir.
– 10 adet patates alınarak her biri uzunlamasına ikiye kesilmiştir.
– Her bir patates parçasının üzerindeki göz bölgeleri sayılıp kaydedilmiştir.
– Her bir patates parçasının alt kısmı, ıslatılmış kağıt havlulara sarılmış ve kesik kısımları üste gelecek şekilde şeffaf naylon torbalara yerleştirilmiştir.
– Naylon torbaların ağızları kapatılarak üzerlerine toplu iğneyle eşit sayıda delik açılmıştır.
– Bu şekilde hazırlanan patateslerden yarısı ışık alan yarısı da karanlık ortama konulup diğer koşullar özdeş tutulmuştur.
– Öğrenciler bir hafta sonra naylon torbaların ağızlarını açarak her bir patates parçasının üzerindeki filizleri sayarak kaydetmişlerdir. Bu çalışmayı üç kez tekrarlamışlardır.
– Bulgularına göre ışığın, filizlenmeyi olumlu yönde etkilediğini kaydetmişlerdir.
Öğrencilerin bu proje çalışmasında aşağıdakilerin hangisi yer almaz?
A) Kontrollü deney yapma B) Gözlem yapma C ) Teori oluşturma D) Çıkarım yapma E) Hipotez oluşturma
Cevap.3: C
“Işığın, patates bitkisinin filizlenmesi üzerinde olumlu etkisi vardır.” ifadesi hipotezdir.
“Her bir patates parçasının üzerindeki göz bölgeleri sayılıp kaydedilmiştir . ” ifadesinden gözlem yapıldığını anlıyoruz.
“Bu şekilde hazırlanan patateslerden yarısı ışık alan yarısı da karanlık ortama konulup diğer koşullar özdeş tutulmuştur.” ifadesi kontrollü deney yapıldığını gösterir.
“ Bulgularına göre ışığın, filizlenmeyi olumlu yönde etkilediğini kaydetmişlerdir.” ifadesi çıkarım yapıldığını gösterir.
√ Teoriler, doğal olayların nedenini güçlü delillerle açıklar.
SORU 4. “ Bütün hücrelerde mitokondri bulunur.” hipotezini kuran bir bilim insanı bazı hücrelerde mitokondrinin bulunmadığını tespit ediyor.
Bu bilim insanının yapacağı ilk iş aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hipotezi değiştirmek
B) Yeni kanıtlar aramak
C) Hipoteze dayalı tahmin yapmak
D) Kontrollü deney yapmak
E) Nicel gözlemler yapmak
Cevap.4: A
Hipotezin yanlış olduğu tespit edilmiştir.
Hipotez değiştirilmelidir.
SORU 5. Bir öğrenci besin maddelerinin bitki gelişimi üzerindeki etkisini incelemek için beş özdeş saksı bitkisi hazırlıyor.
Bu öğrenci yandaki düzeneklerden hangi ikisini kullanarak bir sonuca varabilir?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) III ve V E) IV ve V
Cevap.5: C
- Kontrollü deneylerde etkisi incelenen tek bir faktör farklı tutulur.
- Diğer faktörlerin aynı olması sağlanır. Buna göre:
- A, B, C ve E seçeneklerinde verilen ortamlarda iki veya daha fazla faktör farklı tutulmuş.
- Ancak C şıkkındaki III ve IV. ortamlarda sadece su farklı diğerleri aynı tutulmuş.
SORU 6. Aşağıda bitkiler ile yapılan bir deney şematize edilmiştir.
Buna göre bir bilim insanı kontrollü deneyler ile bitki gelişimine sıcaklığın etkisini araştırmak istiyorsa,
I. Y saksısına verilen su miktarı 5 ml azaltılmalıdır.
II. T saksına verilen gübre miktarı 3 gram artırılmalıdır.
III. A, Y ve T saksılarının sıcaklığını 25 C yapmalıdır.
verilenlerden hangilerini yapması gerekir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap.6 : D
- Kontrollü deneylerde etkisi incelenen faktör farklı tutulur.
- Diğer faktörlerin aynı olması sağlanır.
- Buna göre deney gruplarındaki sıcaklık farklı, diğerlerinin aynı olası gerekir.
SORU 7. Hava kirliliğinin canlılar üzerine etkisini, aşağıdaki bilim dallarından hangisi inceler?
A) Ekoloji B) Biyokimya C) Embriyoloji D) Mikoloji E) Genetik
Cevap.7: A
A) Ekoloji. İNCELER. ( Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle ilişkisini ekoloji inceler.)
B) Biyokimya. İNCELEMEZ. ( Çünkü; Canlılarda gerçekleşen kimyasal olayları inceler.)
C) Embriyoloji. İNCELEMEZ. ( Çünkü; Bir canlının döllenmiş yumurtadan itibaren geçirdiği gelişme basamaklarını inceler.)
D) Mikoloji. İNCELEMEZ. ( Çünkü; Mantarları inceler.)
E) Genetik. İNCELEMEZ. ( Çünkü; Canlıların kalıtsal karakterlerinin dölden-döle aktarılma mekanizmasını inceler.)
SORU 8. “Eğer A vitamini görmede etkili ise, yeterli A vitamini alınmadığında gece körlüğü görülebilir.” diyen bilim insanı bilimsel çalışmanın hangi basamağındadır?
A) Gözlem B) Hipotez C) Tahmin D) Veri E) Kuram
Cevap.8: C
- Tahminler, “ Eğer …… ise ……. dır. ” şeklinde cümlelerle ifade edilir.
Bir yanıt yazın